Ngộ độc thuốc tê (local anesthetic systemic toxicity – LAST) là một phản ứng bất lợi nghiêm trọng, có thể gây tử vong. Phản ứng này đã được ghi nhận trong nhiều văn bản y khoa và cơ sở dữ liệu về báo cáo phản ứng có hại của thuốc tại Việt Nam cũng như trên thế giới.
Tất cả thuốc gây tê đều có khả năng gây độc tính toàn thân với tỷ lệ độc tính trên tim mạch và thần kinh khác nhau.
Ngoài ra, thuốc tê tại chỗ cũng có thể gây ra các phản ứng phụ cục bộ, bao gồm các biểu hiện thần kinh như gây tê kéo dài hay dị cảm, có thể không phục hồi.
Đặc điểm của một số thuốc tê thường dùng:
Thuốc
Thời gian khởi phát
Hiệu lực
Liều tối đa (đơn lẻ) (mg/kg)
Liều tối đa khi kết hợp adrenaline (mg/kg)
Lidocain
Nhanh
Trung bình
4,5
7,0
Bupivacain
Chậm
Mạnh
2,5
3,0
Ropivacain
Chậm
Mạnh
3,0
3,5
Mepivacain
Nhanh
Trung bình
4,5
7,0
Cloroprocain
Nhanh
Trung bình
11,0
14,0
Triệu chứng
Những dấu hiệu và triệu chứng ngộ độc thuốc tê
Dấu hiệu của ngộ độc thuốc tê thường xuất hiện từ 1–5 phút sau khi tiêm thuốc, nhưng thời gian khởi phát có khi từ 30 giây cho đến 60 phút.
Các dấu hiệu và triệu chứng ngộ độc thuốc tê có thể phân vào các nhóm như sau:
Thần kinh trung ương
Tim mạch
Huyết học
Dị ứng (phản ứng quá mẫn)
Các mô tại chỗ
Độc tính trên hệ thần kinh trung ương
Độc tính toàn thần của thuốc tê bắt đầu bằng những triệu chứng hưng phấn ở hệ thần kinh trung ương, bao gồm:
Tê quanh miệng hoặc tê lưỡi
Cảm thấy có vị kim loại trong miệng
Hoa mắt, chóng mặt
Rối loạn thị giác và thính giác (khó tập trung tầm nhìn và ù tai)
Mất phương hướng
Buồn ngủ
Với liều cao hơn, những kích thích thần kinh trung ương ban đầu còn đi kèm với suy yếu thần kinh trung ương nhanh chóng. Người bệnh có những biểu hiện sau:
Co giật cơ bắp
Co giật
Mất nhận thức
Hôn mê
Suy hô hấp và ngưng thở
Độc tính trên tim mạch
Các dấu hiệu và triệu chứng ngộ độc thuốc tê trên tim mạch có thể là:
Tức ngực
Khó thở
Đánh trống ngực
Hoa mắt
Toát mồ hôi
Ngất xỉu
Suy tim
Độc tính trên máu (huyết học)
Methemoglobin thường xuyên được ghi nhận khi sử dụng benzocain và cả capocain, prilocain. Ở mức thấp (1–3%), methemoglobin có thể không gây ra triệu chứng nào nhưng nếu ở mức cao hơn (10–40%) có khi xuất hiện những triệu chứng sau:
Dị ứng (phản ứng quá mẫn)
Ngộ độc thuốc tê có thể khiến bạn bị:
Thời điểm khởi phát, hiệu lực và thời gian tác dụng của thuốc gây tê được xác định bởi các yếu tố pKa (tính axit), tính ưa lipid, khả năng gắn kết với protein và tác dụng giãn mạch, cùng với độ pH của mô. Khi tăng liều thuốc tê sẽ rút ngắn thời gian khởi phát đồng thời kéo dài thời gian tác dụng. Điều này cũng đồng nghĩa với việc khả năng xảy ra phản ứng bất lợi cũng tăng lên.
Nguyên nhân dẫn đến ngộ độc thuốc gây tê bao gồm vô ý tiêm vào lòng mạch, hấp thu từ mô, dùng liều lặp lại (thường từ các cán bộ y tế khác nhau) mà không cân bằng với quá trình thải trừ của thuốc và hấp thu không chủ ý từ ruột hoặc niêm mạc.
Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.
Xét nghiệm máu có thể giúp đo nồng độ thuốc tê trong máu tuy nhiên kết quả có thể không tương quan với độc tính xuất hiện. Hơn nữa, thời gian để có kết quả xét nghiệm cũng nằm ngoài khoảng thời gian cần thiết để xử trí ngộ độc.
Do đó, việc chẩn đoán ngộ độc thuốc tê thường dựa trên các hướng dẫn giúp đánh giá biểu hiện và triệu chứng lâm sàng.
Các xét nghiệm hình ảnh cũng cần được thực hiện như chụp CT đầu khi bệnh nhân bị động kinh. Kết quả hình ảnh có thể cho biết nguyên nhân của cơn động kinh không rõ ràng này.
Năm 2018, Hội Gây tê vùng và Giảm đau Hoa Kỳ (ARSA) đã công bố bản cập nhật hướng dẫn xử trí ngộ độc thuốc gây tê với các điểm chính như sau:
Tiêm truyền nhũ tương lipid 20% cho bệnh nhân ngộ độc thuốc tê như sau (có thể không cần thực hiện chính xác hoàn toàn thể tích và tốc độ tiêm truyền):
Nếu tình trạng vẫn chưa ổn định:
Sau khi xử trí ngộ độc vẫn phải tiếp tục theo dõi:
Lưu ý, khác biệt trong quá trình xử trí ngộ độc thuốc tê so với các trường hợp ngừng tim khác là:
Trong thực hành lâm sàng, cần tránh nhầm lẫn giữa ngộ độc thuốc gây tê với phản ứng dị ứng, vì điều này có thể ảnh hưởng đến quá trình cấp cứu bệnh nhân. Dị ứng thuốc gây tê là phản ứng có hại đã được ghi nhận nhưng rất hiếm gặp.
Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay phương pháp điều trị y khoa.
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Tham vấn y khoa:
Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh
Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Đặt câu hỏi cho bác sĩ
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để tạo câu hỏi
Chia sẻ với bác sĩ các thắc mắc của bạn để được giải đáp miễn phí.
Đăng ký hoặc Đăng nhập để đặt câu hỏi cho bác sĩ!