Phan tả diệp

Phan tả diệp là thuốc nhuận tràng, được sử dụng để điều trị chứng táo bón và làm sạch ruột trước khi chẩn đoán xét nghiệm như nội soi. Phan tả diệp cũng được sử dụng cho hội chứng ruột kích thích, bệnh trĩ và giảm cân. Trong bài viết này, hãy cùng Hello Bacsi tìm hiểu rõ hơn về vị thuốc quý này nhé! 

Tìm hiểu chung về cây phan tả diệp

Phan tả diệp (tên khoa học là Senna alexandrina) là loại cây bụi, cao khoảng 50-100cm, lá mọc so le. Hoa mọc thành chùm, có từ 6-14 hoa, cánh hoa màu vàng. Quả phan tả diệp loại đậu, dẹt, dài 4-6cm, chứa từ 6-8 hạt màu lục nâu.

Lá phan tả diệp được phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ 40-50 độ C, bảo quản nơi khô ráo để dùng làm thuốc.

Ở nước ta, cây phan tả diệp được trồng và phát triển tốt ở Phú Yên, Ninh Thuận, Hà Nội, Sa Pa.

Hoạt chất có trong phan tả diệp là gì?

Lá phan tả diệp chứa các hợp chất anthraglycosid như sennosid A, B, C, D, G, aloe-emodin dianthron glycoside, trong đó chủ yếu là sennosid A, B, C, D; các anthranoid ở dạng tự do, trong đó chủ yếu là rhein, aloe-emodin, chrysophanol.

Ngoài ra, còn có các dẫn chất của flavonoid như kaempferol, isorhamnetin, chất nhựa.

Phan tả diệp có tác dụng gì?

Theo đông y, phan tả diệp có tính hàn, vị ngọt, đắng, quy về kinh đại tràng. Đây là vị thuốc thường được sử dụng để điều trị đại tràng táo kết, phân khô cứng kèm theo tiết dịch nhầy, tiêu hóa thức ăn kém gây chướng bụng đầy hơi, khó tiêu.

Xét về thành phần hoá học, phan tả diệp chứa rất nhiều hợp chất sennsosides, vitamin và nhiều khoáng chất khác, mang lại nhiều công dụng có lợi cho sức khoẻ, chẳng hạn như:

• Trị táo bón và hỗ trợ tiêu hoá: Phan tả diệp hay trà phan tả diệp có tác dụng kích thích nhu động ruột trong 5-7 giờ sau khi sử dụng, giúp đẩy phân ra khỏi cơ thể dễ dàng hơn. Vì vậy phan tả diệp được dùng như thuốc điều trị và phòng ngừa táo bón. Các thành phần hợp chất trong phan tả diệp cũng đã được chứng minh có tác dụng cải thiện hiệu quả những vấn đề tiêu hoá khác như khó tiêu, đầy bụng, công dụng lợi mật, giảm đau bụng,…
• Làm sạch ruột: Nhờ vào tác dụng nhuận trạng mà phan tả diệp cũng được dùng như một cách làm sạch ruột trước khi thực hiện các xét nghiệm như nội soi.
• Tốt cho bệnh trĩ: Phân cứng và táo bón là một trong những nguyên nhân khiến bệnh trĩ trở nên trầm trọng hơn. Chính vì vậy, phan tả diệp cũng được xem là giải pháp tốt cho bệnh trĩ, nhờ vào khả năng nhuận tràng, thúc đẩy nhu động ruột, làm mềm phân. Hơn nữa, phan tả diệp cũng có tác dụng giảm sưng tấy và đẩy nhanh quá trình phục hồi do trĩ gây ra.
• Hỗ trợ giảm cân: Trà phan tả diệp là một trong các loại thức uống hỗ trợ giảm cân hiệu quả cho nhiều chị em phụ nữ. Bằng cách hỗ trợ tiêu hoá, tăng cường hấp thu và hạn chế cảm giác thèm ăn, bạn có thể tận dụng loại dược liệu này một cách hợp lý trong quá trình giảm cân.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh về da liễu: Đặc tính kháng khuẩn của phan tả diệp có lợi cho việc điều trị và phục hồi nhiều vấn đề da liễu, điển hình là cải thiện tình trạng da sần sùi, mụn nước, sưng, ngứa cũng như chảy máu.

Phan tả diệp có thể được dùng cho các mục đích sử dụng khác. Bạn hãy hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ, nhà thảo dược để biết thêm thông tin.

Cách uống phan tả diệp

Cách sử dụng khuyến cáo

Lá phan tả diệp có thể dùng để hãm với nước sôi uống như trà. Khi hãm lá, chỉ nên hãm trong khoảng 5 phút rồi gạn lấy phần nước, lặp lại như thế 3 lần rồi hoà trộn phần nước hãm này với nhau, uống khi còn ấm.

Không nên đun sôi trà phan tả diệp trong thời gian dài vì có thể khiến các sennosid bị phân phủ, dược tính bị hấp thu ngay ở ruột non và làm mất khả năng tác dụng lên ruột già và thông tiện.

Liều dùng thông thường cho phan tả diệp là gì?

Liều dùng phan tả diệp là khác nhau ở từng đối tượng, tình trạng bệnh. Bạn có thể tham khảo liều dùng phan tả diệp để chữa bệnh như sau:

• Dùng để nhuận tràng, thông tiện, làm mềm phân, trị táo bón: Mỗi lần hãm lấy khoảng 3–4g lá, ngày uống một lần vào buổi sáng, trước bữa ăn.
• Liều xổ mạnh, điều trị đại tràng thực nhiệt, táo bón mãn tính, phân táo kết nhiều: Lấy khoảng 5–7g lá, hãm nước uống, mỗi ngày một lần, trước bữa ăn sáng.
• Sử đụng để tăng nhu động ruột, kích thích tiêu hóa, trị đầy hơi chướng bụng, khó tiêu: Dùng 1– 2g lá, hãm nước uống một lần trong ngày. Sau 6 – 7 tiếng sẽ có tác dụng điều trị.

Một số bài thuốc của phan tả diệp

Bài thuốc giúp nhuận tràng, làm mềm phân, chống táo bón

Bài thuốc 1: Bài thuốc táo bón do nhiệt táo

• Dùng 3 – 6 g hiệp diệp (hoặc 10g cho những trường hợp nặng), hãm nước sôi dùng uống mỗi ngày.

Bài thuốc 2: Bài thuốc điều trị táo bón do nhiệt tích

• Lấy phan tả diệp 6g, chỉ thực 6g, hậu phác 9g. Sắc toàn bộ nguyên liệu thành thuốc, dùng uống.

Bài thuốc 3: Bài thuốc điều trị táo bón do thực tích

• Lấy các vị thuốc gồm phan tả diệp 4–6g, đại hoàng 9g, trần bì 4g, hoàng liên, sinh khương, đinh hương mỗi vị 3g. Đem toàn bộ sắc thành uống dùng uống, mỗi ngày một thang.

Bài thuốc hỗ trợ chức năng ruột sau phẫu thuật

• Chuẩn bị khoảng 4 g hiệp diệp, đem đi hãm trà, dùng uống mỗi ngày một lần.

Bài thuốc điều trị viêm tụy cấp, viêm túi mật, bệnh sỏi đường mật và xuất huyết tiêu hóa

• Sử dụng 4 viên nang chiết xuất phan tả diệp (mỗi viên chứa khoảng 2,5g dược liệu thô), liều uống 3 lần/ngày. Trong 24 giờ nếu như chưa đại tiện được thì có thể dùng thêm một viên.

Bài thuốc chữa đầy bụng, rối loạn tiêu hóa

• Lấy phan tả diệp 2g, đại hoàng, binh lang, mỗi vị 3g cùng với sơn tra 10 g. Đem toàn bộ sắc thành thuốc, dùng uống mỗi ngày một lần.

Bài thuốc dùng để làm sạch ruột trước khi phẫu thuật hậu môn

Bài thuốc chữa thấp nhiệt kết ở tạng phủ gây mụn nhọt

• Dùng phan tả diệp 12 g hãm với nước sôi, để nguội, lọc bỏ phần bã, dùng uống hết một lần. Mỗi ngày sử dụng 2 thang cho đến khi đại tiện thông lợi thì dừng thuốc.

Chữa ruột khô gây phân cứng, táo bón

• Lấy khoảng 12g phan tả diệp, 16– 20g quyết minh tử, 12g nhân trần, 6g cam thảo. Đem toàn bộ nguyên liệu sắc nước, dùng uống như trà.

Tác dụng phụ của phan tả diệp

Bạn sẽ gặp tác dụng phụ nào khi dùng phan tả diệp?

Do chứa một phần độc tính nặng nên khi sử dụng phan tả diệp quá liều bạn có thể gặp một số tác dụng phụ như đau bụng dữ dội, tiêu chảy nặng, sụt cân, táo bón nặng hơn (sau khi ngừng dùng phan tả diệp), buồn nôn, đau bụng trên, ngứa, chán ăn,…

Bên cạnh đó, bạn cũng có thể bị các dấu hiệu của phản ứng dị ứng khác. Bạn hãy báo cho thầy thuốc ngay nếu có tác dụng phụ nào nghiêm trọng.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các tác dụng phụ, hãy tham khảo ý kiến thầy thuốc hay bác sĩ.

Thận trọng khi sử dụng phan tả diệp

Trước khi dùng phan tả diệp bạn nên lưu ý những gì?

Tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ, nếu:

• Bạn có thai hoặc cho con bú, bạn chỉ nên dùng thuốc theo khuyến cáo của bác sĩ;
• Bạn đang dùng bất kỳ loại thuốc nào khác;
• Bạn có dị ứng với bất kỳ chất nào của dược liệu;
• Bạn có bất kỳ bệnh tật, rối loạn hoặc tình trạng bệnh nào khác:

Người táo bón do co thắt đại tràng hoặc viêm đại tràng cũng không được dùng phan tả diệp.

Mức độ an toàn của phan tả diệp như thế nào?

Sử dụng phan tả diệp trong thởi kỳ mang thai lâu dài hoặc liều cao có thẽ gây ra các phản ứng phụ nghiêm trọng bao gồm phụ thuộc thuốc nhuận tràng và tổn thương gan.

Bạn tránh dùng phan tả diệp cho người đang cho con bú vì các anthranoid rất dễ hấp thu qua sữa sẽ làm trẻ bị tiêu chảy.

Tương tác của phan tả diệp

Phan tả diệp có thể tương tác với những yếu tố nào?

Thảo dược này có thể tương tác với những thuốc bạn đang dùng hay tình trạng sức khỏe hiện tại của bạn. Bạn hãy tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hay bác sĩ trước khi sử dụng phan tả diệp với:

• Digoxin
• Warfarin
• Thuốc lợi tiểu bao gồm chlorothiazide, chlorthalidone, furosemide, hydrochlorothiazide,…