Than hoạt tính là một loại bột mịn, không mùi, màu đen, thường được đóng thành dạng viên nén tròn. Thuốc có nguồn gốc từ than xương, gáo dừa, than bùn, than cốc, than đá, hạt ô-liu hoặc mùn cưa. Các nguyên liệu này được xử lý ở nhiệt độ rất cao, làm chúng thay đổi cấu trúc bên trong, giảm kích thước lỗ xốp và tăng diện tích bề mặt. Điều này giúp thuốc có độ xốp lớn hơn và ít độc tính hơn các loại than thông thường khác.
Vậy than hoạt tính là gì và có tác dụng như thế nào? Mời bạn cùng tìm hiểu trong bài viết này nhé!
Tác dụng
Than hoạt tính (activated charcoal) có tác dụng gì?
Than hoạt tính, hay activated charcoal, thường được dùng trong các tình trạng ngộ độc hoặc quá liều cấp tính. Với cấu trúc xốp có điện tích âm, than hoạt tính giúp hấp thụ các phân tử chất độc có điện tích dương trong ruột lên bề mặt của chúng. Sau đó, vì không được cơ thể hấp thụ nên than hoạt chất sẽ mang chất độc theo phân ra ngoài.
Nhờ đặc tính này, than hoạt tính có thể được sử dụng trong điều trị quá liều một số thuốc như aspirin, paracetamol và thuốc an thần. Các nghiên cứu cho thấy, uống than hoạt tính với liều 50 – 100g trong vòng 5 phút sau khi quá liều thuốc có thể làm giảm hấp thu thuốc lên đến 74%. Tác dụng này giảm xuống còn 50% nếu uống activated charcoal sau 30 phút và chỉ còn 20% nếu uống sau 3 giờ.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng than hoạt tính không phải lúc nào cũng hiệu quả đối với các tình trạng ngộ độc. Thuốc ít có tác dụng đối với ngộ độc rượu, kim loạt nặng, sắt, liti, kali, axit hoặc kiềm. Vì vậy, cần cân nhắc việc sử dụng than hoạt tính trong từng trường hợp cụ thể.
Không những thế, than hoạt còn được dùng để điều trị đau bụng do thừa hơi, tiêu chảy hoặc khó tiêu. Loại thuốc này cũng được sử dụng để giảm tình trạng ngứa liên quan đến liệu pháp chạy thận.
Ngoài ra, một số tác dụng khác của than hoạt tính có thể kể đến như:
- Hỗ trợ chức năng thận
- Làm trắng răng và tăng cường sức khỏe răng miệng
- Loại bỏ bụi bẩn, độc tố và vi khuẩn trên bề mặt da
Một số tác dụng của thuốc không được liệt kê trong hướng dẫn này. Bạn nên sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
Liều dùng
Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi quyết định dùng thuốc.
Than hoạt tính có những dạng và hàm lượng nào?
Than hoạt tính có những dạng và hàm lượng sau:
- Hỗn dịch;
- Viên nén;
- Viên nhai;
- Thuốc bột pha hỗn dịch.
Liều dùng than hoạt tính cho người lớn là bao nhiêu?
Liều dùng thông thường cho người lớn để điều trị ngộ độc hoặc quá liều cấp tính
Liều đơn: uống 25-100g hoặc dùng ống thông dạ dày một lần, pha loãng trong nước. Thói quen sử dụng liều đơn than hoạt tính hàng ngày không được khuyến cáo.
Liều dùng nhiều lần:
- Liều khởi đầu: uống 50-100g hoặc dùng ống thông dạ dày, pha loãng trong nước.
- Liều duy trì: 12,5g mỗi giờ, 25g mỗi 2 giờ hoặc 50g mỗi 4 giờ cho đến khi các triệu chứng chấm dứt.
Liều dùng than hoạt tính cho trẻ em là bao nhiêu?
Liều dùng thông thường cho trẻ em để điều trị ngộ độc hoặc quá liều cấp tính
Dùng dạng pha loãng thành hỗn dịch hoặc huyền phù trong nước.
Liều đơn:
- Dưới 1 tuổi: dùng thuốc với liều 10 – 25g hoặc phân liều dựa trên trọng lượng cơ thể (0,5 – 1g/kg).
- Từ 1 đến 12 tuổi: dùng thuốc với liều 25 – 50g hoặc phân liều dựa trên trọng lượng cơ thể (0,5 – 1 g/kg).
- Từ 13 trở lên: Liều dùng tương tự người lớn, uống 25 – 100g hoặc dùng ống thông dạ dày một lần. Việc dùng liều đơn than hoạt tính hàng ngày không được khuyến cáo.
Liều dùng nhiều lần:
Dưới 13 tuổi:
- Liều khởi đầu: uống 10 – 25g hoặc dùng ống thông dạ dày, pha loãng trong nước.
- Liều duy trì: 1 – 2 g/kg mỗi 2-4 giờ.
Từ 13 – 18 tuổi:
- Liều khởi đầu: uống 50 – 100g hoặc dùng ống thông dạ dày, pha loãng trong nước.
- Liều duy trì: 12,5g mỗi giờ, 25 g mỗi 2 giờ hoặc 50g mỗi 4 giờ cho đến khi các triệu chứng ngộ độc chấm dứt.
Cách dùng
Bạn nên dùng than hoạt tính như thế nào?
Bạn dùng than hoạt tính theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. Không nên dùng với một lượng lớn hơn hoặc nhỏ hơn so với quy đinh. Thực hiện theo các hướng dẫn ghi trên nhãn thuốc.
Bạn nên uống thuốc than hoạt tính với một cốc nước đầy (250ml). Than hoạt tính thường được dùng sau bữa ăn hoặc khi xuất hiện triệu chứng khó chịu đầu tiên ở bụng.
Nếu dùng thuốc này kèm thuốc gây nôn để điều trị ngộ độc, không dùng than hoạt tính cho đến khi cơn nôn ngừng hẳn, thường là 30 phút sau khi uống thuốc gây nôn.
Bạn nên làm gì trong trường hợp khẩn cấp hoặc dùng quá liều?
Bạn nên ngừng dùng thuốc và gọi cho bác sĩ nếu bạn bị tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày hoặc bị sốt.
Trong trường hợp khẩn cấp hoặc quá liều, gọi ngay cho Trung tâm cấp cứu 115 hoặc đến trạm Y tế địa phương gần nhất.
Tác dụng phụ
Bạn sẽ gặp tác dụng phụ nào khi dùng than hoạt tính?
Than hoạt tính có thể gây ra một số tác dụng phụ, bao gồm:
- Đi ngoài phân đen
- Lưỡi đen
- Nôn mửa hoặc tiêu chảy
- Táo bón.
- Trong một số trường hợp nghiêm trọng, thuốc này có thể gây tắc nghẽn đường tiêu hóa
- Làm trầm trọng thêm các triệu chứng ở những người bị rối loạn chuyển hóa porphyrin
Thận trọng/Cảnh báo
Trước khi dùng than hoạt tính bạn nên biết những điều gì?
Bạn không nên sử dụng thuốc này nếu bạn đã từng bị dị ứng với than hoạt tính.
Nếu có thể, trước khi bạn dùng than hoạt tính, hãy báo cho bác sĩ nếu bạn bị dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào, hoặc nếu bạn bị:
- Bệnh gan;
- Bệnh thận;
- Bất kỳ bệnh nghiêm trọng nào.
Không sử dụng thuốc cho trẻ em nhỏ hơn 1 tuổi khi không có sự tư vấn của bác sĩ. Than hoạt tính kết hợp với các thuốc khác có thể làm giảm hiệu quả của các thuốc này, có thể gây nguy hiểm. Không nên uống than hoạt tính với bất kỳ loại thuốc nào khác hoặc dùng liều than hoạt tính ít nhất 2 giờ trước hoặc 1 giờ sau khi uống một liều thuốc nào khác.
Khi được dùng để điều trị ngộ độc hoặc quá liều cấp tính, than hoạt tính có nguy cơ đi vào phổi thay vì đường tiêu hóa. Điều này đặc biệt nguy hiểm cho những bệnh nhân đang bị nôn mửa, buồn ngủ hoặc đang bất tỉnh. Do nguy cơ này, chỉ nên dùng than hoạt tính cho những bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo.
Nếu bạn có bất kỳ tình trạng nào nêu trên, bạn có thể cần được điều chỉnh liều lượng thuốc hoặc thực hiện các xét nghiệm đặc biệt để dùng thuốc này an toàn.
Những điều cần lưu ý nếu bạn đang mang thai hoặc cho con bú
Vẫn chưa có đầy đủ các nghiên cứu để xác định rủi ro khi dùng thuốc này trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú. Trước khi dùng thuốc, hãy luôn hỏi ý kiến bác sĩ để cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ.
Tương tác thuốc
Than hoạt tính có thể tương tác với thuốc nào?
Than hoạt tính có thể làm giảm hoặc ngăn cản sự hấp thụ của một số loại thuốc như:
- Paracetamol
- Digoxin
- Theophyllin
- Thuốc chống trầm cảm ba vòng
Không kết hợp than hoạt tính với các thuốc trị táo bón (các thuốc như sorbitol hoặc magie citrat) vì có thể gây mất cân bằng điện giải hoặc các vấn đề khác.
Dùng thuốc này cùng với những loại thuốc bên dưới không được khuyến cáo, nhưng có thể cần thiết trong một vài trường hợp. Nếu cả hai loại thuốc được kê cùng nhau, bác sĩ có thể thay đổi liều thuốc hoặc tần suất sử dụng một hoặc hai loại thuốc:
- Acrivastine;
- Bupropion;
- Carbinoxamine;
- Fentanyl;
- Hydrocodone;
- Meclizine;
- Methadone;
- Morphine;
- Morphine Sulfate Liposome;
- Mycophenolate Mofetil;
- Axit mycophenolic;
- Oxycodone;
- Oxymorphone;
- Suvorexant;
- Tapentadol;
- Umeclidinium.
Thức ăn và rượu bia có tương tác tới than hoạt tính không?
Những loại thuốc nhất định không được dùng trong bữa ăn hoặc cùng lúc với những loại thức ăn nhất định vì có thể xảy ra tương tác. Rượu và thuốc lá cũng có thể tương tác với vài loại thuốc nhất định. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia sức khỏe của bạn về việc uống thuốc cùng thức ăn, rượu và thuốc lá.
Những tình trạng sức khỏe nào ảnh hưởng đến than hoạt tính?
Tình trạng sức khỏe của bạn có thể ảnh hưởng đến việc sử dụng thuốc này. Báo cho bác sĩ biết nếu bạn có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào, đặc biệt là:
- Xuất huyết, tắc nghẽn hoặc loét đường ruột: Than hoạt tính có thể làm cho tình trạng này trở nên tệ hơn;
- Mất nước do sử dụng các thuốc nhuận tràng, chẳng hạn như sorbitol
- Tiêu hóa chậm: Than hoạt tính có thể không hoạt động hiệu quả trong trường hợp này.
- Phẫu thuật gần đây: Than hoạt tính có thể gây ra các vấn đề về bụng hoặc dạ dày.
Bảo quản
Bạn nên bảo quản than hoạt tính như thế nào?
Bảo quản ở nhiệt độ phòng, tránh ẩm, tránh ánh sáng. Không bảo quản trong phòng tắm. Không bảo quản trong ngăn đá. Mỗi loại thuốc có thể có các phương pháp bảo quản khác nhau. Đọc kỹ hướng dẫn bảo quản trên bao bì, hoặc hỏi dược sĩ. Giữ thuốc tránh xa tầm tay trẻ em và thú nuôi.
Không vứt thuốc vào toilet hoặc đường ống dẫn nước trừ khi có yêu cầu. Vứt thuốc đúng cách khi thuốc quá hạn hoặc không thể sử dụng. Tham khảo ý kiến dược sĩ hoặc công ty xử lý rác thải địa phương về cách tiêu hủy thuốc an toàn.
