Xyanua là gì? Có trong thực phẩm nào? Cần làm gì khi bị ngộ độc?

Xyanua, hay còn gọi là cyanide, là một chất cực kỳ độc hại tồn tại ở nhiều dạng khác nhau, bao gồm rắn, lỏng, khí, và các tiền chất có trong một số thực phẩm như sắn, măng, và hạt quả táo.

Xyanua có ở đâu?

Xyanua xuất hiện từ nhiều nguồn độc hại khác nhau, chẳng hạn như khói cháy từ các vật dụng gia đình. Khi cháy, các vật liệu như len, tơ tằm, cao su tổng hợp, và các chất polyurethane từ nhựa dẻo, sơn, keo, chất chống thấm, cách âm, nệm sẽ sinh ra xyanua. Hóa chất từ phòng thí nghiệm hay các quá trình sản xuất công nghiệp như luyện kim, chụp rửa ảnh, làm nữ trang, đồ nhựa, khai thác mỏ và chất thải cũng có thể phát sinh xyanua.

Trong tự nhiên, xyanua có trong một số thực vật như khoai mì, măng, hạt quả táo, mận Hà Nội, cherry, anh đào và hạnh nhân đắng. Các thực vật này chứa glycoside amygdalin, khi ăn vào, chất này sẽ bị tiêu hóa và phóng thích xyanua gây ngộ độc.

Xyanua là một hóa chất cực kỳ độc hại. Liều tử vong khi nuốt phải là 1-3 mg/kg hoặc nếu nồng độ trong máu đạt 3 mg/l. Hít phải khí có chứa xyanua với nồng độ trong không khí đạt 270 ppm sẽ dẫn đến tử vong ngay lập tức hoặc trong vòng 30 phút nếu nồng độ đạt 110 ppm.

Xyanua nguy hiểm thế nào?

Xyanua có thể xâm nhập vào cơ thể qua da, ăn uống, hít thở, hoặc chích thẳng vào máu. Khi vào cơ thể, xyanua gây ức chế hô hấp tế bào, ngăn cản quá trình hấp thụ oxy của tế bào, khiến tế bào chết đi. Tác động của xyanua rất nhanh và mạnh, gây ảnh hưởng trực tiếp đến hệ hô hấp và thần kinh, có thể dẫn đến ngưng tim và tử vong chỉ sau vài phút.

Những người sống sót sau ngộ độc xyanua nặng có thể gặp phải di chứng thần kinh nghiêm trọng như các triệu chứng của bệnh Parkinson, vận động chậm và co cứng cơ.

Triệu chứng ngộ độc xyanua

Tình huống cấp tính

Ngộ độc xyanua cấp tính có thể có tác dụng nhanh hay chậm tùy thuộc vào nhiều yếu tố như liều lượng, mức độ độc của từng loại xyanua, và đường tiếp xúc. Ví dụ, hít thở phải khí hydrogen cyanide hoặc chích dung dịch dạng muối vào mạch máu thì chỉ cần vài giây để xuất hiện triệu chứng. Nếu qua ăn uống, thường sẽ mất vài phút. Ăn phải những loại trái hay thực vật có chứa xyanua thì triệu chứng có thể xuất hiện chậm hơn sau vài giờ hoặc thậm chí là ngày hôm sau do cần thời gian để chất này chuyển hóa trong ruột.

Người bị ngộ độc xyanua thường có biểu hiện đau đầu dữ dội, chóng mặt, bứt rứt, lơ mơ, co giật, hôn mê, đau bụng, và buồn nôn. Ban đầu, họ có thể thở nhanh, nhịp tim tăng, nhưng sau đó nhanh chóng trụy tim mạch, tụt huyết áp và nếu không được cấp cứu kịp thời, sẽ dẫn đến ngưng tim, ngưng thở và tử vong.

Nhiễm độc xyanua mạn tính

Ngộ độc xyanua mạn tính xảy ra do tiếp xúc với lượng rất nhỏ nhưng kéo dài, có thể từ thói quen ăn uống các loại thực phẩm chứa xyanua hoặc làm việc trong môi trường có chất này. Các triệu chứng thường diễn ra từ từ và mức độ nghiêm trọng tăng dần theo thời gian.

Người bị nhiễm độc xyanua mạn tính có thể bị mờ mắt, giảm thị lực; liệt co cứng hai chân hơn là hai tay và đối xứng. Tình trạng này thường gặp ở những người ăn khoai mì thường xuyên, đặc biệt là những người suy dinh dưỡng. Ngộ độc xyanua còn có thể gây rối loạn hormone giáp và suy giáp.

Cần làm gì khi bị trúng độc xyanua?

Trong tình huống cấp tính, bệnh nhân có thể lơ mơ, hôn mê, khó thở, cần phải đến bệnh viện càng nhanh càng tốt để được hồi sức cấp cứu. Ngộ độc xyanua thường không được nhận biết ngay từ đầu, trừ khi biết chắc chắn rằng mình đang tiếp xúc với chất có xyanua.

Nếu không biết rõ nguồn độc, không biết do nguyên nhân gì mà vẫn nghi ngờ ngộ độc hay nhiễm độc, hãy gọi ngay cho bác sĩ chuyên về bệnh nhiễm độc để tư vấn. Điều này giúp tìm nguyên nhân và nguồn độc, từ đó phòng tránh bị nhiễm độc kịp thời.

Cách phòng tránh

Những người làm việc trong các ngành nghề như khai thác mỏ, kim hoàn, làm nữ trang, sản xuất đồ nhựa, dọn vệ sinh chất thải công nghiệp cần tìm hiểu kỹ quy trình sản xuất và các nguy cơ có thể sinh ra xyanua. Trang bị bảo hộ lao động an toàn khi làm việc là cần thiết.

Với các vật liệu xây dựng và trang trí nội thất hiện đại, nếu xảy ra hỏa hoạn, ngoài khí CO, sẽ luôn có khí hydro cyanide. Vì vậy, trong các vụ cháy, nạn nhân thường tử vong nhanh chóng trước khi kịp thoát ra ngoài. Do đó, cần chú ý cách thoát hiểm nhanh khi sống ở nhà cao tầng và bịt mặt bằng khăn ướt khi chạy qua đám khói cháy.

Lột vỏ khoai mì và ngâm trong một ngày có thể loại bỏ khoảng 45% lượng xyanua. Khi ăn măng, cần luộc kỹ và thay nước nhiều lần cho đến khi măng và nước hết đắng.

Chú ý không ăn hạt của quả táo, hạt quả mận Hà Nội, anh đào, hạt quả cherry, và hạnh nhân đắng. Khi xay hoặc ép nước từ các loại trái cây này, cần loại bỏ hạt trước.

--------------------------

💝 Trở thành thành viên Cộng đồng để được hỏi về chăm sóc sức khỏe cá nhân bởi các bác sĩ chuyên khoa, Hello Bacsi AI miễn phí, tham gia ngay