Tuần khủng hoảng của bé (wonder weeks): Sự phát triển vượt bậc ẩn sau vẻ “khó ở”

Khái niệm tuần khủng hoảng của bé hay wonder weeks dùng để diễn tả những giai đoạn bé có sự phát triển mới về kỹ năng hoặc cảm giác theo từng mốc thời gian được dự đoán trước. Đó đều là những thời điểm thú vị nhưng cũng đầy căng thẳng cho cả bé lẫn mẹ.

Đầu những năm 1990, nhà nghiên cứu nhân học hình thể Hetty vande Rijt và nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển Frans Plooij tại Hà Lan đã tạo nên biểu đồ các tuần khủng hoảng (wonder weeks chart) đề cập đến các bước phát triển nhảy vọt mà trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ sẽ trải qua trong những năm đầu đời. Sau mỗi cột mốc khủng hoảng, bé có những sự phát triển nhận thức vượt bậc và cha mẹ cần chuẩn bị tinh thần để vượt qua các giai đoạn “khó ở” của bé.

Tuần khủng hoảng của bé là gì?  

Những năm đầu đời là khi trẻ non nớt và dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh, tuy nhiên đây lại là lúc tốc độ tăng trưởng của trẻ là lớn nhất. Vì điều này mà mỗi thay đổi về sinh lý đối với trẻ đều là một cú sốc lớn, khiến trẻ khó chịu, khóc nhiều và bám dính cha mẹ.

Sự phát triển sinh lý của trẻ mang tính bộc phát, nhảy vọt chứ không chậm rãi, đều đặn. Vậy nên trẻ thường có những giai đoạn rất “khó chiều”, là khi thực hiện bước nhảy, và theo sau đó, lại là một giai đoạn nhẹ nhàng hơn khi đã thích nghi được với những thay đổi mới giống như ngày nắng ngày mưa đan xen nhau. Trong nghiên cứu về sự phát triển của trẻ, đó là hiện tượng tuần khủng hoảng – tuần đầy nắng. 

Vậy tóm lại tuần khủng hoảng của bé là gì? Tuần khủng hoảng hay wonder weeks là giai đoạn xuất hiện các bước phát triển nhảy vọt của bé trong 2 năm đầu đời. Qua mỗi giai đoạn, não bộ và hệ thần kinh của bé sẽ có sự thay đổi vượt bậc để giúp bé mở rộng nhận thức, giác quan. 

[embed-health-tool-child-growth-chart]

Có bao nhiêu tuần khủng hoảng?

Để trả lời cho câu hỏi này, bạn sẽ cần hiểu về khái niệm bước phát triển nhảy vọt của trẻ (developmental leap). Đó là những bước phát triển nhanh và mạnh cả về thể chất lẫn trí tuệ trong 20 tháng đầu đời. Sẽ có 10 bước phát triển nhảy vọt quan trọng mà bé sẽ trải qua, mỗi bước xảy ra những thay đổi quan trọng trong nhận thức về thế giới cũng như cách bé vận dụng những hiểu biết đó để phát triển những kỹ năng mới. 

Dấu hiệu giúp mẹ nhận biết tuần khủng hoảng của bé  

Trẻ bước vào những tuần khủng hoảng (wonder weeks) sẽ thường có những thay đổi về hành vi và mối quan hệ như sau:

Những thay đổi về hành vi: 

• Trở nên nhút nhát hoặc ít giao tiếp, tương tác hơn
• Biếng ăn, mất cảm giác ngon miệng, thèm ăn
• Hay mút các ngón tay nhiều hơn
• Ngủ không ngon, khó ngủ
• Trông trẻ bơ phờ, lơ đãng
• Cần có sự hỗ trợ phần đầu
• Hay thay đổi tâm trạng
• Ngừng tạo ra những âm thanh quen thuộc
• Ngọ nguậy tai
• Không chịu thay tã
• Thường lấy đồ vật và cuộn chúng lại
• Ngủ gặp phải ác mộng (thường gặp ở trẻ mới tập đi)
• Thức dậy với vẻ mặt bất lực, sợ hãi hoặc hoảng loạn
• Hay bực tức, cáu giận, gắt gỏng
• Đeo bám theo cha mẹ hoặc người chăm sóc thân thiết
• Có những hành động khác thường, như tỏ ra ngọt ngào hơn, tinh nghịch hơn, hay mơ mộng,…

Thay đổi trong mối quan hệ với người xung quanh : Đeo bám theo cha mẹ hoặc người chăm sóc thân thiết

Một cách ngắn gọn thì các dấu hiệu sẽ là đeo bám – cáu kỉnh – quấy khóc. Tuy nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng thể hiện sự “khủng hoảng” này như nhau trong các giai đoạn phát triển nhảy vọt. 

Khi bé dần ổn định, ít bám lấy cha mẹ hơn cho thấy con đã “trưởng thành” thêm một chút. Bên cạnh đó, bạn cũng cần thể hiện phản ứng  khi nhận thấy những kỹ năng hoặc sở thích mới của con. Bé sẽ rất hứng thú khi được chia sẻ, khuyến khích và động viên về những khám phá mới, thúc đẩy tinh thần học tập, phát triển kỹ năng.

Lịch chi tiết 10 tuần khủng hoảng của trẻ mà mẹ cần biết  

Tương ứng với 10 bước phát triển nhảy vọt của bé, lịch tuần khủng hoảng của bé hay các mốc wonder weeks chi tiết như sau: 

1. Giữa tuần 4 đến giữa tuần 5: Sự thay đổi giác quan

Đây là lúc bé sẽ có những chuyển biến mạnh mẽ về giác quan. Sau tuần khủng hoảng này, bé nhìn mọi vật chăm chú và thường xuyên hơn, muốn chạm vào mọi vật, biết phản ứng lại khi bạn trêu đùa và nhạy cảm hơn với mùi hương.

Một số thay đổi ở trẻ cha mẹ có thể nhận thấy: 

• Thị giác: Trẻ nhìn vào một vật lâu hơn
• Thính giác: Trẻ nhạy với âm thanh và chăm chú lắng nghe hơn
• Xúc giác:Trẻ sẽ biết khi bị đụng chạm trên da
• Những giác quan khác sẽ khó quan sát hơn nhưng cha mẹ cũng có thể thấy trẻ nhạy cảm hơn với mùi hoặc thích ê a thoải mái hơn. 

2. Giữa tuần 7 đến giữa tuần 9: Tuần lễ của những khám phá mang tính khuôn mẫu 

Ở tuần khủng hoảng wonder week 8, bé có thể nhận ra những khuôn mẫu đơn giản trong môi trường sống và đối với chính cơ thể mình như những hình thù đơn giản trong không gian, bắt đầu sử dụng các chi của cơ thể. Chính vì vậy, trẻ, bắt đầu có khả năng nhận ra sự thân thuộc ở một số người và vật mà bé nhìn thấy. 

Sau thời gian này, thiên thần nhỏ có thể giữ đầu ổn định hơn, biết lắng nghe và quay đầu về phía có âm thanh, bắt đầu có dấu hiệu muốn cầm nắm. Bé muốn khám phá, quan sát các bộ phận của cơ thể và có thể tạo ra các âm thanh gầm gừ nho nhỏ.

3. Giữa tuần 11 đến giữa tuần 12: Tuần của vận động

Đây là một giai đoạn mà những biển đổi ở trẻ có thể dễ dàng quan sát nhất. Khi này, trẻ đã có tiền đề là sự phát triển giác quan ở giai đoạn 1 và sự quen thuộc với cơ thể ở giai đoạn 2. Cha mẹ thường sẽ thấy con sinh động hơn ở thời gian này, ánh nhìn và cử động tay chân được làm chủ và trở nên thuần thục, tự nhiên hơn. 

Ban đầu, bé sẽ biết dùng các giác quan để phân biệt thứ tự và sự tồn tại của vật thể trong môi trường xung quanh, sự chuyển đổi âm thanh, chuyển động, ánh sáng, hương vị, mùi và kết cấu.

Sau tuần này, bé sẽ bắt đầu biết lẫy, lật sấp, lật ngửa, ngóc đầu, xoay người theo nhiều hướng và biết dùng mắt để theo dõi một vật nào đó. Đồng thời, bé cũng cười nhiều hơn và thích nghe âm thanh ở những cao độ khác nhau.

4. Tuần khủng hoảng của bé và giữa tuần 14 đến giữa tuần 19: Nhận thức về hành động và kết quả 

Đây là lúc bé bắt đầu hiểu 1 hành động sẽ dẫn đến kết quả gì và thử nghiệm cách mọi thứ xảy ra. Chính vì vậy, có thể thấy đây là lúc trẻ học được nhiều bài học và hiểu được môi trường xung quanh. 

Sau tuần wonder week 19 này, bé sẽ: 

• Kiểm soát cơ thể: duỗi tay chân, nhổm mông, trườn bò, tự ngồi vững, thích mở miệng, lè lưỡi, …
• Chộp, sờ và cảm nhận: kỹ năng cầm nắm nắm tốt hơn,n gậm tay (mút tay , ngậm đồ vật, ném đồ chơi, chộp đồ vật ngoài tầm với….
• Quan sát: thích nhìn môi miệng người khác khi trò chuyện, chủ động tìm cha mẹ bằng mắt, phản ứng với hình ảnh trong gương…
• Lắng nghe và chủ động nói chuyện nhiều hơn
• Sử dụng ngôn ngữ cơ thể: đẩy núm vú hoặc bình sữa ra khi no, duỗi tay đòi bế, la hét khi không làm được việc muốn làm…

5. Giữa tuần 22 đến giữa tuần 26: Tuần lễ của các mối quan hệ

Lúc này, bé có thể di chuyển tốt hơn do các chi đã có sự phối hợp với nhau và dựa vào kinh nghiệm có từ giai đoạn trước, trẻ bắt đầu hiểu được mối quan hệ giữa con người và các vật trong không gian. Trẻ bắt đầu nhận ra có đồ vật ở cao, xa mình hơn và trẻ rất nhỏ bé so với thế giới xung quanh. Đối với con người, trẻ cũng bắt đầu nhận biết việc mình đang ở gần hay xa mẹ. Đây là lí do vào wonder week 26, bé bắt đầu cảm thấy sợ hãi, căng thẳng và lo lắng hơn nếu mẹ đi qua phòng khác hoặc đơn giản để bé trong cũi và tiến ra xa.

Sau tuần này, bé sẽ quan tâm hơn đến hành động của người khác. Bé bắt đầu biết nhấc người và ném mọi thứ để khám phá và xem bản thân có thể làm gì.  

Ngoài ra, bé cũng bắt đầu hiểu các từ có nghĩa để thực hiện theo, biết cách thổi bong bóng bằng cách phun nước bọt, tạo ra âm thanh bằng cách chuyển động lưỡi, bắt đầu tập đứng lên với sự hỗ trợ.

6. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 33 đến giữa tuần 37: Thế giới của những khái niệm

Thế giới của trẻ khi này không còn là những vật riêng lẻ tách biệt nữa mà trẻ dần có khả năng nhận ra điểm chung, riêng và bắt đầu hình thành kỹ năng phân loại. Nhờ vậy, trẻ sẽ có những bước tiến như:

•  Nhận biết đồ vật và con vật
• Nhận biết người
• Nhận biết cảm xúc
• Có thể chơi các trò chơi như trò ú òa, đổi vai: bắt ba mẹ hát sau đó vỗ tay hay cho mẹ ăn
• Bắt đầu tập bò.

7. Giữa tuần 41 đến giữa tuần 46: Thế giới của trình tự

Bé sẽ bắt đầu hiểu về trình tự, các bước để làm một việc gì đó và ghép các hành động lại với nhau. Sau tuần này, con có thể trả lời các câu hỏi đơn giản, chỉ vào các vật, biết cách nói chuyện điện thoại, bắt chước cử chỉ và cố gắng tự mặc quần áo. 

8. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 51 đến giữa tuần 54 – Tuần lễ khám phá trình tự của những hành động cá nhân và kết quả 

Bé bắt đầu khám phá trình tự của những hành động cá nhân và kết quả của những hành động đó. Sau tuần này, bé sẽ hiểu mặc quần áo là một tín hiệu cho một hoạt động sắp diễn ra, thể hiện sự thích thú với những thứ bé muốn làm, tập vẽ, viết nguệch ngoạc và sử dụng việc quan sát để học tập.

9. Giữa tuần 59 đến giữa tuần 61: Tuần lễ của nguyên tắc

Các tuần khủng hoảng của bé đã đi đến những cột mốc cuối cùng. Đây lúc bé bước vào giai đoạn tập đi, có nhiều kỹ năng về thể chất, có thể bắt chước và đóng kịch, sử dụng ngôn ngữ để diễn tả cảm xúc, thu hút sự chú ý của mọi người. 

Bé cũng hiểu về sự hài hước, có thể thương lượng và mặc cả, cố gắng làm theo cách của mình. Sau tuần này, bé sẽ biết thể hiện tình cảm bằng nhiều cách (bao gồm cả giận dữ), bắt đầu xem xét, suy nghĩ về tương lai và có một số nỗi sợ không hiểu được.

10. Tuần khủng hoảng của bé: Giữa tuần 70 đến giữa tuần 76

Đến thời điểm này, bé đã gần được 20 tháng tuổi, có khả năng hiểu các từ ngữ và có thể sửa đổi hành vi cho phù hợp với hoàn cảnh. Bé cũng bắt đầu phát triển sự đồng cảm, biết sử dụng các biểu cảm và kỹ năng ngôn ngữ để thể hiện cảm xúc.

Sau tuần này, trẻ sẽ bắt đầu khám phá các giới hạn, tìm hiểu về quyền sở hữu và sự chia sẻ, bắt đầu hiểu biết đầy đủ hơn về khái niệm thời gian, bắt đầu tập nói cũng như có khả năng tiếp thu nhiều kiến thức hơn.

Cha mẹ cần làm gì để giúp trẻ vượt qua tuần khủng hoảng?

Tuần khủng hoảng (wonder weeks) là giai đoạn đánh dấu sự phát triển vượt bậc của trẻ về thể chất lẫn trí tuệ. Tuy nhiên, với cha mẹ, đây có thể là giai đoạn đầy khó khăn khi phải đương đầu. Dưới đây là một số bí quyết giúp bạn dễ dàng vượt qua những giai đoạn đặc biệt này:

• Kiên nhẫn với bé vì quấy khóc và sự đeo bám là dấu hiệu của cảm giác không an toàn mà trẻ đang gặp phải. Việc cha mẹ ôm ấp, trấn an và dỗ dành sẽ giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn. 
• Đừng quá lo lắng về các mốc thời gian trên, đó chỉ là con số trung bình và không phải bé nào cũng vậy, có thể xuất hiện sớm hoặc muộn hơn. Ngoài ra, các biểu hiện của bé trong giai đoạn này chỉ là quá trình phát triển tự nhiên nên mẹ không cần quá lo. 
• Cố gắng cho bé bú nhiều hơn nhưng đừng ép nếu bé không muốn và cần đảm bảo nguồn sữa đáp ứng đủ nhu cầu bú của bé.
• Dỗ bé đi ngủ sớm hơn bình thường và cắt bớt một giấc ngủ ngày nếu bé quấy khóc, khó chịu về đêm.
• Chú ý đến sức khỏe tổng thể của bé vì bé không thể nói được những gì chúng đang cảm thấy để cha mẹ nhận ra sự bất ổn. Hãy cân nhắc về các triệu chứng mà bạn thấy ở bé xem đó có phải là do những thay đổi do tuần khủng hoảng không hay là có nguyên nhân khác. Nếu bé có những dấu hiệu bị bệnh như sốt, phát ban, mất nước hoặc các vấn đề khác thì phải nhanh chóng đưa con đến gặp bác sĩ.

Tuần khủng hoảng của trẻ và các câu hỏi thường gặp 

1. Làm thế nào để biết được chính xác lịch tuần khủng hoảng của bé?

Các cột mốc tuần khủng hoảng của trẻ thường rơi vào các tuần thứ 5, 8, 12, 19, 26, 37, 46, 55, 64 và 75. Các mẹ nên tính số tuần tuổi của trẻ dựa trên ngày dự sinh thay vì ngày sinh thực tế để dự đoán tuần lễ khủng hoảng (wonder weeks) sẽ xảy ra vào khi nào.

Ví dụ, nếu con dự sinh ngày 16/12 nhưng sinh ngày 20/12, cha mẹ vẫn bắt đầu tính tuần khủng hoảng từ 16/12. Trường hợp trẻ sinh non ở tuần 35, lúc được 10 tuần tuổi thực thì bé chỉ mới bước vào tuần khủng hoảng 5 (theo ngày dự sinh). Một số ứng dụng hỗ trợ tính wonder weeks có thể giúp cha mẹ theo dõi dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, các cột mốc này chỉ là tương đối để tham khảo, mỗi bé sẽ có những thời điểm cũng như biểu hiện khủng hoảng khác nhau. Mẹ không nên quá dựa vào từng cột mốc mà tự tạo ra áp lực trong quá trình nuôi dạy con.

2. Có phải wonder week là nguyên nhân khiến trẻ hay quấy khóc, khó chịu và “chướng” hơn không?

Tuần khủng hoảng hay wonder week đúng là khoảng thời gian gây ra nhiều căng thẳng cho mẹ và bé. Sự “khủng hoảng” khiến trẻ dễ mè nheo, khó chịu, có thể gọi là “chướng” hơn khi không nghe lời cha mẹ, đòi hỏi nhiều nhu cầu, gây xáo trộn sinh hoạt cho cả gia đình.

Tuy nhiên, đó không phải là nguyên nhân duy nhất làm cho trẻ khó chịu, cáu gắt, quấy khóc. Nếu trẻ có thêm những triệu chứng thể chất khác như sốt, phát ban, ngứa ngáy… thì có thể liên quan đến một bệnh lý hay vấn đề sức khỏe khác. Hãy quan sát tất cả những biểu hiện của con, nếu nghi ngờ bé gặp phải tình trạng bất thường thì nên đưa đến gặp bác sĩ ngay để được thăm khám, chẩn đoán nguyên nhân và có cách giải quyết phù hợp.

3. Ngoài wonder week còn có nguyên nhân nào khác gây nên hành vi bất thường của trẻ? 

Những hành vi bất thường ở trẻ đôi khi xảy ra kèm theo một số dấu hiệu, triệu chứng khác có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, không phải bởi wonder weeks, như:

• Gặp phải một số vấn đề sức khỏe khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, cáu gắt, ngủ nhiều…
• Thay đổi môi trường sinh hoạt đột ngột làm cho trẻ chưa kịp thích nghi
• Thay đổi lịch sinh hoạt có thể khiến bé mất ngủ, dễ cáu kỉnh, bỏ ăn…
• Trẻ đang mọc răng, bị sốt…

4. Nếu qua một số tuần wonder week mà bé không đạt được một số cột mốc phát triển thì phải làm sao? 

Có nhiều lý do cho sự chậm trễ này. Có thể đơn giản chỉ là nhịp độ phát triển của trẻ đặc biệt và khác với mặt bằng chung được nghiên cứu hoặc cũng có thể do những xáo trộn về mặt sinh lý cần được can thiệp. Vậy nên để đảm bảo không bỏ lỡ thời gian vàng của trẻ, cha mẹ nên tìm đến những trung tâm tư vấn về phát triển hoặc thăm khám tại khoa nhi của các bệnh viện nếu cần thiết. Một số nguyên nhân cụ thể có thể kể đến:

• Tốc độ phát triển của trẻ chậm hơn nhưng vẫn ở mức bình thường: Tuy có những mẫu số chung nhưng mỗi trẻ lại là một cá thể riêng biệt với sự phát triển khác nhau. Có thể một số trẻ sẽ trải qua những bước đầu chậm hơn và sau đó lại có những bước nhanh hơn. Trong trường hợp này, sau khi trẻ được xác định hoàn toàn bình thường, ổn định, cha mẹ sẽ được hướng dẫn thêm các cách tạo kích thích cho trẻ như massage cơ thể, để trẻ nghe nhiều tiếng động, tạo hoạt động cho trẻ… để giúp tăng nhanh tốc độ phát triển cho trẻ.
• Trường hợp chậm đạt được mốc phát triển so với độ tuổi do chậm phát triển: Đây là một chẩn đoán cần được bác sĩ chuyên khoa đưa ra khi trẻ tới khám tại các trung tâm y tế. Nguyên nhân có thể dẫn đến chậm phát triển ở trẻ gồm các yếu tố trước sinh như di truyền, bệnh khi mang thai, yếu tố chu sinh như sinh non và yếu tố sau sinh như dinh dưỡng, nhiễm khuẩn…

Sự chậm phát triển cũng phân loại theo nhiều nhóm kỹ năng sẽ hình thành ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, bao gồm:

• Kỹ năng nhận thức (suy nghĩ), bao gồm khả năng học hỏi, ghi nhớ và hiểu thông tin.
• Kỹ năng xã hội và cảm xúc, bao gồm tính hòa đồng, khả năng thể hiện cảm xúc và giao tiếp, bày tỏ nhu cầu.
• Kỹ năng nói và sử dụng ngôn ngữ, bao gồm nghe – hiểu – nói khi giao tiếp.
• Kỹ năng vận động tinh và thô, bao gồm khả năng phối hợp các cơ nhỏ (vận động tinh) và cơ lớn (vận động thô).

Nếu thấy con chưa đạt được cột mốc phát triển đáng lẽ phải có như các bạn đồng trang lứa thì cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để có những can thiệp sớm, hỗ trợ sự phát triển cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

5. Tuần khủng hoảng của trẻ kéo dài bao lâu?  

Thời gian kéo dài của mỗi lần đến tuần khủng hoảng có thể không giống nhau. Các biểu hiện trong tuần khủng hoảng như quấy khóc, đeo bám thường kéo dài từ 1 – 7 ngày, hoặc có thể lâu hơn tùy mỗi trẻ. Khi qua tuần bão tố này, trẻ sẽ bước vào tuần nắng đẹp (sunny week) và sẽ vui vẻ, dễ hợp tác với cha mẹ hơn.

Tốc độ phát triển ở mỗi đứa trẻ đều khác nhau nên sẽ không có một khoảng thời gian cố định nào cho tuần khủng hoảng sẽ diễn ra. Bạn nên quan sát cảm xúc, tâm trạng và những biểu hiện ở trẻ để dự đoán thời điểm bắt đầu cũng như kết thúc các tuần khủng hoảng (wonder weeks).