Sốt rét do ký sinh trùng gây ra. Bệnh được xem là sát thủ thầm lặng đối với người dân sinh sống tại các nước đang phát triển ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nhận biết các dấu hiệu sốt rét rất quan trọng, vì bệnh sẽ đe dọa đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

Vết cắn của muỗi anophen cái truyền bệnh sốt rét thường không đáng chú ý, vì nó không rõ rệt như vết cắn của các loài côn trùng khác. Chính vì thế, người bệnh hầu như không nhận ra mình đã bị lây nhiễm. Lúc này, nhận biết sớm những triệu chứng là cách giúp người bệnh tự chẩn đoán bệnh và tìm đến chăm sóc y tế phù hợp.

Thực trạng bệnh sốt rét hiện nay

Năm 2017, ước tính có khoảng 219 triệu trường hợp nhiễm sốt rét ở 87 quốc gia và số ca tử vong do sốt rét ước tính ở mức 435.000. Riêng tại châu Phi, có tới 93% dân số khu vực này tử vong do sốt rét.

Có 5 loại ký sinh trùng Plasmodium gây nhiễm sốt rét ở người:

• Falciparum
• Malariae
• Ovale
• Vivax
• Recognlesi

Trong đó, Plasmodium falciparum chiếm 99,7% các ca sốt rét ở khu vực châu Phi, còn Plasmodium vivax xuất hiện chủ yếu ở châu Mỹ Latinh và châu Á, chiếm 74,1% các trường hợp sốt rét.

Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất bởi sốt rét nhất, chiếm 61% trong số các ca tử vong do sốt rét trên toàn thế giới.

Nhận biết dấu hiệu sốt rét

Sốt rét truyền qua người chủ yếu do muỗi anophen cái đốt, chúng tiêm ký sinh trùng vào máu của vật chủ. Các ký sinh trùng di chuyển đến gan và bắt đầu nằm im ủ bệnh trong 1-2 tuần, sau đó phóng thích ra tấn công vào các tế bào máu. Lúc này, các triệu chứng sốt rét bắt đầu xuất hiện.

Sốt cao

Một trong những triệu chứng sốt rét phổ biến là sốt cao. Khi bị sốt rét, nhiệt độ cơ thể người bệnh ít nhất là 38,9^oC.

Đây là triệu chứng xuất hiện đầu tiên ở người bệnh, thường là khoảng từ 10-15 ngày sau khi muỗi đốt. Cơn sẽ đến rồi đi một cách ngẫu nhiên và liên tục lặp đi lặp lại.

Sốt cùng với các triệu chứng ban đầu của bệnh rất nhẹ và hay bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường khác như cảm lạnh hay cảm cúm.

Cơn rét run dữ dội

Triệu chứng cơ bản khác của bệnh sốt rét là run rẩy dữ dội cộng với đổ mồ hôi liên tục. Run rẩy cũng chính là dấu hiệu điển hình của nhiều bệnh nhiễm trùng khác.

Khi bệnh trở nên nghiêm trọng, cơn run rẩy có thể nặng tới mức gần như co giật. Cơn ớn lạnh, rét run do sốt rét gây ra không thể khắc phục bằng cách đắp chăn hay mặc quần áo ấm hơn.

Đau đầu và đau cơ

Triệu chứng sốt rét thứ phát và ít đặc hiệu hơn là đau đầu. Mức độ của cơn đau đầu kéo dài từ trung bình đến nặng tùy mỗi người bệnh. Cơn đau đầu thường đi kèm với đau nhức cơ.

Những triệu chứng thứ phát chỉ xảy ra sau khi các triệu chứng cơ bản xuất hiện, vì ký sinh trùng cần thêm thời gian để sinh sôi nảy nở trong gan và lây lan khắp cơ thể.

Ban đầu, cơn đau đầu của bệnh sốt rét khá nhẹ, giống như đau đầu do căng thẳng. Nhưng khi ký sinh trùng đã bắt đầu lây nhiễm và phá hủy các tế bào hồng cầu, cơn đau sẽ dữ dội hơn, giống như chứng đau nửa đầu. Đối với cơn đau nhức đi kèm, chúng thường xuất hiện ở cơ chân và cơ lưng.

Nôn mửa và tiêu chảy

Triệu chứng thứ phát, không đặc hiệu khác của bệnh sốt rét là nôn mửa và tiêu chảy. Hai triệu chứng này thường kết hợp với nhau và diễn ra nhiều lần trong ngày, khiến người bệnh vô cùng mệt mỏi, khó chịu.

Không giống như các loại tiêu chảy do ngộ độc thực phẩm hay nhiễm tả, tiêu chảy do sốt rét không quá nghiêm trọng và cũng không ra máu. Triệu chứng này sẽ mất dần sau vài ngày.

Các dấu hiệu sốt rét khác

Sau khi các triệu chứng cơ bản và thứ phát xuất hiện, nếu người bệnh vẫn không điều trị thì sẽ dẫn đến các triệu chứng nặng hơn. Một khi chúng đã xuất hiện thì nguy cơ biến chứng và tử vong tăng đáng kể. Bao gồm:

• Nhầm lẫn, co giật nhiều lần, hôn mê và suy nhược thần kinh
• Thiếu máu nặng, chảy máu bất thường, khó thở và suy hô hấp
• Vàng da
• Suy thận
• Suy gan
• Huyết áp rất thấp
• Lá lách to

Đối tượng có nguy cơ cao bị sốt rét

Những đối tượng có nguy cơ cao bị nhiễm sốt rét là:

• Trẻ nhỏ, phụ nữ có thai ở những vùng có tỷ lệ bệnh sốt rét cao
• Người nhiễm HIV/AIDS
• Du khách từ những quốc gia không có dịch bệnh sốt rét đến các vùng có dịch sốt rét (họ dễ bị nhiễm bệnh hơn người khác do hệ miễn dịch của cơ thể chưa từng được thích nghi với các ký sinh trùng sốt rét).

Đường lây truyền của bệnh sốt rét

Đa số đường lây truyền bệnh sốt rét là qua vết đốt của muỗi anophen cái. Trong đó, có hơn 400 loại muỗi anophen và khoảng 30 vector truyền bệnh (trung gian truyền bệnh). Vì vậy, cường độ lây truyền bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như ký sinh trùng, vector truyền bệnh, vật chủ con người và môi trường xung quanh.

Muỗi anophen đẻ trứng trong nước, trứng nở thành ấu trùng và cuối cùng nổi lên trở thành muỗi trưởng thành. Những con muỗi cái tìm máu để nuôi dưỡng trứng của chúng.

Chu kỳ lây truyền sốt rét qua muỗi anophen:

• Muỗi nhiễm ký sinh trùng bằng cách đốt một người có bệnh sốt rét.
• Chúng lây truyền ký sinh trùng bằng cách đốt một người khỏe mạnh khác.
• Các ký sinh trùng sau đó đi đến gan và nằm im ở đó một thời gian.
• Khi các ký sinh trùng trưởng thành, chúng rời khỏi gan và đi vào các tế bào hồng cầu của máu. Đây là lúc người bệnh có các triệu chứng của sốt rét.
• Sau đó, muỗi lại tiếp tục đốt người này, mang ký sinh trùng sốt rét theo và đi lây nhiễm cho người khác.

Bởi vì ký sinh trùng sốt rét thường nằm trong các tế bào máu, nên một người có thể nhiễm sốt rét thông qua các con đường khác ít phổ biến hơn như:

• Từ mẹ sang thai nhi
• Truyền máu
• Dùng chung kim tiêm

Xét nghiệm chẩn đoán sốt rét

Chẩn đoán và điều trị sớm bệnh sốt rét sẽ làm giảm các triệu chứng của bệnh và ngăn ngừa tử vong. Nó cũng góp phần giảm nguy cơ lây truyền bệnh sốt rét cho người khác.

Các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán bệnh sốt rét hiện nay là:

• Kỹ thuật nhuộm gram, soi mẫu máu dưới kính hiển vi: đây là kỹ thuật phổ biến nhất dùng để phát hiện ký sinh trùng sốt rét, kết quả sẽ có trong vòng 2 giờ.
• Kỹ thuật xét nghiệm chẩn đoán nhanh phát hiện sốt rét (Rapid Diagnostic Tests – RDTs): sử dụng trong những trường hợp không có kính hiển vi, dùng để chẩn đoán nhanh khi cần thiết.
• Kỹ thuật xét nghiệm phân tử (Polymerase chain reaction, PCR): là phương rất hữu ích cho các trường hợp số lượng ký sinh trùng sốt rét trong máu thấp.
• Kỹ thuật xét nghiệm kháng thể: phương pháp này không dùng để xét nghiệm cho các trường hợp sốt rét cấp tính do kết quả xét nghiệm thường trả về lâu hơn các phương pháp khác.
• Kỹ thuật xét nghiệm độ nhạy với thuốc: xét nghiệm này giúp bác sĩ xác định các loại thuốc mà ký sinh trùng sốt rét đang đề kháng, từ đó đưa ra cách điều trị thích hợp cho bệnh nhân.
• Phương pháp xét nghiệm máu: giúp dự đoán các biến chứng sắp xảy ra ở người bệnh như thiếu máu hay suy thận.

Để tìm hiểu kỹ thêm các cách xét nghiệm bệnh sốt rét, mời bạn đọc bài viết: Những cách phát hiện trùng sốt rét trong cơ thể.