Tẻ nhỏ, trẻ sơ sinh bị vàng da là một trong những vấn đề phổ biến nhưng lại khiến không ít các bậc cha mẹ lo lắng. Nguyên do là bởi nếu không được chăm sóc và điều trị thích hợp, trẻ bị vàng da có thể đối mặt với các biến chứng thần kinh nghiêm trọng, thậm chí là tử vong.
Nguyên nhân khiến trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh bị vàng da thường không giống nhau. Tuy nhiên, việc phát hiện sớm và chẩn đoán chính xác tình trạng này sẽ giúp trẻ được tiếp nhận các giải pháp thích hợp và tối ưu nhất trong điều trị. Điều này giúp làm giảm nhẹ sự ảnh hưởng của bệnh đối với sức khỏe của trẻ. Vì vậy, việc tìm hiểu các vấn đề liên quan đến tình trạng trẻ bị vàng da là điều cần thiết giúp cha mẹ có thể kịp thời nhận biết, chăm sóc đúng cách cũng như phòng ngừa hiệu quả cho con.
Trong bài viết này, Hello Bacsi sẽ tổng hợp tất tần tật các thông tin xoay quanh tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, các bố mẹ hãy cùng theo dõi nhé!
Tổng quan về tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
Vàng da là gì? Vàng da được xem là một trong những dấu hiệu rõ rệt và dễ nhận thấy nhất của tình trạng tăng bilirubin máu. Bilirubin hay còn gọi là sắc tố mật, chúng có màu vàng và được sản sinh từ quá trình tiêu hủy các tế bào hồng cầu tại gan.
Bình thường, bilirubin từ gan theo đường mật đi thẳng đến hệ tiêu hóa và góp phần thúc đẩy sự phân giải thức ăn của cơ thể, sau đó toàn bộ bilirubin sẽ được bài tiết ra ngoài thông qua phân hoặc nước tiểu. Tình trạng tăng bilirubin máu xảy ra khi bilirubin được sản sinh quá nhiều và gan không thể kịp thời loại bỏ, khiến một lượng lớn bilirubin dư thừa tích tụ lại trong máu và các mô của cơ thể. Từ đó gây ra tình trạng vàng da với biểu hiện đặc trưng là da và lòng trắng mắt chuyển dần sang màu vàng, đôi khi có thể kèm theo một số triệu chứng khác.
Tình trạng vàng da có thể xảy ra ở cả người lớn và trẻ em, tuy nhiên trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da thường được ghi nhận phổ biến hơn. Trẻ bị vàng da có thể phân biệt theo hai dạng như sau:
1. Trẻ bị vàng da sinh lý
Hầu hết trẻ sơ sinh bị vàng da thường là vàng da sinh lý. Điều này có thể lý giải được do gan của trẻ sơ sinh còn non nớt, chưa phát triển hoàn thiện để đảm bảo hiệu quả cho việc đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể kịp thời.
Có đến 60% trẻ sơ sinh đủ tháng và hơn 80% trẻ sinh non có nguy cơ bị vàng da sinh lý với các dấu hiệu vàng da xuất hiện sớm trong 24 giờ đầu hoặc vài ngày sau khi trẻ chào đời.
Nhìn chung, vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh không nghiêm trọng và thường tự khỏi sau khoảng thời gian ngắn mà không cần điều trị chuyên sâu.
2. Trẻ bị vàng da bệnh lý
Bên cạnh vàng da sinh lý, trẻ bị vàng da có thể còn liên quan đến một số vấn đề bệnh lý. Khi đó, mức độ vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường trở nên nghiêm trọng kèm theo hàng loạt các triệu chứng khác. Nếu không được chẩn đoán và điều trị bằng phương pháp thích hợp, trẻ có nhiều nguy cơ đối mặt với các biến chứng vô cùng nguy hiểm.
Các trường hợp vàng da ở trẻ sơ sinh lâu ngày không khỏi hoặc trẻ nhỏ từ 1 – 4 tuổi bị vàng da có nhiều khả năng là vàng da bệnh lý. Do đó, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám và chẩn đoán sớm để tìm ra nguyên nhân cụ thể giúp điều trị hiệu quả.
Một số vấn đề có thể là nguyên nhân gây vàng da bệnh lý ở trẻ bao gồm các rối loạn di truyền, bệnh truyền nhiễm, rối loạn nội tiết (hormone), nhiễm trùng, tan máu tán huyết, bệnh tự miễn, bệnh về gan – mật…
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Giải đáp thắc mắc: Trẻ bị vàng da là do đâu?
Bilirubin trong máu tăng cao bất thường là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến việc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da. Tuy nhiên, để xác định trẻ bị vàng da sinh lý hay vàng da bệnh lý cần phải dựa vào nguyên nhân cụ thể gây ra tình trạng tăng bilirubin máu.
Vì sao trẻ sơ sinh bị vàng da? Vàng da ở trẻ sơ sinh phần lớn là vàng da sinh lý, nguyên nhân do cơ thể trẻ sơ sinh cần có đủ thời gian để hoàn thiện các chức năng gan giúp tự đào thải bilirubin ra bên ngoài. Vì vậy, ở thời điểm ngay sau khi chào đời, lượng bilirubin của trẻ thường tăng cao làm cho trẻ bị vàng da.
Trường hợp trẻ bị vàng da bệnh lý, nguyên nhân tăng bilirubin máu thường phức tạp hơn. Trong đó, các bất thường khiến bilirubin tích tụ có thể liên quan đến số lượng bilirubin được sản sinh ra quá mức hoặc chức năng hoạt động của gan bị suy giảm. Một số nguyên nhân gây vàng da bệnh lý đã được ghi nhận gồm có:
- Các bệnh liên quan đến tế bào máu: bất đồng nhóm máu (ABO, Rh) giữa mẹ và con (tan máu ở trẻ sơ sinh – HDN), bệnh hồng cầu hình liềm, tán huyết do thiếu hụt men G6DP
- Viêm gan tự miễn
- Viêm gan do nhiễm virus hoặc vi khuẩn
- Bệnh xơ gan
- Ứ mật do nhiều nguyên nhân: tắc nghẽn ống dẫn mật, sỏi mật, u nang, teo đường mật bẩm sinh, rối loạn di truyền (thiếu alpha-1 antitrypsin, hội chứng Alagille – ALGS)…
- Suy giáp do rối loạn nội tiết tố (hormone).
- Bệnh nhiễm trùng, phổ biến là nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI).
- Bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm khuẩn gây ra bởi virus Epstein-Barr (EBV).
- Rối loạn chuyển hóa đồng (bệnh Wilson).
- Độc tính của một số loại thuốc đã sử dụng.
Lưu ý
Trẻ bị vàng da có những dấu hiệu nào?
1. Trẻ bị vàng da có những dấu hiệu nào?
Quan sát thấy màu sắc trên da và mắt chuyển đổi dần sang màu vàng là cách nhận biết trẻ sơ sinh bị vàng da đơn giản nhất. Ngoài ra, tùy theo nguyên nhân và mức độ trẻ bị vàng da mà các triệu chứng kèm theo có thể không giống nhau đối với từng trường hợp.
Nhìn chung, trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý thường chỉ biểu hiện vàng da ở vùng mặt đôi khi có thể lan xuống cổ, ngực hoặc vùng bụng trên rốn… theo nhiều mức độ nhưng hiếm khi có ghi nhận về các dấu hiệu khác.
Ngược lại, bên cạnh các dấu hiệu đặc trưng của vàng da sinh lý, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da bệnh lý có thể phát triển thêm một số triệu chứng khác như là:
- Vàng da đậm màu hơn. Có biểu hiện vàng mắt, vàng da ở nướu răng, móng tay, lòng bàn tay, bàn chân, đùi…
- Nước tiểu sẫm màu hơn so với trạng thái bình thường (không màu hoặc có màu vàng rất nhạt).
- Phân nhạt màu hoặc có màu xám bạc.
2. Trẻ bị vàng da: Cần đi khám khi nào?
Việc thăm khám tại bệnh viện không được chậm trễ trong trường hợp trẻ bị vàng da kéo dài nhiều ngày (hơn 2 tuần) mà không có dấu hiệu thuyên giảm, đồng thời bắt đầu xuất hiện các triệu chứng như:
- Ăn uống kém. Trẻ bỏ bú.
- Sốt cao, nôn trớ nhiều.
- Cơ thể mất năng lượng, dễ rơi vào trạng thái lờ đờ hoặc ngủ gà rất khó đánh thức.
- Dễ bị kích động và thường xuyên quấy khóc.
- Giảm cân không rõ nguyên nhân.
Sự hiện diện của các triệu chứng kể trên ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da có thể là dấu hiệu cảnh báo một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Khi đó, cha mẹ nên lập tức đưa trẻ đến bệnh viện để được theo dõi chặt chẽ và can thiệp điều trị kịp thời giúp làm giảm nguy cơ xảy ra các biến chứng xấu đối với trẻ.
Trẻ bị vàng da có thể gặp những biến chứng gì?
Tỷ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh thường khá cao, điều này khiến các bậc làm cha mẹ không khỏi lo lắng, băn khoăn liệu trẻ sơ sinh bị vàng da có sao không, có để lại hậu quả nặng nề không? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào tình trạng vàng da mà trẻ đang mắc phải là vàng da sinh lý hay vàng da bệnh lý.
Gần như tất cả các trường hợp trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý thường không nguy hiểm và có thể nhanh chóng khỏi bệnh trong thời gian ngắn nhờ các biện pháp chăm sóc thích hợp. Bên cạnh đó, trẻ bị vàng da bệnh lý có nhiều nguy cơ tiến triển đến giai đoạn nặng hơn nếu việc điều trị không hiệu quả. Khi đó, lượng bilirubin trong máu tăng cao mất kiểm soát có thể gây ra các biến chứng liên quan đến hệ thần kinh. Điển hình là:
- Bệnh não cấp do tăng bilirubin. Bệnh trải qua các giai đoạn từ nhẹ đến nặng với sự phát triển của các triệu chứng chủ yếu liên quan đến rối loạn trương lực cơ kèm theo một số biểu hiện thần kinh. Việc can thiệp điều trị ở giai đoạn sớm và trung gian có thể giúp tình trạng bệnh được cải thiện đáng kể. Đến giai đoạn muộn, bệnh có thể làm xuất hiện các tổn thương não bộ không phục hồi được. Hậu quả cuối cùng là trẻ bị vàng da có thể hôn mê, ngưng thở, co giật hoặc thậm chí là tử vong.
- Bệnh não mạn do tăng bilirubin (vàng da nhân). Các biểu hiện thường thấy là bại não thể múa vờn, rối loạn thính lực, loạn sản răng (rối loạn tạo răng)…
Trẻ bị vàng da được điều trị như thế nào?
Phương pháp điều trị đối với trẻ bị vàng da thường được cân nhắc và quyết định sau khi có kết quả chẩn đoán chính xác về nguyên nhân gây tăng bilirubin trong máu dẫn đến vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
1. Vàng da sinh lý
Như đã đề cập trước đó, trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý có thể tự khỏi bệnh mà không cần trải qua các biện pháp điều trị.
Cùng với việc theo dõi tại nhà, cha mẹ cũng có thể tham khảo và áp dụng một số mẹo chăm sóc phù hợp để nâng cao sức khỏe cho trẻ, từ đó góp phần rút ngắn thời gian khỏi bệnh.
2. Vàng da bệnh lý
Trẻ bị vàng da bệnh lý có thể được điều trị bằng các phương pháp khác nhau tùy theo nguyên nhân và mức độ vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Thường gặp là:
- Chiếu đèn sơ sinh: Đây là liệu pháp sử dụng ánh sáng chiếu qua da để chuyển các bilirubin tự do trong máu thành dạng bilirubin tan trong nước giúp chúng dễ dàng đào thải qua nước tiểu và phân. Với ưu điểm dễ thực hiện, an toàn và hiệu quả cao nên phương pháp chiếu đèn sơ sinh thường được chỉ định rộng rãi trong điều trị vàng da cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Thay máu: Chỉ định thay máu có thể được cân nhắc trong trường hợp trẻ bị vàng da tiến triển (bệnh não cấp do tăng bilirubin) và không còn đáp ứng với liệu pháp chiếu đèn. Phương pháp này có thể giúp điều chỉnh lượng bilirubin trong máu trở về mức bình thường bằng cách sử dụng máu có nồng độ bilirubin thấp hơn để thay thế cho phần máu chứa nhiều bilirubin của trẻ. Mục đích cuối cùng là để khắc phục tình trạng vàng da và cải thiện các triệu chứng liên quan.
Vàng da ở trẻ được phòng ngừa như thế nào?
Tình trạng trẻ bị vàng da có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau và việc phòng ngừa không thể loại bỏ chúng hoàn toàn. Mặc dù vậy, việc thực hiện đầy đủ các biện pháp phòng ngừa vẫn là cách tốt nhất để giảm thiểu nguy cơ vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cũng như góp phần đẩy lùi các biến chứng nghiêm trọng nếu không may trẻ bị vàng da.
Một số cách phòng ngừa vàng da ở trẻ mà cha mẹ có thể tham khảo thực hiện để bảo vệ sức khỏe cho con là:
- Sàng lọc tại bệnh viện: Trẻ sơ sinh sau khi chào đời nên được tiến hành kiểm tra nồng độ bilirubin trong máu trước khi xuất viện để đánh giá các nguy cơ liên quan đến vàng da sinh lý hoặc bệnh lý.
- Trong giai đoạn mang thai, ngoài việc khám thai định kỳ đầy đủ, mẹ nên chú ý cân bằng chế độ dinh dưỡng và dành thời gian nghỉ ngơi hợp lý để tránh việc trẻ sơ sinh chào đời thiếu tháng (trẻ sinh non).
- Tuân thủ các chương trình tiêm chủng phòng bệnh dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ dưỡng chất để nâng cao sức đề kháng cho trẻ nhỏ, giúp trẻ chống lại các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài.
- Luôn sử dụng nguồn nước sạch để cho trẻ uống.
- Không nên cho trẻ tiêu thụ các loại thức ăn và đồ uống được bày bán trên vỉa hè, đường phố để phòng ngừa một số bệnh nhiễm khuẩn.
- Hướng dẫn trẻ nhỏ giữ gìn vệ sinh cá nhân sạch sẽ và không sử dụng chung đồ dùng cá nhân với người khác là cách hiệu quả để phòng tránh các bệnh có khả năng lây nhiễm.
Những thắc mắc thường gặp xoay quanh tình trạng trẻ bị vàng da
1. Trẻ sơ sinh bị vàng da nên bổ sung gì? Cách tắm nắng cho trẻ sơ sinh bị vàng da là như thế nào?
Với trẻ sơ sinh, chế độ ăn uống ở trẻ sơ sinh còn hạn chế (sữa mẹ hoặc sữa công thức), do đó khi trẻ bị vàng da cần tiếp tục duy trì cho trẻ bú sữa nhiều lần trong ngày để đáp ứng đủ như cầu cung cấp năng lượng. Việc cho trẻ bú đủ, bú nhiều còn giúp kích thích con đi tiêu và tiểu tiện thường xuyên hơn giúp bilirubin nhanh chóng được đào thải ra ngoài.
Tắm nắng dưới ánh mặt trời được xem là có hiệu quả trong việc cải thiện tình trạng vàng da nhẹ ở trẻ sơ sinh. Làn da của trẻ sơ sinh vô cùng mỏng manh và nhạy cảm, vì vậy cần thực hiện đúng cách tắm nắng cho trẻ để tránh gây ra những tác hại không đáng có. Thời điểm lý tưởng để tắm nắng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da là vào buổi sáng sớm trong khoảng từ 6 đến 9 giờ sáng (tùy theo mùa) và lưu ý thời gian phơi nắng không nên lâu hơn 10 – 15 phút.
2. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị vàng da do sữa mẹ phải làm sao? Trẻ sơ sinh bị vàng da mẹ nên ăn gì, kiêng gì?
Ngoài các nguyên nhân đã được đề cập trong bài viết, trẻ sơ sinh bị vàng da có thể còn liên quan đến việc bú sữa mẹ. Nghiên cứu cho thấy, một số chất trong thành phần sữa mẹ có thể gián tiếp gây ra sự cản trở đối với quá trình loại bỏ bilirubin dẫn đến tình trạng trẻ bị vàng da ở những trẻ bú sữa mẹ.
2.1. Trẻ sơ sinh bị vàng da do bú sữa mẹ phải làm sao?
Tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da do sữa mẹ thường diễn ra tạm thời và mức độ vàng da không quá nghiêm trọng. Biểu hiện vàng da do sữa mẹ có thể giảm dần và biến mất sau một đến hai tuần khi cơ thể của trẻ bắt đầu hoàn thiện các chức năng gan.
Mặc dù nguyên nhân vàng da là từ sữa mẹ, nhưng hầu hết các trường hợp đều được khuyến khích nên tiếp tục cho trẻ bú sữa mẹ hoặc bổ sung thêm sữa công thức bên ngoài để đảm bảo đủ lượng sữa đáp ứng cho nhu cầu phát triển cơ thể trẻ sơ sinh.
2.2. Trẻ bị vàng da mẹ nên ăn gì, kiêng ăn gì?
Chưa có khuyến cáo cụ thể về chế độ ăn uống dành riêng cho mẹ nếu trẻ bị vàng da do sữa mẹ. Lưu ý là do con bú sữa mẹ nên các mẹ cần ưu tiên lựa chọn chế độ ăn uống lành mạnh với đầy đủ dưỡng chất để đảm bảo nguồn sữa mẹ tốt nhất.
3. Trẻ sơ sinh bị vàng da chiếu đèn bao lâu? Vàng da ở trẻ sơ sinh bao lâu thì hết?
Tùy theo mức độ vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cũng như một số đặc điểm riêng biệt của từng trường hợp mà liệu pháp chiếu đèn sơ sinh điều trị vàng da có thể kéo dài từ vài giờ cho đến vài ngày.
Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh thường khỏi trong vòng 7 – 10 ngày, đôi khi tình trạng có thể diễn ra lâu hơn nhưng tối đa không quá hai tuần. Trường hợp trẻ sơ sinh bị vàng da không khỏi sau 15 ngày có thể là tình trạng vàng da bệnh lý, khi đó trẻ cần được thăm khám, điều trị và theo dõi chặt chẽ.
4. Trẻ 1 tuổi vàng da tay chân có nguy hiểm không?
Trẻ nhỏ từ 1 đến 4 tuổi bị vàng da ở lòng bàn tay, bàn chân có thể là kết quả của tình trạng vàng da do một bệnh lý nào đó. Để đánh giá mức độ nguy hiểm của trẻ bị vàng da bệnh lý, cần theo dõi thêm sự phát triển của các triệu chứng khác cũng như khả năng đáp ứng điều trị của trẻ.
5. Trẻ bị vàng da uống vitamin D3 được không? Trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh bị vàng da nên bổ sung gì?
Theo kết quả của một số nghiên cứu trên thế giới, nồng độ vitamin D trong máu của trẻ sơ sinh bị vàng da thường giảm đáng kể so với trường hợp không bị vàng da. Vì vậy, trẻ nhỏ hay trẻ sơ sinh bị vàng da nên bổ sung vitamin D để củng cố sự hình thành và phát triển hệ xương răng ở trẻ.
Trẻ bị vàng da có thể uống vitamin D3 K2 mà không gây ra bất kỳ ảnh hưởng nào đến lượng bilirubin trong máu. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cho trẻ, cha mẹ vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ khi có dự định sử dụng bất kỳ loại chế phẩm bổ sung nào cho trẻ.
6. Trẻ bị vàng da sinh lý có nguy hiểm không? Trẻ bị vàng da có ảnh hưởng gì không?
Trẻ bị vàng da sinh lý thường có khả năng tự thuyên giảm và biến mất mà ít phụ thuộc vào các biện pháp điều trị. Do đó, tình trạng vàng da sinh lý có thể không đáng lo ngại nếu như trẻ được theo dõi điều trị và chăm sóc bằng các biện pháp phù hợp.
7. Trẻ bị vàng da tắm lá gì cho nhanh hết?
Theo dân gian, việc tắm lá trà xanh hoặc lá cỏ mần trầu có khả năng giúp cơ thể hạ nhiệt, thải độc gan và phục hồi chức năng gan từ đó thúc đẩy quá trình đào thải bilirubin để cải thiện tình trạng vàng da.
Vậy nên, cha mẹ có thể sử dụng một trong hai loại lá kể trên để tắm cho trẻ bị vàng da giúp tình trạng của trẻ được cải thiện nhanh hơn.
Trên đây là tổng hợp những thông tin liên quan đến tình trạng trẻ bị vàng da. Hello Bacsi hi vọng qua bài viết này, các bậc phụ huynh đã phần nào hiểu rõ hơn các thông tin xoay quanh tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nhìn chung, tình trạng vàng da ở trẻ có nguy cơ xảy ra các biến chứng nặng nhưng nếu được chẩn đoán và tiến hành chăm sóc điều trị hiệu quả, trẻ có thể không đối mặt với bất kỳ sự nguy hiểm nào.
