Khái niệm tuần khủng hoảng hay wonder weeks dùng để diễn tả những giai đoạn bé có sự phát triển mới về kỹ năng hoặc cảm giác theo từng mốc thời gian được dự đoán trước. Đó đều là những thời điểm thú vị nhưng cũng đầy căng thẳng cho cả bé lẫn mẹ.
Đầu những năm 1990, nhà nghiên cứu nhân học hình thể Hetty vande Rijt và nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển Frans Plooij tại Hà Lan đã tạo nên biểu đồ các tuần khủng hoảng (wonder weeks chart) đề cập đến các bước phát triển nhảy vọt mà trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ sẽ trải qua trong những năm đầu đời. Sau mỗi cột mốc khủng hoảng, bé có những sự phát triển nhận thức vượt bậc và cha mẹ cần chuẩn bị tinh thần để vượt qua các giai đoạn “khó ở” của bé.
Tuần khủng hoảng của bé là gì?
Để hiểu rõ hơn về khái niệm tuần khủng hoảng của bé, bạn sẽ cần hiểu về khái niệm bước phát triển nhảy vọt của trẻ (developmental leap). Đó là những bước phát triển nhanh và mạnh cả về thể chất lẫn trí tuệ trong 20 tháng đầu đời. Sẽ có 10 bước phát triển nhảy vọt quan trọng mà bé sẽ trải qua, mỗi bước xảy ra những thay đổi quan trọng trong nhận thức về thế giới cũng như cách bé vận dụng những hiểu biết đó để phát triển những kỹ năng mới.
Vậy tuần khủng hoảng của bé là gì? Tuần khủng hoảng hay wonder weeks là giai đoạn xuất hiện các bước phát triển nhảy vọt của bé trong 2 năm đầu đời. Qua mỗi giai đoạn, não bộ và hệ thần kinh của bé sẽ có sự thay đổi vượt bậc để giúp bé mở rộng nhận thức, giác quan. Tuy nhiên, do chưa thích nghi kịp về mặt nhận thức, thể chất nên bé thường có những biểu hiện “khó ở” vô cớ, khiến hành vi sinh hoạt của bé thay đổi hoàn toàn.
- Ban đầu, bé trải qua một tuần khủng hoảng (wonder weeks) hoặc tuần lễ bão tố với nhiều biểu hiện khó ở, cáu kỉnh, quấy khóc, bám dính cha mẹ, đòi hỏi sự quan tâm.
- Sau đó, bé sẽ có 1 tuần đầy nắng (sunny weeks) khi đã hoàn thành việc học kỹ năng mới và sẵn sàng “trình diễn” với cả thế giới. Ở những tuần sunny weeks này, các bố mẹ sẽ thấy bé vui vẻ hơn, thường ngủ và bú tốt hơn, ít quấy khóc và không còn bám víu mẹ. Cũng giống như wonder weeks, các mốc diễn ra sunny weeks cũng thay đổi tùy theo từng bé và trung bình sẽ vào khoảng:
-
- 6 tuần
- 10 tuần
- 13 tuần
- 21 tuần
- 31 tuần
- 39 tuần
- 49 tuần
- 58 tuần.
Dấu hiệu giúp mẹ nhận biết tuần khủng hoảng của bé
Trẻ bước vào những tuần khủng hoảng (wonder weeks) sẽ thường có những thay đổi về biểu hiện, hành vi như sau:
- Trở nên nhút nhát hoặc ít giao tiếp, tương tác hơn
- Biếng ăn, mất cảm giác ngon miệng, thèm ăn
- Hay mút các ngón tay nhiều hơn
- Ngủ không ngon, khó ngủ
- Trông trẻ bơ phờ, lơ đãng
- Cần có sự hỗ trợ phần đầu
- Hay thay đổi tâm trạng
- Ngừng tạo ra những âm thanh quen thuộc
- Ngọ nguậy tai
- Không chịu thay tã
- Thường lấy đồ vật và cuộn chúng lại
- Ngủ gặp phải ác mộng (thường gặp ở trẻ mới tập đi)
- Thức dậy với vẻ mặt bất lực, sợ hãi hoặc hoảng loạn
- Hay bực tức, cáu giận, gắt gỏng
- Đeo bám theo cha mẹ hoặc người chăm sóc thân thiết
- Có những hành động khác thường, như tỏ ra ngọt ngào hơn, tinh nghịch hơn, hay mơ mộng,…
Trong đó, ba dấu hiệu đặc trưng nhất ở các tuần khủng hoảng là đeo bám – cáu kỉnh – quấy khóc. Tuy nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng thể hiện sự “khủng hoảng” này như nhau trong các giai đoạn phát triển nhảy vọt.
Khi bé dần ổn định, ít bám lấy cha mẹ hơn cho thấy con đã “trưởng thành” thêm một chút. Bên cạnh đó, bạn cũng cần thể hiện phản ứng khi nhận thấy những kỹ năng hoặc sở thích mới của con. Bé sẽ rất hứng thú khi được chia sẻ, khuyến khích và động viên về những khám phá mới, thúc đẩy tinh thần học tập, phát triển kỹ năng.
Lịch chi tiết 10 tuần khủng hoảng của trẻ mà mẹ cần biết
Tương ứng với 10 bước phát triển nhảy vọt của bé, lịch tuần khủng hoảng của bé hay các mốc wonder weeks chi tiết như sau:
1. Giữa tuần 4 đến giữa tuần 5: Sự thay đổi giác quan
Đây là lúc bé sẽ có những chuyển biến mạnh mẽ về giác quan. Sau tuần khủng hoảng này, bé nhìn mọi vật chăm chú và thường xuyên hơn, muốn chạm vào mọi vật, biết phản ứng lại khi bạn trêu đùa và nhạy cảm hơn với mùi hương.
2. Giữa tuần 7 đến giữa tuần 9: Tuần lễ của những khám phá
Ở tuần khủng hoảng wonder week 8, bé có thể nhận ra những hình thù đơn giản trong không gian, bắt đầu sử dụng các chi của cơ thể, bắt đầu nhận ra sự thân thuộc ở một số người và vật mà bé nhìn thấy.
Sau thời gian này, thiên thần nhỏ có thể giữ đầu ổn định hơn, biết lắng nghe và quay đầu về phía có âm thanh, bắt đầu có dấu hiệu muốn cầm nắm. Bé muốn khám phá, quan sát các bộ phận của cơ thể và có thể tạo ra các âm thanh gầm gừ nho nhỏ.
3. Giữa tuần 11 đến giữa tuần 12: Tuần của vận động
Ở giai đoạn này, bé sẽ biết dùng các giác quan để phân biệt thứ tự và sự tồn tại của vật thể trong môi trường xung quanh, sự chuyển đổi âm thanh, chuyển động, ánh sáng, hương vị, mùi và kết cấu.
Sau tuần này, bé sẽ bắt đầu biết lẫy, lật sấp, lật ngửa, ngóc đầu, xoay người theo nhiều hướng và biết dùng mắt để theo dõi một vật nào đó. Đồng thời, bé cũng cười nhiều hơn và thích nghe âm thanh ở những cao độ khác nhau.
4. Tuần khủng hoảng của bé và giữa tuần 14 đến giữa tuần 19: Nhận thức về hành động và kết quả
Đây là lúc bé bắt đầu hiểu 1 hành động sẽ dẫn đến kết quả gì và thử nghiệm cách mọi thứ xảy ra. Sau tuần wonder week 19 này, bé sẽ:
- Có kỹ năng cầm nắm tốt hơn
- Biết đưa mọi thứ vào miệng
- Cho tay vào miệng mút (mút tay)
- Biết đưa mắt để tìm bố mẹ, người thân
- Phản ứng lại với hình ảnh trong gương
- Nhận ra tên của mình
- Dừng lại khi bú, đẩy núm vú hoặc bình sữa ra khi no.
5. Giữa tuần 22 đến giữa tuần 26: Tuần lễ của các mối quan hệ
Lúc này, bé có thể di chuyển tốt hơn do các chi đã có sự phối hợp với nhau. Bé cũng đã biết được mối quan hệ giữa mọi thứ.
Vào wonder week 26, bé bắt đầu cảm thấy sợ hãi, căng thẳng và lo lắng vì có thể nhận ra khoảng cách xa gần cũng như cảm thấy cô đơn, thiếu an toàn khi rời xa bố mẹ. Sau tuần này, bé sẽ quan tâm hơn đến hành động của người khác. Bé bắt đầu biết nhấc người và ném mọi thứ để khám phá và xem bản thân có thể làm gì.
Ngoài ra, bé cũng bắt đầu hiểu các từ có nghĩa để thực hiện theo, biết cách thổi bong bóng bằng cách phun nước bọt, tạo ra âm thanh bằng cách chuyển động lưỡi, bắt đầu tập đứng lên với sự hỗ trợ.
6. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 33 đến giữa tuần 37
Trẻ có thể nhận ra các thứ được nhóm lại hoặc đã được phân loại, phân biệt được đặc điểm của sự vật và muốn khám phá.
Sau tuần này, bé sẽ hiểu một số từ, nhận ra sự phản chiếu của chính mình trong gương và có thể chơi các trò chơi như trò ú òa, bắt chước người khác, thể hiện cảm xúc của bản thân, thích chơi trò chơi, hát và bắt đầu tập bò.
7. Giữa tuần 41 đến giữa tuần 46: Thế giới của trình tự
Bé sẽ bắt đầu hiểu về trình tự, các bước để làm một việc gì đó và ghép các hành động lại với nhau. Sau tuần này, con có thể trả lời các câu hỏi đơn giản, chỉ vào các vật, biết cách nói chuyện điện thoại, bắt chước cử chỉ và cố gắng tự mặc quần áo.
8. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 51 đến giữa tuần 54 – Tuần lễ khám phá trình tự của những hành động cá nhân và kết quả
Bé bắt đầu khám phá trình tự của những hành động cá nhân và kết quả của những hành động đó. Sau tuần này, bé sẽ hiểu mặc quần áo là một tín hiệu cho một hoạt động sắp diễn ra, thể hiện sự thích thú với những thứ bé muốn làm, tập vẽ, viết nguệch ngoạc và sử dụng việc quan sát để học tập.
9. Giữa tuần 59 đến giữa tuần 61: Tuần lễ của nguyên tắc
Các tuần khủng hoảng của bé đã đi đến những cột mốc cuối cùng. Đây lúc bé bước vào giai đoạn tập đi, có nhiều kỹ năng về thể chất, có thể bắt chước và đóng kịch, sử dụng ngôn ngữ để diễn tả cảm xúc, thu hút sự chú ý của mọi người.
Bé cũng hiểu về sự hài hước, có thể thương lượng và mặc cả, cố gắng làm theo cách của mình. Sau tuần này, bé sẽ biết thể hiện tình cảm bằng nhiều cách (bao gồm cả giận dữ), bắt đầu xem xét, suy nghĩ về tương lai và có một số nỗi sợ không hiểu được.
10. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 70 đến giữa tuần 76
Đến thời điểm này, bé đã gần được 20 tháng tuổi, có khả năng hiểu các từ ngữ và có thể sửa đổi hành vi cho phù hợp với hoàn cảnh. Bé cũng bắt đầu phát triển sự đồng cảm, biết sử dụng các biểu cảm và kỹ năng ngôn ngữ để thể hiện cảm xúc.
Sau tuần này, trẻ sẽ bắt đầu khám phá các giới hạn, tìm hiểu về quyền sở hữu và sự chia sẻ, bắt đầu hiểu biết đầy đủ hơn về khái niệm thời gian, bắt đầu tập nói cũng như có khả năng tiếp thu nhiều kiến thức hơn.
Cha mẹ cần làm gì để giúp trẻ vượt qua tuần khủng hoảng?
Tuần khủng hoảng (wonder weeks) là giai đoạn đánh dấu sự phát triển vượt bậc của trẻ về thể chất lẫn trí tuệ. Tuy nhiên, với cha mẹ, đây có thể là giai đoạn đầy khó khăn khi phải đương đầu. Dưới đây là một số bí quyết giúp bạn dễ dàng vượt qua những giai đoạn đặc biệt này:
- Kiên nhẫn với bé vì quấy khóc và sự đeo bám là dấu hiệu của cảm giác không an toàn mà trẻ đang gặp phải. Việc cha mẹ ôm ấp, trấn an và dỗ dành sẽ giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn.
- Đừng quá lo lắng về các mốc thời gian trên, đó chỉ là con số trung bình và không phải bé nào cũng vậy, có thể xuất hiện sớm hoặc muộn hơn. Ngoài ra, các biểu hiện của bé trong giai đoạn này chỉ là quá trình phát triển tự nhiên nên mẹ không cần quá lo.
- Cố gắng cho bé bú nhiều hơn nhưng đừng ép nếu bé không muốn và cần đảm bảo nguồn sữa đáp ứng đủ nhu cầu bú của bé.
- Dỗ bé đi ngủ sớm hơn bình thường và cắt bớt một giấc ngủ ngày nếu bé quấy khóc, khó chịu về đêm.
- Chú ý đến sức khỏe tổng thể của bé vì bé không thể nói được những gì chúng đang cảm thấy để cha mẹ nhận ra sự bất ổn. Hãy cân nhắc về các triệu chứng mà bạn thấy ở bé xem đó có phải là do những thay đổi do tuần khủng hoảng không hay là có nguyên nhân khác. Nếu bé có những dấu hiệu bị bệnh như sốt, phát ban, mất nước hoặc các vấn đề khác thì phải nhanh chóng đưa con đến gặp bác sĩ.
Lưu ý
Tuần khủng hoảng của trẻ và các câu hỏi thường gặp
1. Làm thế nào để biết được chính xác lịch tuần khủng hoảng của bé?
Các cột mốc tuần khủng hoảng của trẻ thường rơi vào các tuần thứ 5, 8, 12, 19, 26, 37, 46, 55, 64 và 75. Các mẹ nên tính số tuần tuổi của trẻ dựa trên ngày dự sinh thay vì ngày sinh thực tế để dự đoán tuần lễ khủng hoảng (wonder weeks) sẽ xảy ra vào khi nào.
Ví dụ, nếu con dự sinh ngày 16/12 nhưng sinh ngày 20/12, cha mẹ vẫn bắt đầu tính tuần khủng hoảng từ 16/12. Trường hợp trẻ sinh non ở tuần 35, lúc được 10 tuần tuổi thực thì bé chỉ mới bước vào tuần khủng hoảng 5 (theo ngày dự sinh). Một số ứng dụng hỗ trợ tính Wonder Weeks có thể giúp cha mẹ theo dõi dễ dàng hơn.
Tuy nhiên, các cột mốc này chỉ là tương đối để tham khảo, mỗi bé sẽ có những thời điểm cũng như biểu hiện khủng hoảng khác nhau. Mẹ không nên quá dựa vào từng cột mốc mà tự tạo ra áp lực trong quá trình nuôi dạy con.
2. Có phải wonder week là nguyên nhân khiến trẻ hay quấy khóc, khó chịu và “chướng” hơn không?
Tuần khủng hoảng hay wonder week đúng là khoảng thời gian gây ra nhiều căng thẳng cho mẹ và bé. Sự “khủng hoảng” khiến trẻ dễ mè nheo, khó chịu, có thể gọi là “chướng” hơn khi không nghe lời cha mẹ, đòi hỏi nhiều nhu cầu, gây xáo trộn sinh hoạt cho cả gia đình.
Tuy nhiên, đó không phải là nguyên nhân duy nhất làm cho trẻ khó chịu, cáu gắt, quấy khóc. Nếu trẻ có thêm những triệu chứng thể chất khác như sốt, phát ban, ngứa ngáy… thì có thể liên quan đến một bệnh lý hay vấn đề sức khỏe khác. Hãy quan sát tất cả những biểu hiện của con, nếu nghi ngờ bé gặp phải tình trạng bất thường thì nên đưa đến gặp bác sĩ ngay để được thăm khám, chẩn đoán nguyên nhân và có cách giải quyết phù hợp.
3. Ngoài wonder week còn có nguyên nhân nào khác gây nên hành vi bất thường của trẻ?
Những hành vi bất thường ở trẻ đôi khi xảy ra kèm theo một số dấu hiệu, triệu chứng khác có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, không phải bởi wonder weeks, như:
- Gặp phải một số vấn đề sức khỏe khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, cáu gắt, ngủ nhiều…
- Thay đổi môi trường sinh hoạt đột ngột làm cho trẻ chưa kịp thích nghi
- Thay đổi lịch sinh hoạt có thể khiến bé mất ngủ, dễ cáu kỉnh, bỏ ăn…
- Trẻ đang mọc răng, bị sốt…
4. Nếu qua một số tuần wonder week mà bé không đạt được một số cột mốc phát triển thì phải làm sao?
Trường hợp qua một số tuần khủng hoảng (wonder weeks) mà bé chưa hoặc chậm đạt được mốc phát triển so với độ tuổi thì có thể được xem là chậm phát triển. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc trẻ sẽ chậm phát triển hoàn toàn về sau. Nguyên nhân có thể dẫn đến chậm phát triển ở trẻ gồm sinh non, mắc phải các bệnh lý hoặc thương tích ảnh hưởng đến não, tác động từ yếu tố môi trường.
Sự chậm phát triển cũng phân loại theo nhiều nhóm kỹ năng sẽ hình thành ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, bao gồm:
- Kỹ năng nhận thức (suy nghĩ), bao gồm khả năng học hỏi, ghi nhớ và hiểu thông tin.
- Kỹ năng xã hội và cảm xúc, bao gồm tính hòa đồng, khả năng thể hiện cảm xúc và giao tiếp, bày tỏ nhu cầu.
- Kỹ năng nói và sử dụng ngôn ngữ, bao gồm nghe – hiểu – nói khi giao tiếp.
- Kỹ năng vận động tinh và thô, bao gồm khả năng phối hợp các cơ nhỏ (vận động tinh) và cơ lớn (vận động thô).
Nếu thấy con chưa đạt được cột mốc phát triển đáng lẽ phải có như các bạn đồng trang lứa thì cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để có những can thiệp sớm, hỗ trợ sự phát triển cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
5. Tuần khủng hoảng của trẻ kéo dài bao lâu?
Thời gian kéo dài của mỗi lần đến tuần khủng hoảng có thể không giống nhau. Các biểu hiện trong tuần khủng hoảng như quấy khóc, đeo bám thường kéo dài từ 1 – 7 ngày, hoặc có thể lâu hơn tùy mỗi trẻ. Khi qua tuần bão tố này, trẻ sẽ bước vào tuần nắng đẹp (sunny week) và sẽ vui vẻ, dễ hợp tác với cha mẹ hơn.
Tốc độ phát triển ở mỗi đứa trẻ đều khác nhau nên sẽ không có một khoảng thời gian cố định nào cho tuần khủng hoảng sẽ diễn ra. Bạn nên quan sát cảm xúc, tâm trạng và những biểu hiện ở trẻ để dự đoán thời điểm bắt đầu cũng như kết thúc các tuần khủng hoảng (wonder weeks).
[embed-health-tool-vaccination-tool]
