Khủng hoảng hiện sinh: Nỗi hoang mang đáng sợ về ý nghĩa cuộc sống

Khủng hoảng hiện sinh (existential crisis) có thể xuất hiện khi con người trải qua những biến cố hoặc mất mát lớn trong cuộc đời. Khác với cảm giác lo lắng, căng thẳng hàng ngày, loại khủng hoảng này mang tính chất lấn át và có thể dẫn đến ý định tự sát nếu chúng ta không biết cách đối phó với nó.

Vậy existential crisis là gì? Làm sao biết mình đang rơi vào khủng hoảng? Khi nào bạn cần sự trợ giúp từ chuyên gia tâm lý?

Khủng hoảng hiện sinh là gì?

Khủng hoảng hiện sinh xảy ra khi một người tự vấn bản thân sâu sắc về mục đích hoặc ý nghĩa của cuộc sống. Họ cũng có thể đặt ra những câu hỏi về vị trí và sự tồn tại của chính mình trong một thế giới dường như vô nghĩa.

Không có gì lạ khi chúng ta quan tâm và tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống. Tuy nhiên, vấn đề của một người gặp phải khủng hoảng hiện sinh là họ không thể tìm được câu trả lời thỏa đáng. Điều này khiến họ thường xuyên mâu thuẫn với bản thân, cảm thấy thất vọng và đánh mất niềm vui sống.

Khủng hoảng hiện sinh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai ở bất cứ độ tuổi nào. Nó không giống với những trạng thái tâm lý khác như lo lắng hay trầm cảm, mặc dù những cảm giác trải qua có thể tương tự nhau.

>>> Hãy đọc thêm: Rối loạn tích trữ: Căn bệnh tâm lý của người hay tích trữ đồ đạc

Phân loại 5 kiểu khủng hoảng hiện sinh

Khủng hoảng hiện sinh bao gồm nhiều nhóm vấn đề khác nhau. Một người có thể đối mặt với một hoặc nhiều loại khủng hoảng sau:

1. Khủng hoảng về ý nghĩa cuộc sống

Một trong những câu hỏi trọng tâm xoay quanh khủng hoảng hiện sinh là “ý nghĩa cuộc sống của tôi là gì?” hay “mục đích sống của tôi là gì?” Không ai muốn sống một cuộc đời vô nghĩa. Do đó, con người có xu hướng tạo ra ý nghĩa của cuộc đời mình nếu họ không tìm thấy nó.

Việc xác định được ý nghĩa cuộc sống có thể tiếp thêm sức mạnh và hy vọng. Nhưng sau khi suy ngẫm về cuộc đời và những điều trong quá khứ, nhiều người cảm thấy mình không đạt được điều gì đáng kể hoặc tạo ra sự khác biệt. Lý do này có thể khiến họ lo lắng sâu sắc và liên tục đặt câu hỏi về sự tồn tại của bản thân.

2. Khủng hoảng cảm xúc và sự tồn tại

Một số người cố tình gạt đi những cảm xúc tiêu cực như đau khổ hoặc tức giận vì cho rằng như vậy sẽ khiến họ hạnh phúc hơn. Tuy nhiên, điều này thường dẫn đến cảm giác hạnh phúc giả tạo. Khi họ không trải nghiệm hạnh phúc thực sự, họ bắt đầu cảm thấy trống rỗng và lạc lõng.

Mặt khác, thể hiện cảm xúc và thừa nhận cảm giác đau đớn, bất mãn và không hài lòng có thể mở ra cánh cửa để phát triển cá nhân, cải thiện cách nhìn về cuộc sống.

3. Khủng hoảng kết nối và cô lập

Kết nối và cô lập là hai trạng thái đối lập nhưng lại có mối liên quan sâu sắc với nhau. Con người vốn dĩ là sinh vật xã hội và cần hình thành kết nối với những người khác để đáp ứng một số nhu cầu cơ bản. Ngược lại, chúng ta cũng cần những khoảng thời gian riêng để gắn bó với bản thân và thấu hiểu chính mình.

Quá nhiều sự cô lập hoặc kết nối đều có thể dẫn đến khủng hoảng hiện sinh. Chẳng hạn, mất kết nối (như mất người thân, mối quan hệ tan vỡ hoặc bị tẩy chay) có thể dẫn đến sự cô đơn và dằn vặt, khiến một số người cảm thấy rằng cuộc sống của họ trở nên vô nghĩa.

>>> Hãy đọc thêm: 5 lý do khiến bạn luôn cảm thấy cô đơn tuổi 30

4. Khủng hoảng về cái chết

Khủng hoảng hiện sinh cũng có thể xảy ra khi con người bước sang một độ tuổi nhất định. Ví dụ, sinh nhật lần thứ 40 có thể khiến một số người cảm thấy họ không còn trẻ trung và bắt đầu đặt câu hỏi về nền tảng của cuộc đời.

Loại khủng hoảng này cũng có thể xảy ra sau khi có chẩn đoán mắc bệnh hiểm nghèo. Người bệnh có thể tự hỏi bản thân rằng liệu họ đã thực sự hoàn thành được bất cứ điều gì trong cuộc sống hay chưa. Họ cũng nhận thức sâu sắc hơn về cái chết và lo lắng khi phải đối mặt với sự kết thúc của cuộc đời mình.

Những khía cạnh chưa được biết đến của cái chết, như sau khi chết sẽ ra sao có thể khiến nhiều người sợ hãi. Điều này cũng có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng hiện sinh.

>>> Hãy đọc thêm: Kinh nghiệm vượt qua trầm cảm: 10 điều hữu ích để bạn chiến thắng bệnh

5. Khủng hoảng về tự do và trách nhiệm

Con người ai cũng có quyền tự do đưa ra lựa chọn của riêng mình. Tuy nhiên, mặt trái của tự do là họ phải chịu trách nhiệm về kết quả của những lựa chọn đó.

Điều này có thể dẫn đến sự không chắc chắn về việc thực hiện bất kỳ hành động nào vì sợ rằng đó có thể là hành động sai hoặc dẫn đến hậu quả không mong muốn.

Loại khủng hoảng này có thể gây ra sự lo lắng, không chỉ về những lựa chọn trong cuộc sống mà còn liên quan đến định hình cuộc sống và sự tồn tại nói chung.

Nguyên nhân gây ra khủng hoảng hiện sinh

Đa phần khủng hoảng xuất hiện khi có một yếu tố kích hoạt, chẳng hạn như có mất mát lớn hoặc cảm giác tuyệt vọng. Một số nguyên nhân có thể “châm ngòi” cho khủng hoảng gồm:

• Người thân yêu qua đời, hoặc chính họ phải đối mặt với bệnh tật và cái chết đang cận kề
• Các vấn đề sức khỏe liên quan đến tuổi tác
• Thay đổi lớn hoặc đột ngột trong cuộc sống: Thay đổi công việc, nơi sinh sống, mối quan hệ…
• Cảm thấy không thỏa mãn về mặt xã hội
• Cảm giác tội lỗi về điều gì đó
• Không hài lòng với hướng đi của bản thân
• Các cảm xúc dồn nén trong quá khứ.

>>> Hãy đọc thêm: 9 cách vượt qua cú sốc tâm lý sau những biến cố

Triệu chứng khủng hoảng hiện sinh

Làm sao biết được bạn đang gặp phải khủng hoảng hiện sinh hay là chỉ những quan ngại nhất thời? Khi rơi vào khủng hoảng hiện sinh, các cảm giác tiêu cực luôn gắn liền với nhu cầu tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống.

Thường xuyên lo lắng

Cảm giác lo lắng trong khủng hoảng khác với căng thẳng hàng ngày ở chỗ bất cứ điều gì cũng có thể khiến bạn khó chịu và bồn chồn, kể cả sự tồn tại của bạn. Bạn buồn bã hoặc lo ngại về vị trí và kế hoạch của mình trong cuộc sống. Bạn bận tâm đến những vấn đề khó có sự giải đáp, chẳng hạn như điều gì sẽ diễn ra ở “thế giới bên kia”.

Trầm cảm

Bạn có thể bị trầm cảm khi rơi vào khủng hoảng hiện sinh. Các triệu chứng cụ thể bao gồm mất hứng thú với các hoạt động yêu thích, mệt mỏi, đau đầu, cảm giác vô vọng và buồn dai dẳng. Trong một số trường hợp, trầm cảm khủng hoảng hiện sinh có thể khiến bạn hối hận về những điều trong quá khứ và dẫn đến ý định tự sát.

Cảm giác vô vọng do khủng hoảng gây ra có liên quan sâu sắc đến cảm giác về một cuộc sống vô nghĩa. Bạn có thể đặt câu hỏi về mục đích của tất cả: “Có phải tôi sống chỉ để làm việc, thanh toán các hóa đơn, và cuối cùng là chết?”

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Đôi khi, những lo lắng về ý nghĩa và mục đích cuộc sống có thể đè nặng lên tâm trí bạn, khiến bạn liên tục đặt những câu hỏi lặp đi lặp lại về chúng đến mức không thể kiểm soát. Tình trạng này được gọi là rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

7 cách vượt qua khủng hoảng hiện sinh

Sẽ cần thời gian để một người hoàn toàn thoát khỏi cuộc khủng hoảng hiện sinh. Một số cách dưới đây sẽ hữu ích cho bạn:

1. Thay đổi quan điểm và tư duy

Khi đối diện với khủng hoảng này, điều quan trọng là bản thân bạn đang nhìn nó dưới góc độ nào. Thay vì coi khủng hoảng hiện sinh là một trải nghiệm tồi tệ, hãy xem đó là cơ hội để thực hiện những thay đổi giúp bạn hạnh phúc hơn.

2. Viết nhật ký về lòng biết ơn

Lưu giữ lại những điều chúng ta biết ơn sẽ góp phần củng cố niềm tin và ý nghĩa cuộc sống. Bằng cách viết ra những điều bạn thích và thấy có ý nghĩa, bạn có thể tìm ra những gì bạn muốn thay đổi để sống trọn vẹn hơn.

>>> Hãy đọc thêm: Muốn hạnh phúc: Hãy tập thói quen biết ơn

3. Kết nối với mọi người

Khủng hoảng hiện sinh có thể xảy ra khi bạn cảm thấy bị mất kết nối với người khác. Việc thiết lập lại các mối quan hệ có thể khiến bạn ổn định hơn. Hãy liên hệ với bạn bè và gia đình, tìm kiếm những cộng đồng và trò chuyện với những người từng có trải nghiệm tương tự.

Nếu những cảm xúc tiêu cực của bạn kéo dài một vài tháng hoặc chúng dẫn đến trầm cảm và ý định tự tử, hãy liên hệ ngay với một nhà trị liệu tâm lý. Bạn cần một ai đó đủ kiến thức để giúp bạn điều hướng những cảm xúc này một cách phù hợp.

4. Thực hành chánh niệm

Dành nhiều thời gian hơn cho những việc khiến bạn cảm thấy thoải mái. Tập trung và tận hưởng giây phút hiện tại bằng tất cả các giác quan của bạn.

>>> Hãy đọc thêm: Thiền Vipassana – Nghệ thuật sống: 10 lợi ích khi thực hành

5. Chuyển hướng năng lượng của bạn

Thay vì tập trung toàn bộ tâm sức, trí lực của bạn vào một khía cạnh nào đó trong cuộc sống, như công việc hoặc tình cảm, hãy học cách chuyển hướng năng lượng và cân bằng chúng. Sự cân bằng này giúp chúng ta khó bị suy sụp khi có một phần nào đó gặp khó khăn.

6. Đừng tập trung vào quá khứ

Một số người có thể cảm thấy chán nản khi nhìn về quá khứ. Vấn đề là chúng ta không sở hữu “cỗ máy thời gian” để thay đổi được chúng. Vì vậy, đừng hối tiếc về những gì đã xảy ra. Chúng ta chỉ học hỏi từ chúng và hãy luôn nhìn về tương lai rộng mở phía trước.

7. Tìm đáp án cho những câu hỏi nhỏ hơn

Một phần sức nặng của khủng hoảng hiện sinh là cố gắng tìm kiếm một câu trả lời duy nhất cho một câu hỏi quá khó hoặc quá phức tạp. Điều này chỉ khiến bạn trở nên lo lắng và tuyệt vọng hơn.

Thay vì như vậy, hãy chia câu hỏi lớn này thành các câu hỏi nhỏ hơn và tìm câu trả lời cho chúng. Chẳng hạn, thay vì muốn biết bạn đã làm được điều gì cho cuộc sống hay chưa, hãy hỏi bạn đã tác động như thế nào đến thế giới xung quanh trong tháng qua.

Những câu hỏi nhỏ này có thể tập trung vào những điều tích cực mà bạn đã thực hiện, trong khi những mặt tích cực này thường bị bỏ qua khi chúng ta cố tình tìm đáp án cho những câu hỏi lớn.

Khi nào bạn cần đến gặp bác sĩ?

Bạn có thể tự mình vượt qua cuộc khủng hoảng hiện sinh mà không cần bác sĩ. Nhưng nếu các triệu chứng không biến mất hoặc trầm trọng hơn, hãy đến gặp bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học hoặc nhà trị liệu. Các chuyên gia có thể giúp bạn đối phó với khủng hoảng thông qua liệu pháp trò chuyện hoặc liệu pháp hành vi nhận thức.

Tìm kiếm sự trợ giúp ngay lập tức nếu bạn có ý định tự tử. Tuy nhiên, kể cả khi khủng hoảng chưa tệ đến mức này, các chuyên gia vẫn có thể giúp bạn giải quyết những lo lắng, trầm cảm hoặc ám ảnh nghiêm trọng.

Bất cứ ai cũng đều có nguy cơ đối diện với khủng hoảng hiện sinh. Tuy nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể vượt qua nó bằng tư duy và biện pháp phù hợp. Đừng ngần ngại liên hệ với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý nếu bạn có bất cứ cảm xúc tiêu cực hoặc vướng mắc nào khó loại bỏ.