Trẻ 1 tuổi biết làm gì? Khi em bé của bạn sắp tròn hoặc đã được 1 tuổi thì tốc độ phát triển của bé về thể chất, trí tuệ và cảm xúc đều đang tăng nhanh mỗi ngày. Không những vậy, điều thú vị hơn là cách trẻ học hỏi, chơi đùa, giao tiếp và vận động cũng sẽ cung cấp những “manh mối” rất quan trọng về sự phát triển của bé [1], [2].
Nhiều cha mẹ quan tâm đến vấn đề bé 1 tuổi biết làm những gì vì không chắc chắn hoặc lo rằng bé cưng có đang phát triển bình thường hay không. Vì vậy, bài viết sau của Hello Bacsi sẽ giải đáp chi tiết về những cột mốc phát triển của trẻ 1 tuổi để bạn hiểu được trẻ 1 tuổi biết làm gì, từ đó tham khảo và đối chiếu với bé yêu nhà mình nhé!
Bạn nghĩ trẻ 1 tuổi chưa hiểu gì?
Trên thực tế, không ít ba mẹ cho rằng trẻ còn quá nhỏ thì không biết gì, đặc biệt là trẻ vẫn chưa đến tuổi đi học thì không cần quan tâm quá nhiều đến việc phát triển trí não mà đợi đến khi con bắt đầu đến trường rồi mới chú ý. Tuy nhiên, thực tế, dù quá trình phát triển trí não sẽ diễn ra liên tục từ khi còn nằm trong bụng mẹ cho đến khi trưởng thành nhưng giai đoạn từ 0 đến 3 tuổi mới là thời điểm sự phát triển của não bộ diễn ra mạnh mẽ nhất [3].
Trong năm đầu tiên, kích thước não bộ của trẻ tăng gấp đôi. Sau đó, não tiếp tục phát triển và có thể đạt 80% kích thước của người trưởng thành khi được 3 tuổi [3], [4]. Điều quan trọng hơn là các kết nối não bộ cũng đang hình thành rất nhanh trong giai đoạn này [3]. Khi sinh ra, não bộ của bé đã có đầy đủ các tế bào thần kinh nhưng não thực sự hoạt động là nhờ vào các kết nối não bộ [4]. Mẹ có thể hiểu khi các tế bào thần kinh được kết nối với nhau thông qua các kết nối não bộ sẽ tạo thành các mạng lưới trao đổi thông tin phức tạp. Các mạng lưới này chính là nền tảng cho quá trình học tập và ghi nhớ [3], [5].
Có thể nói, việc tăng tốc độ kết nối não bộ cho trẻ trong giai đoạn đầu đời là rất quan trọng. Trong đó, vai trò của myelin cũng là một trong những yếu tố mẹ cần đặc biệt quan tâm bởi đây được xem là dưỡng chất kết nối có thể giúp hỗ trợ tăng kết nối não bộ. Myelin là lớp một chất béo và protein được phủ lên sợi trục thần kinh, giúp bảo vệ tế bào thần kinh và giúp dẫn truyền tín hiệu nhanh, hiệu quả hơn [6].
Quá trình hình thành myelin ở trẻ đã được chứng minh lâm sàng có tương quan với 5 chức năng nhận thức như nhận thức tổng quát, tiếp thu ngôn ngữ, trí nhớ ngôn ngữ, trí nhớ hình ảnh và tốc độ xử lý thông tin [7], [8]. Quá trình hình thành myelin diễn ra càng nhanh thì sự hình thành của các kết nối não bộ cũng diễn ra thuận lợi. Và càng nhiều kết nối não bộ hình thành và truyền tín hiệu nhanh thì bé sẽ càng phản xạ, xử lý thông tin nhanh hơn [8].
Những năm đầu đời là giai đoạn mà các kết nối não bộ hình thành mạnh mẽ. Theo nghiên cứu, mỗi giây có đến hơn 1 triệu kết nối thần kinh được hình thành nhờ vào dưỡng chất myelin [4]. Do đó, thực tế, bé 1 tuổi đã có biểu hiện của sự thông minh, học hỏi, ghi nhớ chứ không phải là không biết gì như nhiều cha mẹ vẫn nghĩ.
Trẻ 1 tuổi biết làm gì? “Điểm danh” những mốc phát triển mà bé đạt được khi tròn 1 tuổi
Bé vừa tròn 1 tuổi là cột mốc rất quan trọng trong sự phát triển của con. Ở giai đoạn này, ba mẹ thường phấn khởi vì bé yêu đã có thể nói được những từ ngữ đầu tiên, có thể tự đứng hoặc đi một vài bước chập chững. Vậy cụ thể hơn thì trẻ 1 tuổi biết làm gì? Bạn hãy kiểm tra xem bé cưng nhà mình có những mốc phát triển cơ bản trong mỗi khía cạnh sau đây không nhé!
Về mặt xã hội và cảm xúc của trẻ 1 tuổi [9]
- Trẻ thường nhút nhát và cảm thấy lo sợ khi tiếp xúc với người lạ.
- Khóc khi ba hoặc mẹ rời đi.
- Có một vài món đồ hoặc người nào đó (có thể là ba mẹ, anh chị em hoặc người thân khác) mà trẻ yêu thích.
- Biết đưa cho bạn một cuốn sách khi trẻ muốn nghe đọc truyện.
- Bé 1 tuổi biết làm gì? Bé biết lặp lại âm thanh hoặc hành động để gây sự chú ý với người lớn.
- Bé 1 tuổi đã biết đưa tay hoặc chân ra khi bạn mặc quần áo cho bé.
Lời khuyên cho cha mẹ [9]:
- Bạn nên chơi những trò chơi có tính tương tác xã hội với trẻ, chẳng hạn như giấu một món đồ chơi và khuyến khích trẻ tìm chúng.
- Tương tác với con bằng cách bảo trẻ đưa tay và chân ra hoặc đứng lên để bạn mặc quần áo cho bé.
2. Trẻ 1 tuổi biết làm gì về mặt ngôn ngữ và giao tiếp?
- Trẻ có thể đáp lại những yêu cầu đơn giản bằng giọng nói.
- Trẻ biết dùng một số cử chỉ đơn giản như lắc đầu nếu không muốn hoặc vẫy tay để tạm biệt.
- Trẻ có thể tạo ra âm thanh bập bẹ ngày càng giống giọng nói hơn.
- Trẻ 1 tuổi biết nói những gì? Trẻ 1 tuổi thường phát âm được những từ ngữ đơn lẻ như “ba, mẹ…” và thường cố gắng bắt chước theo những gì bạn nói.
Lời khuyên cho cha mẹ [9]:
- Khuyến khích trẻ giao tiếp nhiều hơn bằng cách nói những câu đơn giản như “xin chào” và “tạm biệt”. Bạn hãy khen ngợi bé khi con nói được những từ ngữ này để giúp con phát triển thêm cả về mặt cảm xúc.
- Khen ngợi trẻ khi con lặp lại được một số từ bạn nói hoặc khi con cố gắng nói chuyện với người lớn.
- Bạn có thể giúp con phát triển ngôn ngữ bằng cách gợi ý cho trẻ chỉ vào đồ vật, hình ảnh bạn đang đọc cho con nghe.
Về mặt nhận thức của trẻ 1 tuổi (học hỏi, suy nghĩ, giải quyết vấn đề) [9]
- Trẻ khám phá mọi thứ theo nhiều cách khác nhau như lắc, vung tay đập hoặc ném đồ vật.
- Trẻ có thể dễ dàng tìm thấy những đồ vật được giấu đi.
- 1 tuổi bé biết việc gì? Biết nhìn vào đúng đồ vật hoặc tranh ảnh có tên cụ thể.
- Trẻ 1 tuổi biết bắt chước những cử chỉ của người lớn.
- Trẻ 1 tuổi biết làm gì? Trẻ biết sử dụng một số đồ vật đúng cách như cầm ly nước để uống, cầm lược chải tóc…
- Trẻ biết cầm 2 đồ vật vỗ vào nhau khi chơi đồ chơi.
- Trẻ biết đặt đồ vật vào một thùng/xô chứa đồ rồi sau đó lại lấy ra.
- Trẻ không chỉ biết cầm nắm đồ vật mà còn biết buông bỏ hoặc đưa đồ vật cho người khác.
Lời khuyên cho cha mẹ [9]:
- Bạn nên hỗ trợ và hướng dẫn khi trẻ chơi các trò chơi.
- Nếu bạn nhận thấy trẻ có khả năng tự làm một điều gì đó thì cũng có thể giảm dần sự hỗ trợ của mình nhưng vẫn nên quan sát và hướng dẫn trẻ.
Trẻ 1 tuổi biết làm gì? Khả năng vận động của trẻ là những điểm đáng chú ý [9]
- Trẻ 1 tuổi có thể tự ngồi mà không cần sự trợ giúp của người lớn.
- Trẻ có thể tự đứng dậy và dùng tay bám vào đồ đạc để bước đi.
- Một số trẻ có thể tự đứng một mình hoặc bước chập chững vài bước mà không cần dựa vào bất kỳ sự hỗ trợ nào.
Lời khuyên cho cha mẹ [9]:
Bạn nên cho trẻ vận động, chơi đùa trên các bề mặt phẳng. Điều này vừa đảm bảo an toàn vừa giúp trẻ phát triển các kỹ năng vận động thô như bò và chuyển động tay chân.
Chăm sóc dinh dưỡng cho bé 1 tuổi phát triển tốt trí não từ năm đầu đời
Các nghiên cứu đã cho thấy, não bộ của trẻ sơ sinh phát triển rất nhanh trong năm đầu đời và dinh dưỡng là một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy trí não của con phát triển tối ưu [10]. Như đã đề cập, quá trình myelin hóa được xem là nền tảng quan trọng cho trí thông minh của trẻ [8]. Do đó, để giúp bé phát triển trí thông minh tối ưu thì “mấu chốt” quan trọng đó là mẹ cần tìm cách thúc đẩy quá trình này, đặc biệt là thông qua dinh dưỡng.
Theo đó, mẹ sẽ cần cung cấp cho con một chế độ dinh dưỡng với đầy đủ các dưỡng chất giúp tăng tốc độ sản sinh myelin trong não bộ. Đặc biệt, mẹ cần chú ý đến các dưỡng chất như Sphingomyelin, DHA, ARA, Alpha lactalbumin, Sắt, Axit Folic, Vitamin B12 bởi các dưỡng chất này đã được chứng minh lâm sàng giúp tăng tốc độ sản sinh myelin trong não bộ, giúp tăng tốc độ kết nối não bộ nhanh gấp 2.5 lần [12].
Để bổ sung đầy đủ các dưỡng chất này, các chuyên gia khuyến cáo mẹ nên nuôi con bằng sữa mẹ trong những năm đầu đời của bé. Sữa mẹ chứa nhiều chất dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Sữa mẹ cũng đã được chứng minh mang đến nhiều lợi ích cho trí não của con, đặc biệt là với sự hình thành myelin. Cụ thể, sữa mẹ là nguồn cung cấp dồi dào các axit béo không bão hòa đa PUFA, bao gồm docosahexaenoic và axit arachidonic (DHA và ARA) chiếm hơn 20% hàm lượng axit béo của não, cùng các phospholipid như phosphatidylcholine chiếm 10% trọng lượng lipid của myelin. Bên cạnh đó, khoảng 40% hàm lượng lipid trong sữa mẹ là sphingomyelin một loại sphingolipid đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của bao myelin. Đặc biệt, sữa mẹ cũng là nguồn cung cấp cholesterol quan trọng, cần thiết cho quá trình tổng hợp myelin [11].
Trong trường hợp không đủ điều kiện cho bé 1 tuổi bú, mẹ có thể nhờ đến sự hỗ trợ của nhân viên y tế để tìm được nguồn dinh dưỡng thay thế phù hợp cho con.
Trường hợp nào sự phát triển của trẻ 1 tuổi là bất thường và cần đi khám?
Trẻ 1 tuổi biết làm gì là chủ đề được nhiều cha mẹ quan tâm. Nếu trẻ phát triển được những kỹ năng kể trên thì đó là tín hiệu đáng mừng. Thế nhưng, có những trường hợp trẻ không đạt được các cột mốc phát triển như bình thường thì bạn nên đưa con đi khám. Các dấu hiệu cho thấy trẻ 1 tuổi không phát triển như mong đợi bao gồm [2], [18]:
- Trẻ 1 tuổi không biết bò.
- Trẻ không thể đứng nếu không có sự hỗ trợ.
- Trẻ không đi tìm những món đồ mà trẻ đã thấy bạn giấu đi.
- Trẻ không nói được những từ đơn như “ba, mẹ…”.
- Trẻ không tiếp thu bất kỳ cử chỉ cơ bản nào như lắc đầu hoặc vẫy tay.
- Trẻ không biết chỉ tay vào đồ vật.
- Trẻ “đánh mất” những kỹ năng mà trước đó trẻ từng học được.
Đối với vấn đề trẻ 1 tuổi biết làm gì thì câu trả lời thực tế là mỗi trẻ em thường phát triển với các tốc độ khác nhau. Điều này có thể phụ thuộc vào di truyền hoặc chế độ dinh dưỡng. Những cột mốc được chia sẻ trong bài viết chỉ mang tính điển hình của số đông nhằm giúp cha mẹ có thể đánh giá sự phát triển cơ bản của con. Vì vậy, nếu lo lắng hoặc có bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề này thì bạn nên tham khảo thêm ý kiến của bác sĩ nhé!
[embed-health-tool-child-growth-chart]
