Thuốc chống trầm cảm và những lưu ý khi sử dụng

Thuốc chống trầm cảm được kê đơn khi một người mắc rối loạn trầm cảm từ mức độ trung bình trở lên. Cách sử dụng thuốc điều trị trầm cảm, các tác dụng phụ hoặc liều lượng sử dụng là mối quan tâm của người bệnh và thân nhân.

Qua bài viết này, Hello Bacsi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn thuốc điều trị trầm cảm và cách hoạt động của những loại thuốc này.

1. Thuốc chống trầm cảm là gì?

Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants) là loại thuốc kê đơn được dùng để điều trị trầm cảm dựa trên chẩn đoán lâm sàng. Bác sĩ có thể chỉ định loại thuốc này cho tình trạng khác như: rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD); rối loạn lo âu; rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD). Đôi khi chúng cũng được sử dụng trong việc điều trị các bệnh mãn tính.

Thuốc chống trầm cảm hoạt động như thế nào?

Antidepressants hoạt động bằng cách tăng mức độ chất dẫn truyền thần kinh trong não. Cụ thể là chất dẫn truyền thần kinh serotonin; ngoài ra, dopamine và norepinephrene cũng là chất dẫn truyền liên quan đến trầm cảm.

Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy thuốc chống trầm cảm có lợi ích cho những người bị trầm cảm trung bình hoặc nặng. Chúng thường không được khuyên dùng cho trường hợp trầm cảm nhẹ; trừ khi các phương pháp điều trị khác như liệu pháp tâm lý không có tác dụng.

Có khoảng hơn 30 loại thuốc điều trị trầm cảm thường được các bác sĩ chỉ định. Dựa trên cơ chế hoạt động, thuốc điều trị trầm cảm được chia làm các loại chính như sau.

2. Các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến

2.1 Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

Nồng độ serotonin của người bị trầm cảm thấp hơn bình thường; nên họ có biểu hiện u uất, mệt mỏi, buồn bã. Thuốc ngăn ngừa tái hấp thu serotonin giúp cải thiện các triệu chứng trầm cảm bằng cách tăng nồng độ chất dẫn truyền thần kinh.

SSRI bao gồm các loại như citalopram, escitalopram, fluoxetin, fluvoxamin, paroxetin, sertralin, và vilazodon. Trong một vài trường hợp, thuốc có thể khiến bệnh nhân kích động; chán nản hoặc lo lắng nhiều hơn trong tuần đầu tiên uống thuốc.

2.2 Thuốc điều hòa serotonin (thuốc chẹn 5-HT2)

Thuốc điều hòa serotonin hoạt động bằng cách thay đổi hoạt động của các thụ thể serotonin khác nhau sau synap (5-HT). Các chất điều hòa Serotonin bao gồm: (1) Trazodone; và (2) Mirtazapine; có tác dụng chống trầm cảm và giải lo âu nhưng không gây rối loạn chức năng tình dục.

2.3 Thuốc ức chế tái hấp thu Serotonin-norepinephrine

SNRI và SSRI đều là nhóm thuốc chống trầm cảm; nhưng chúng hoạt động theo những cách khác nhau. SSRI chữa trầm cảm bằng cách ngăn chặn sự tái hấp thu serotonin; làm tăng mức serotonin trong não của bạn. SNRI làm tăng cả mức serotonin và norepinephrine.

Ban đầu, các nhà nghiên cứu thiết kế SNRI để điều trị các triệu chứng trầm cảm hiệu quả hơn SSRI. Nhưng trên thực tế, các nghiên cứu chưa xác nhận SNRI hiệu quả hơn.

2.4 Thuốc ức chế tái hấp thu norepinephrin-dopamin (NDRIs)

Thuốc ức chế tái hấp thu norepinephrine và dopamine (NDRI) là thuốc điều trị trầm cảm ngăn chặn hoạt động của các protein vận chuyển; làm tăng lượng chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine và dopamine trong não; theo thời gian có thể dẫn đến những thay đổi giúp làm giảm các triệu chứng trầm cảm.

NDRIs thường được sử dụng để điều trị rối loạn trầm cảm nặng; đặc biệt ở những người không đáp ứng tốt với thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI); hoặc không thể chịu đựng tác dụng phụ của SSRI.

2.5 Thuốc chống trầm cảm dị vòng

Thuốc chống trầm cảm dị vòng từng là phương pháp điều trị chính trầm cảm. Nó bao gồm thuốc chống trầm cảm ba vòng; thuốc ba vòng cải tiến và thuốc bốn vòng.

Một cách cấp thiết, những loại thuốc này làm tăng tính sẵn có của noradrenalin và serotonin bằng cách ngăn chặn sự tái hấp thu của chúng trong khe hở tiếp hợp.

2.6 Chất ức chế monoamin oxidase (MAOI)

MAOIs bao gồm các loại thuốc như: tranylcypromine (Parnate), phenelzine (Nardil) và isocarboxazid (Marplan) có thể được kê đơn khi các loại thuốc khác không có tác dụng, vì chúng có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng.

Sử dụng MAOI yêu cầu một chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt; vì các tương tác nguy hiểm (thậm chí gây chết người) với thực phẩm. Ví dụ như một số loại pho mát, dưa chua và rượu vang. Một số loại thuốc, bao gồm thuốc giảm đau, thuốc thông mũi và các chất bổ sung thảo dược cũng không được sử dụng kèm.

2.7 Thuốc chống trầm cảm Melatonergic

Thuốc Melotonergic nhắm mục tiêu vào các thụ thể melatonergic. Vì melatonin có vai trò chính trong việc đồng bộ hóa nhịp sinh học; một trạng thái bị nhiễu loạn ở khi một người mắc trầm cảm.

Agomelatine là loại thuốc có cả đặc tính đối kháng melatonergic và bổ sung 5-hydroxytryptamine 2C (5-HT2C). Sau khi đánh giá dược lý toàn diện và các thử nghiệm lâm sàng mở rộng, Agomelatine đã được cấp phép lưu hành vào năm 2009 để điều trị chứng trầm cảm nặng ở châu Âu.

2.8 Thuốc giống ketamine

Thuốc giống ketamine có tác dụng điều trị cho trầm cảm được gọi là Esketamine. Cơ chế hoạt động của loại thuốc này có sự khác biệt với các thuốc điều trị trầm cảm truyền thống.

Cụ thể là, các thuốc điều trị trầm cảm thường sẽ gia tăng chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, norepinephrine và dopamine. Theo lý thuyết, việc có nhiều chất dẫn truyền thần kinh này cho phép giao tiếp tốt hơn giữa các tế bào não; ảnh hưởng tích cực đến tâm trạng.

Esketamine hoạt động theo cách tương tự, nhưng không giống như các thuốc chống trầm cảm khác; nó làm tăng mức độ glutamate, chất truyền tin hóa học phong phú nhất trong não; và theo đó, Esketamine tác động đến nhiều tế bào não hơn cùng một lúc.

2.9 Thuốc chống trầm cảm không điển hình

Các loại thuốc chống trầm cảm được kê toa phổ biến hơn trong danh mục này bao gồm trazodone, mirtazapine (Remeron), vortioxetine (Trintellix), vilazodone (Viibryd) và bupropion (Wellbutrin SR, Wellbutrin XL, những loại khác).

Nếu lạm dụng loại thuốc này trong một thời gian dài, người bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn hưng cảm và mắc chứng rối loạn hưng – trầm cảm. Thuốc có thể gây ra một số tác dụng phụ như an thần, hạ huyết áp, chóng mặt, khô miệng, táo bón.

2.10 Thuốc chống trầm cảm ba vòng

Thuốc điều trị trầm cảm ba vòng như imipramine (Tofranil), nortriptyline (Pamelor), amitriptyline, doxepin và desipramine (Norpramin) thường gây ra nhiều tác dụng phụ hơn so với những loại thuốc chống trầm cảm thế hệ mới.

Vì vậy, thuốc chống trầm cảm ba vòng thường không được kê đơn; trừ khi bạn đã thử các loại thuốc chống trầm cảm khác mà không cải thiện.

Thuốc điều trị trầm cảm ba vòng có cơ chế hoạt động giống thuốc ức chế tái hấp thu serotonin. Vì loại thuốc này tác động mạnh đến chất dẫn truyền thần kinh nên thuốc dễ gây ra những tác dụng phụ không mong muốn.

3. Liều lượng và thời gian điều trị

Thuốc chống trầm cảm thường được dùng ở dạng viên nén. Bác sĩ sẽ kê đơn chỉ định tùy thuộc vào tình trạng; mức độ của rối loạn.

Thuốc điều trị trầm cảm thường phải dùng liên tục trong 1 hoặc 2 tuần để cho hiệu quả tốt nhất. Bạn cần lưu ý không nên ngừng dùng thuốc nếu bạn bị một số tác dụng phụ nhẹ; vì những tác dụng này sẽ biến mất sau khoảng 4-6 tuần.

Một đợt điều trị uống thuốc chống trầm cảm tốt nhất thường kéo dài ít nhất 6 tháng. Một số người bị trầm cảm tái phát có thể được khuyên dùng chúng vô thời hạn.

4. Tác dụng phụ của thuốc điều trị trầm cảm

Hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm an toàn, nhưng Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) yêu cầu tất cả các loại thuốc chống trầm cảm phải có cảnh báo.

Bởi trong một số trường hợp, trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên dưới 25 tuổi có thể sẽ gia tăng suy nghĩ hoặc hành vi tự sát khi dùng thuốc chống trầm cảm; nhất là trong vài tuần đầu hoặc thay đổi liều lượng. Do đó, bất kỳ ai dùng thuốc điều trị trầm cảm đều phải được bác sĩ kê đơn; theo dõi chặt chẽ để quan sát tiến trình bệnh và ngăn ngừa những hành vi bất thường.

Ngoài ra, tác dụng phụ thường gặp của thuốc chống trầm cảm tăng nhịp tim, mờ mắt, táo bón, khô miệng, hạ huyết áp, suy giảm trí nhớ hoặc rối loạn chức năng tình dục…

5. Cách sử dụng thuốc chống trầm cảm để đạt hiệu quả tốt

5.1 Kiên nhẫn

Sau khi dùng thuốc chống trầm cảm dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, có thể bạn sẽ thấy sự cải thiện trong vài tuần, nhưng cũng có trường hợp phải mất nhiều tuần để thuốc có hiệu quả hoàn toàn.

Người bệnh cần kiên nhẫn uống thuốc chống trầm cảm đúng liều lượng và theo chỉ dẫn của bác sĩ. Nếu thuốc của bạn không hiệu quả hoặc gây ra các tác dụng phụ khó chịu, hãy liên hệ với bác sĩ.

5.2 Theo dõi xem tác dụng phụ có giảm không

Đa số các tác dụng phụ thường gặp khi dùng thuốc chống trầm cảm sẽ biến mất sau một thời gian ngắn.Ví dụ, các tác dụng phụ ban đầu khi bắt đầu dùng SSRI là khô miệng, buồn nôn, đi phân lỏng, nhức đầu và mất ngủ.

Các triệu chứng này sẽ biến mất khi cơ thể bạn thích nghi với thuốc điều trị trầm cảm. Nếu bạn gặp các tác dụng phụ khó chịu hoặc không cải thiện sau vài tuần, hãy liên hệ bác sĩ để được cân nhắc thay đổi liều lượng, thử một loại thuốc điều trị trầm cảm khác; hoặc tăng cường thêm thuốc điều trị trầm cảm khác.

5.3 Thử liệu pháp tâm lý

Để sử dụng thuốc chống trầm cảm tốt nhất, trong nhiều trường hợp, việc kết hợp thuốc điều trị trầm cảm với liệu pháp tâm lý sẽ cho kết quả tốt hơn, nó cũng có thể giúp ngăn ngừa bệnh tái phát.

5.4 Không uống rượu và sử dụng các chất kích thích

Rượu và các chất kích thích có thể sẽ giảm triệu chứng bệnh trầm cảm một cách ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài, chúng sẽ khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng và khó điều trị hơn. Hãy điều trị trầm cảm một cách khoa học và dài hạn.

Trầm cảm là một dạng rối loạn có thể chữa khỏi. Người bệnh hoàn toàn có thể quay lại cuộc sống bình thường nếu biết phối hợp và tuân theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Điều này cũng được xem là thuốc điều trị trầm cảm tốt nhất cho mọi bệnh nhân.

Hello Bacsi hy vọng những thông tin này hữu ích và chúc bạn nhanh hồi phục!