Sắt là một là chất vô cùng quan trọng giúp bạn có một cơ thể khỏe mạnh và phát triển tốt. Sắt giúp các tế bào hồng cầu mang oxy đến khắp cơ thể và đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động chức năng của bộ não và cơ bắp. Thiếu sắt trong máu có thể dẫn đến bệnh thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ, một bệnh do thiếu dinh dưỡng rất phổ biến ở trẻ em.
Bạn đã biết thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ là gì?
Mỗi tế bào hồng cầu trong cơ thể đều chứa chất sắt bên trong hemoglobin của nó. Hemoglobin là một loại protein vận chuyển oxy đến các mô của cơ thể từ phổi. Sắt nằm bên trong hemoglobin và sẽ cho hemoglobin “sức mạnh’ để mang oxy trong máu, từ đó oxy được đến khắp mọi nơi trong cơ thể.
Tình trạng thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ thường bắt nguồn từ chế độ ăn uống không đủ chất. Điều này khiến cơ thể không thể sản sinh ra đủ lượng hemoglobin, do đó tạo ra rất ít hồng cầu, gọi là thiếu máu. Khi bị thiếu máu, lượng oxy đến được các tế bào và các mô rất ít, từ đó ảnh hưởng đến cơ chế hoạt động của cả cơ thể.
Sắt đóng một vai trò quan trọng đối với cơ bắp, giúp tạo ra năng lượng, và phát triển trí não. Vì vậy, một đứa trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt sẽ học hành sa sút và dễ có vấn đề về hành vi.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Tại sao trẻ bệnh thiếu máu do thiếu sắt?
Ở các nước phát triển, trẻ em thường được ăn uống đầy đủ và khỏe mạnh nên đây không phải là vấn đề thường gặp. Nhìn chung, trẻ sơ sinh bú sữa mẹ đều nhận đủ chất sắt từ người mẹ cho đến khi bắt đầu tập ăn các chất lỏng khác và ăn dặm. Nếu trẻ được bú sữa công thức tăng cường chất sắt thì vẫn sẽ có đủ chất sắt.
Trẻ tập đi có thể bị thiếu máu nếu uống quá nhiều sữa bò (hơn 0,7 lít một ngày) và ít ăn các loại thực phẩm giàu chất sắt như thịt đỏ và các loại rau lá xanh. Sữa bò không phải là một nguồn cung cấp đầy đủ chất sắt. Trên thực tế, sữa bò còn khiến cơ thể hấp thụ chất sắt khó khăn hơn và có thể góp phần gây thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ.
Những trẻ lớn biếng ăn cũng có thể không ăn đủ các loại thực phẩm có chất sắt, và đôi khi cũng chính do phụ huynh không biết cách cho trẻ ăn những loại thực phẩm này, điều này cũng sẽ dấn đến thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ. Trẻ em hoặc thanh thiếu niên nếu ăn chay quá mức cũng có thể bị thiếu sắt, vì sắt từ nguồn thịt động vật được hấp thụ dễ dàng hơn so với sắt từ nguồn thực vật.
Các bé trai tuổi mới lớn đôi khi gặp phải tình trạng thiếu sắt rất cao do sự tăng trưởng nhanh chóng của tuổi dậy thì. Tương tự các bé gái tuổi này cũng có nguy cơ thiếu sắt thường xuyên hơn vì cơ thể các em không thể tích trữ đủ chất sắt và thường bị mất máu trong khi hành kinh. Những vận động viên trẻ, những người tập thể dục thường xuyên cũng có xu hướng mất nhiều sắt hơn nên có nguy cơ bị thiếu sắt.
Triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ là gì?
Thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ sẽ ngày càng trầm trọng theo thời gian. Ở giai đoạn đầu, số lượng chất sắt trong cơ thể giảm xuống làm trẻ bị thiếu sắt. Khi đó, chức năng cơ bắp và não bộ trẻ sẽ bị ảnh hưởng. Các tế bào hồng cầu không thay đổi nhiều vào thời điểm này vì cơ thể sử dụng hầu hết chất sắt đang có để tạo ra hemoglobin.
Tuy nhiên, theo thời gian, khi sắt được sử dụng hết, cơ thể tạo ra rất ít tế bào hồng cầu và gây nên bệnh thiếu máu. Vào thời điểm đó, các triệu chứng thiếu máu thiếu sắt có thể bao gồm:
- Mệt mỏi và yếu ớt
- Da nhợt nhạt, đặc biệt là xung quanh bàn tay, móng tay và mí mắt
- Nhịp tim tăng nhanh hoặc nghe âm thổi từ tim
- Cáu gắt
- Chán ăn
- Chóng mặt hoặc choáng nhẹ.
Trong một số trường hợp hiếm hoi, một đứa trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt có thể phát triển bệnh pica, loại bệnh khiến trẻ thèm ăn những thứ không phải thức ăn như các mảnh vụn sơn, phấn hoặc bụi bẩn.
Làm thế nào để bác sĩ chẩn đoán bệnh thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ?
Thiếu máu do thiếu sắt thường là căn bệnh đầu tiên mà bác sĩ sẽ tìm khi trẻ được làm xét nghiệm. Trẻ cần được xét nghiệm máu để xem có mắc bệnh thiếu máu hay không trong những năm đầu đời. Các bác sĩ đôi khi sẽ chỉ định kiểm tra ngay từ sớm cho một số trẻ nhất định, chẳng hạn như trẻ sinh non thường có lượng chất sắt trong cơ thể thấp hơn so với trẻ sinh đủ tháng.
Bác sĩ cũng có thể phải xem xét khả năng thiếu sắt ở những trẻ lớn hơn, thường các trẻ này có vẻ mệt mỏi và trông yếu ớt. Các bác sĩ có thể sẽ hỏi chế độ ăn uống và tình trạng tăng trưởng của trẻ hoặc chỉ định làm xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ hemoglobin hoặc chất sắt trong máu để biết chắc chắn trẻ có bị thiếu máu hay không. Các bác sĩ cũng có thể làm kiểm tra phân vì thiếu máu thiếu sắt ở trẻ đôi khi có thể do mất máu qua đường ruột với một lượng nhỏ nhưng trong thời gian dài.
Bệnh thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ cần được điều trị như thế nào?
Thông thường, trẻ em bị thiếu sắt cần uống thuốc sắt hàng ngày để lượng sắt được bù đắp trở lại. Dùng thuốc bổ tổng hợp có chứa sắt và đưa nhiều thực phẩn chứa sắt vào chế độ ăn uống của trẻ có thể giúp quá trình điều trị tốt hơn, nhưng thường thì chỉ bấy nhiêu không đủ. Hãy hỏi bác sĩ trước khi bạn cho con uống thuốc sắt, vì quá nhiều chất sắt có thể gây ra ngộ độc.
Bé chỉ nên uống sắt khi đói hoặc chỉ mới ăn một ít. Tránh cho trẻ uống thuốc sắt chung với sữa hoặc loại thức uống có chứa caffeine vì cả hai loại này cản trở rất mạnh sự hấp thụ sắt. Các loại thức uống như nước cam và các loại thực phẩm có nhiều vitamin C có thể giúp cho sắt được hấp thu tốt hơn.
Trong vòng một hoặc hai ngày đầu tiên uống thuốc sắt, trẻ sẽ cảm thấy khỏe hơn và bắt đầu thấy thèm ăn. Trong những tháng tới, khi cơ thể đã sản sinh nhiều tế bào hồng cầu hơn, nồng độ hemoglobin sẽ gia tăng trở lại. Thông thường, trẻ cần phải uống thuốc sắt từ 3 đến 6 tháng mới có thể bù đắp sự thiếu hụt, nhưng đôi khi với một số trẻ đặc biệt, cần phải được điều trị trong thời gian dài hơn.
Nếu việc điều trị không có tác dụng, nguyên nhân thường là do cơ thể của trẻ không hấp thụ được chất sắt hoặc trẻ uống thuốc không đúng liều. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể sẽ cho trẻ làm xét nghiệm máu để thấy mức độ sắt trong cơ thể. Những trẻ mắc bệnh thiếu máu do thiếu sắt rất nặng cần phải được chuyển sang cho các bác sĩ chuyên về huyết học điều trị.
Bạn nên phòng ngừa bệnh thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ như thế nào?
Phòng ngừa thiếu sắt ngay từ đầu có thể giúp trẻ tránh được kết quả học tập yếu kém và các vấn đề về hành vi. Dưới đây là một số lời khuyên hữu ích dành cho bạn.
Trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi chỉ nên uống sữa mẹ hoặc sữa công thức có tăng cường chất sắt. Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ nên bắt đầu tập ăn các loại thực phẩm tăng cường chất sắt ở dạng đặc từ 6 tháng tuổi.
Trẻ em dưới 2 tuổi không nên uống sữa bò quá 700 ml/ngày. Ăn các thực phẩm tăng cường chất sắt như ngũ cốc mới là cách tuyệt vời để giúp trẻ em để có được nhiều sắt hơn.
Các loại thực phẩm có nhiều chất sắt bao gồm: các loại thịt đỏ, thịt gia cầm sẫm màu, cá hồi, cá ngừ, lòng đỏ trứng, rau lá xanh, các loại đậu, mật đường, trái cây, nho khô và bánh mì ngũ cốc nguyên hạt. Đồng thời bạn nên cho trẻ ăn các loại thức ăn hoặc thức uống giàu vitamin C (cà chua, bông cải xanh, nước cam, dâu tây…) sẽ giúp cải thiện khả năng hấp thụ chất sắt của cơ thể rất tốt.
Việc đưa con đi thăm khám bác sĩ thường xuyên cũng vô cùng cần thiết để con bạn được chẩn đoán bệnh và được điều trị trong thời gian sớm nhất.
