Rối loạn lo âu xã hội

Tìm hiểu chung

Chứng rối loạn lo âu xã hội là gì?

Cảm thấy lo lắng trong một số tình huống xã hội là điều bình thường. Ví dụ như có một buổi hẹn hò hoặc một bài thuyết trình có thể gây ra cảm giác bồn chồn. Tuy nhiên, đối với rối loạn lo âu xã hội, hay còn gọi là chứng sợ xã hội, các tương tác hàng ngày gây ra sự lo lắng, sợ hãi, ý thức bản thân và bối rối đáng kể do bạn sợ bị xoi mói kỹ lưỡng hoặc bị đánh giá bởi những người khác.

Ám ảnh sợ xã hội là một tình trạng sức khỏe tâm thần mãn tính, nhưng với điều trị như tư vấn tâm lý, thuốc men và học hỏi các kỹ năng đối phó có thể giúp bạn có được sự tự tin và cải thiện khả năng tương tác với người khác.

Mức độ phổ biến của chứng lo âu xã hội

Chứng rối loạn lo âu xã hội (sợ xã hội) là vấn đề sức khỏe tâm thần lớn thứ ba trên thế giới hiện nay. Hãy thảo luận với bác sĩ để biết thêm thông tin.

Triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng của chứng lo âu xã hội là gì?

Cảm giác nhút nhát hoặc khó chịu trong những tình huống nhất định là dấu hiệu rối loạn lo âu xã hội, đặc biệt là ở trẻ em. Mức độ thoải mái trong các tình huống xã hội khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm tính cách của từng cá nhân và kinh nghiệm sống. Một số người có bản chất tự nhiên dè dặt và những người khác thì dễ hòa nhập.

Ngược lại với sự lo lắng hàng ngày, rối loạn lo âu xã hội bao gồm sợ hãi, lo lắng và tránh can thiệp vào thói quen hàng ngày, làm việc, trường học hoặc các hoạt động khác.

Triệu chứng cảm xúc và hành vi

Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn lo âu xã hội có thể diễn ra dai dẳng:

• Sợ các tình huống mà bạn có thể bị đánh giá
• Lo lắng về sự xấu hổ hoặc làm nhục bản thân
• Lo lắng bạn sẽ xúc phạm một ai đó
• Sợ hãi cực độ khi tương tác hoặc nói chuyện với người lạ
• Sợ những người khác nhận thấy bạn đang lo lắng
• Sợ các triệu chứng về thể chất làm bạn bối rối như đỏ mặt, vã mồ hôi, run rẩy hoặc giọng nói run rẩy
• Tránh làm việc hay nói chuyện với mọi người vì sợ xấu hổ
• Tránh tình huống mà bạn có thể là trung tâm của sự chú ý
• Lo lắng với dự đoán một hoạt động hoặc sự kiện đáng sợ
• Dành thời gian sau một tình huống xã hội để phân tích cách ứng xử và tìm ra các lỗi trong các tương tác của bản thân
• Chờ đợi những hậu quả tồi tệ nhất có thể từ một kinh nghiệm tiêu cực trong một tình huống xã hội

Đối với trẻ em, lo lắng tương tác với người lớn hoặc bạn cùng lứa có thể hiển thị bởi khóc, giận dỗi, bám vào cha mẹ hoặc từ chối nói chuyện trong các tình huống xã hội.

Loại biểu hiện của rối loạn lo âu xã hội là khi bạn cảm thấy sợ hãi và lo lắng cực độ chỉ trong thời gian nói chuyện hoặc trình bày trước công chúng, nhưng không phải trong các loại tình huống xã hội khác.

Triệu chứng thực thể

Các dấu hiệu và triệu chứng thực thể đôi khi có thể đi cùng với ám ảnh sợ xã hội bao gồm:

• Nhịp tim nhanh
• Dạ dày khó chịu hoặc buồn nôn
• Hơi thở hổn hển
• Chóng mặt hoặc choáng váng
• Lẫn lộn hoặc cảm giác “rời khỏi cơ thể’
• Tiêu chảy
• Căng thẳng cơ bắp

Tránh các tình huống xã hội bình thường

Các hoạt động thông thường hàng ngày có thể trở nên rất khó chịu khi bạn bị chứng lo âu xã hội, ví dụ:

• Sử dụng nhà vệ sinh công cộng
• Tương tác với người lạ
• Ăn ở trước mặt người khác
• Giao tiếp bằng mắt
• Bắt chuyện
• Hẹn hò
• Tham dự tiệc hoặc tụ họp xã hội
• Đi làm hoặc đi học
• Bước vào một căn phòng mà mọi người đều đã ngồi
• Trả lại hàng cho cửa hàng

Các triệu chứng của rối loạn ám ảnh sợ xã hội có thể thay đổi theo thời gian. Chúng có thể bùng lên nếu bạn phải đối mặt với nhiều căng thẳng hay đòi hỏi. Mặc dù tránh các tình huống gây lo lắng có thể làm cho bạn cảm thấy tốt hơn trong thời gian ngắn, lo lắng có thể tồn tại trong thời gian dài nếu bạn không nhận được điều trị.

Bạn có thể gặp các triệu chứng khác không được đề cập. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các dấu hiệu bệnh, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.

Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Đi khám bác sĩ hoặc nhà chuyên gia sức khỏe tâm thần nếu bạn cảm thấy sợ hãi và tránh những tình huống xã hội bình thường vì chúng gây ra bối rối, lo lắng hoặc hoảng loạn. Nếu loại lo lắng này ảnh hưởng đến cuộc sống, gây ra căng thẳng nghiêm trọng và ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày, bạn có thể mắc chứng rối loạn lo âu xã hội hay một tình trạng sức khỏe tâm thần khác cần được điều trị.

Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nêu trên hoặc có bất kỳ câu hỏi nào, xin vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ. Cơ địa mỗi người là khác nhau, vì vậy hãy hỏi ý kiến bác sĩ để lựa chọn được phương án thích hợp nhất.

Nguyên nhân

Nguyên nhân nào gây ra chứng lo âu xã hội?

Giống như nhiều tình trạng sức khỏe tâm thần khác, chứng rối loạn lo âu xã hội có khả năng phát sinh từ một sự tương tác phức tạp của môi trường và gen. Các nguyên nhân có thể bao gồm:

• Các đặc điểm di truyền. Rối loạn lo âu có xu hướng xuất hiện trong gia đình. Tuy nhiên, không hoàn toàn rõ ràng bao nhiêu phần là do di truyền và bao nhiêu phần là do hành vi học được.
• Cấu trúc não. Một cấu trúc trong não gọi là hạch hạnh nhân đóng vai trò trong việc kiểm soát các phản ứng sợ hãi. Những người có cơ quan này hoạt động quá mức có thể có một phản ứng sợ hãi thái quá, do đó tăng sự lo lắng trong các tình huống xã hội.
• Môi trường. Rối loạn lo âu xã hội có thể là một hành vi học được. Nghĩa là, bạn có thể phát triển tình trạng này sau khi chứng kiến những hành vi lo lắng của người khác. Bên cạnh đó, có thể có một mối liên hệ giữa rối loạn lo âu xã hội với những cha mẹ kiểm soát hoặc bảo vệ con cái quá mức.

Nguy cơ mắc phải

Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc chứng lo âu xã hội?

Có rất nhiều yếu tố nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu xã hội như:

• Lịch sử gia đình. Bạn có nhiều khả năng phát triển chứng sợ xã hội nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột có tình trạng này.
• Các kinh nghiệm tiêu cực. Những trẻ trải nghiệm các tình huống bị trêu chọc, bắt nạt, bị từ chối, nhạo báng hoặc sỉ nhục dễ bị chứng rối loạn lo âu xã hội. Ngoài ra, các sự kiện tiêu cực khác trong cuộc sống, như xung đột gia đình hoặc lạm dụng tình dục, có thể liên quan đến chứng rối loạn lo âu xã hội.
• Tính cách. Những trẻ nhút nhát, rụt rè, lãnh đạm hoặc hạn chế khi phải đối mặt với những tình huống mới hoặc gặp người mới có nguy cơ cao hơn.
• Những đòi hỏi mới của xã hội hoặc công việc. Gặp gỡ những người mới, đưa ra một bài phát biểu trước công chúng hoặc thực hiện một bài thuyết trình quan trọng có thể gây ra các triệu chứng rối loạn lo âu xã hội lần đầu tiên. Tuy nhiên, những triệu chứng này thường có nguồn gốc từ thời niên thiếu.
• Có một tình trạng sức khỏe thu hút sự chú ý. Biến dạng, nói lắp, bệnh Parkinson và các tình trạng sức khỏe khác có thể làm tăng cảm giác tự ý thức và kích hoạt chứng rối loạn lo âu xã hội ở một số người.

Chẩn đoán & điều trị

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những kỹ thuật y tế nào dùng để chẩn đoán chứng lo âu xã hội?

Chứng rối loạn lo âu xã hội được chẩn đoán dựa trên bệnh sử y tế, khám sức khỏe và đôi khi đánh giá sức khỏe tâm thần bằng bảng đánh giá các triệu chứng tâm lý. Bạn được yêu cầu trả lời các câu hỏi về sự lo lắng và những yếu tố làm cho tình trạng tốt hơn hoặc xấu đi.

Xét nghiệm máu hoặc nước tiểu cũng có thể được thực hiện để loại trừ những bệnh khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự (như cường giáp).

Những phương pháp nào dùng để điều trị chứng lo âu xã hội?

Hai phương pháp phổ biến nhất giúp điều trị rối loạn lo âu xã hội là thuốc và liệu pháp tâm lý. Hai cách tiếp cận này có thể được sử dụng kết hợp.

Liệu pháp tâm lý

Tư vấn tâm lý cải thiện các triệu chứng ở hầu hết những người bị chứng lo lắng xã hội. Trong điều trị, bạn sẽ học cách nhận ra và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực về bản thân và phát triển các kỹ năng giúp bạn có được sự tự tin trong các tình huống xã hội.

Liệu pháp nhận thức hành vi là loại phổ biến nhất trong tư vấn sự lo lắng. Trong liệu pháp hành vi nhận thức dựa trên sự tiếp xúc, bạn dần dần học cách đối mặt với những tình huống bạn sợ nhất. Liệu pháp này có thể cải thiện các kỹ năng đối phó và giúp bạn phát triển sự tự tin để đối phó với các tình huống gây lo lắng. Bạn cũng có thể tham gia vào việc đào tạo các kỹ năng hoặc nhập vai thực hành các kỹ năng xã hội để đạt được sự thoải mái và tự tin khi tiếp xúc với những người khác.

Các loại thuốc được lựa chọn đầu tiên  

Một số loại thuốc được dùng để điều trị chứng rối loạn lo âu xã hội. Tuy nhiên, các chất ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRIs) thường là loại đầu tiên được sử dụng điều trị các triệu chứng lo lắng xã hội dai dẳng. Bác sĩ có thể kê toa paroxetine (Paxil) hoặc sertraline (Zoloft).

Các chất ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin và norepinephrine (SNRI) venlafaxine (Effexor XR) cũng có thể là một lựa chọn để điều trị chứng rối loạn lo sợ xã hội.

Để giảm nguy cơ mắc tác dụng phụ, bác sĩ có thể giúp bạn bắt đầu với liều thuốc thấp và tăng dần theo toa cho đến liều đầy đủ. Có thể mất vài tuần đến vài tháng điều trị, các triệu chứng mới được cải thiện đáng kể.

Các thuốc khác

Bác sĩ hoặc chuyên gia tâm thần cũng có thể kê toa thuốc khác cho các triệu chứng lo âu xã hội như:

• Các thuốc chống trầm cảm khác. Bạn có thể phải thử các thuốc chống trầm cảm khác nhau để tìm ra loại thuốc hiệu quả nhất và ít tác dụng phụ nhất cho bạn.
• Thuốc chống lo âu. Benzodiazepines có thể làm giảm mức độ lo lắng. Mặc dù thuốc này có tác dụng rất nhanh, chúng có thể gây nghiện và an thần, vì vậy chúng thường chỉ được kê toa sử dụng ngắn hạn. Nếu bác sĩ kê toa thuốc chống lo âu, hãy thử dùng chúng trước khi bạn gặp một tình huống xã hội, nhờ đó bạn sẽ biết tác dụng của thuốc.
• Chẹn beta. Các loại thuốc này hoạt động bằng cách ngăn chặn các tác động kích thích của epinephrine (adrenaline). Chúng có thể làm giảm nhịp tim, huyết áp, tim đập thình thịch, giọng nói và chân tay run. Do đó, chúng có tác dụng tốt nhất khi sử dụng không thường xuyên để kiểm soát các triệu chứng cho một tình huống đặc biệt như trình bày bài phát biểu. Thuốc này không được khuyến khích để điều trị chung cho chứng rối loạn lo lắng xã hội. Cũng như với các thuốc chống lo âu, hãy thử dùng chúng trước khi bạn cần để xem tác dụng của thuốc.

Tuân thủ điều trị

Không bỏ cuộc nếu điều trị không cho kết quả nhanh chóng. Bạn có thể có những bước tiến với trị liệu tâm lý trong vài tuần hoặc vài tháng. Việc tìm kiếm các loại thuốc phù hợp với tình trạng của bạn có thể trải qua nhiều lần thử và thất bại.

Đối với một số người, các triệu chứng của rối loạn lo âu xã hội có thể phai theo thời gian và có thể ngừng thuốc. Những người khác có thể cần phải uống thuốc trong nhiều năm để ngăn chặn tái phát.

Để tối đa hiệu quả điều trị, đi khám đều đặn, dùng thuốc theo chỉ dẫn và nói chuyện với bác sĩ về bất kỳ thay đổi trong tình trạng của bạn.

Chế độ sinh hoạt phù hợp

Những thói quen sinh hoạt nào giúp bạn quản lý chứng lo âu xã hội?

Lối sống và các biện pháp khắc phục tại nhà sau có thể giúp bạn đối phó với chứng rối loạn lo âu xã hội:

• Tập thể dục thường xuyên. Bắt đầu từ từ để bạn đừng tập quá sức. Xây dựng chương trình tập luyện vừa phải từng chút một và nhắm mục đích cho ít nhất 2,5 giờ tập thể dục một tuần. Có thể vận động trong khoảng 10 phút hoặc lâu hơn, nhiều lần trong ngày trong tuần đầu tiên.
• Ngủ đủ bằng cách đi ngủ đúng giờ mỗi đêm. Ngoài ra, sắp xếp phòng ngủ yên tĩnh và tối. Điều này làm giảm phiền nhiễu và có thể giúp bạn được nghỉ ngơi một đêm ngon giấc.
• Một chế độ ăn uống cân bằng bằng cách chọn thực phẩm ít chất béo và nhiều chất xơ.
• Tránh các loại thực phẩm và đồ uống có chứa caffeine như sô cô la và cà phê, vì chúng có thể làm tăng sự lo lắng của bạn.
• Hãy thử một số bài tập thư giãn. Một số bài tập thở và các bài tập thư giãn cơ bắp giúp giảm bớt lo âu.
• Thay đổi cách bạn nghĩ. Suy nghĩ tích cực có thể thay đổi cách bạn cảm nhận và có thể giảm bớt sự lo lắng của bạn.

Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất.

Hello Health Group không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay các phương pháp điều trị y khoa.