Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong đến 30% và để lại di chứng thần kinh nặng nề cho 30-50% người sống sót, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Hiện nay, do không có thuốc điều trị đặc hiệu, viêm não Nhật Bản vẫn là gánh nặng y tế tại nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam. Tiêm vắc xin đúng lịch kết hợp phòng tránh muỗi đốt được xem là giải pháp quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ viêm não Nhật Bản là gì, triệu chứng, con đường lây lan, cách điều trị và lịch tiêm vắc xin để nâng cao hiệu quả phòng bệnh.
Viêm não Nhật Bản là gì?
Viêm não Nhật Bản là bệnh viêm não cấp tính do virus viêm não Nhật Bản (Japanese Encephalitis Virus – JEV) gây ra. Đây là một loại flavivirus cùng nhóm với virus sốt xuất huyết, Zika, sốt vàng da và virus Tây sông Nile.
Bệnh lây truyền qua muỗi Culex cái, khi muỗi hút máu từ động vật mang virus (đặc biệt là lợn và chim) rồi truyền sang người qua vết đốt. Viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người (trừ trường hợp truyền máu có nhiễm virus), cũng không lây qua ăn uống hay tiếp xúc sinh hoạt hàng ngày.
Tại Việt Nam, bệnh có thể xuất hiện quanh năm, phổ biến từ tháng 5 đến tháng 7 – đúng mùa muỗi phát triển nhiều và chim di cư.
Bệnh viêm não Nhật Bản: Thực trạng và yếu tố nguy cơ
Viêm não Nhật Bản có thể gặp ở mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch, nhưng trẻ em là đối tượng dễ mắc nhất. Phần lớn ca bệnh được ghi nhận ở trẻ dưới 15 tuổi. Trong đó, tại Việt Nam, nhóm trẻ 5-9 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất.
Khi bệnh khởi phát thành dấu hiệu có thể nhận biết, hậu quả thường rất nặng nề. Ước tính 50% số người sống sót sau viêm não Nhật Bản có triệu chứng sẽ mang biến chứng lâu dài. Cụ thể:
- Dưới 1% số người nhiễm JEV sẽ phát triển thành bệnh lý thần kinh.
- Tỷ lệ tử vong có thể lên tới 30%.
- Trong số người sống sót, khoảng 30-50% tiếp tục phải đối mặt với các di chứng vĩnh viễn về vận động, tư duy hoặc hành vi.
Những người chưa từng tiêm hoặc không được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh nằm trong nhóm nguy cơ cao.
Bên cạnh đó, các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh cũng thường gắn liền với môi trường sống. Người sống ở vùng nông thôn, gần ruộng lúa hoặc trang trại chăn nuôi – nơi có nhiều muỗi Culex, heo và chim – dễ bị phơi nhiễm hơn. Nguy cơ đặc biệt cao vào mùa mưa và giai đoạn trước thu hoạch lúa, khi quần thể muỗi phát triển mạnh.
Triệu chứng viêm não Nhật Bản: Các giai đoạn điển hình
Thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ 5 – 15 ngày. Sau đó, hơn 99% người nhiễm virus không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ gặp triệu chứng nhẹ. Các giai đoạn điển hình của bệnh bao gồm:
| Giai đoạn | Biểu hiện |
| Khởi phát (Bệnh nhẹ) |
|
| Giai đoạn bệnh nặng |
|
Ở giai đoạn đầu, các triệu chứng của viêm não Nhật Bản thường dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm hoặc các bệnh do virus khác vì biểu hiện khá chung chung. Chính vì vậy, nhiều phụ huynh thường chủ quan, nghĩ rằng trẻ chỉ bị sốt siêu vi thông thường.
Tuy nhiên, bệnh có thể tiến triển rất nhanh sang giai đoạn nặng trong vòng vài ngày. Đây là thời điểm nguy hiểm nhất vì nguy cơ tử vong cao hoặc để lại di chứng thần kinh lâu dài. Do đó, ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, ba mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được thăm khám và xử trí kịp thời.
Ngoài ra, việc nhận biết sớm các dấu hiệu viêm não Nhật Bản cảnh báo cấp cứu cũng rất quan trọng. Các dấu hiệu nguy hiểm cần được can thiệp y tế khẩn cấp bao gồm:
- Đau đầu dữ dội kèm cứng cổ
- Lú lẫn hoặc bối rối đột ngột
- Yếu hoặc mất cảm giác
- Liệt một phần cơ thể
- Xuất hiện cơn co giật
- Mất ý thức
- Khó thở nghiêm trọng.
Chẩn đoán và điều trị viêm não Nhật Bản
Người có triệu chứng viêm não Nhật Bản hoặc vừa trở về từ vùng có bệnh được coi là trường hợp nghi ngờ. Bác sĩ dựa vào khám lâm sàng, khai thác dịch tễ và thực hiện chọc dịch não tủy để chẩn đoán bệnh. Các phương pháp thường dùng để chẩn đoán gồm:
- Xét nghiệm kháng thể IgM đặc hiệu với virus JEV trong một mẫu dịch não tủy hoặc huyết thanh.
- Chẩn đoán hình ảnh như MRI hoặc CT để tìm kiếm dấu hiệu phù nề, tổn thương não
- Xét nghiệm máu để phát hiện bạch cầu tăng hay hạ natri máu.
Viêm não Nhật Bản là một tình trạng nghiêm trọng cần cấp cứu y tế. Vì thế người bệnh phải được chăm sóc tại cơ sở y tế chuyên khoa càng sớm càng tốt.
Hiện nay, bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Do đó, phương pháp điều trị chủ yếu là hỗ trợ, tập trung vào ổn định tình trạng bệnh, giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.
Các nguyên tắc điều trị bao gồm:
- Hạ nhiệt tích cực.
- Chống co giật
- Chống phù não.
- Hỗ trợ hô hấp, thở máy nếu có suy hô hấp.
- Truyền dịch tĩnh mạch.
- Cân bằng nước, điện giải, kiềm toan.
- Dinh dưỡng đầy đủ, chăm sóc toàn diện.
- Điều trị sốc (nếu có).
- Kháng sinh nếu có bội nhiễm.
- Điều trị biến chứng kịp thời.
Vì không có thuốc điều trị đặc hiệu nên việc phòng ngừa bằng vắc xin viêm não Nhật Bản đóng vai trò rất quan trọng.
Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản: Các loại vắc xin hiện có và lịch tiêm chủng khuyến cáo
Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với viêm não Nhật Bản, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng nặng. Hiện nay, nhiều loại vắc xin khác nhau đang được sử dụng tại Việt Nam và trên thế giới, với lịch tiêm được khuyến cáo theo từng độ tuổi. Bảng dưới đây tổng hợp các loại vắc xin phổ biến và lịch tiêm cụ thể:
| Vắc xin | Loại | Lịch tiêm khuyến cáo | Hiệu quả | Độ tuổi |
| Jevax (Việt Nam) | Vắc xin chứa virus bất hoạt. |
Cần tiêm nhắc lại sau mỗi 3 năm để duy trì miễn dịch. Người có sức đề kháng tốt có thể tiêm nhắc trước thời điểm bùng phát dịch. |
| Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn. |
| Imojev (Pháp) | Vắc xin chứa virus sống giảm độc lực, tái tổ hợp. | Trẻ từ 9 tháng tuổi tiêm 2 mũi:
Người từ 18 tuổi trở lên:
| Tiêm đủ 2 mũi: Trên 95%. | Trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên và người lớn. |
| Jeev (Ấn Độ) | Bất hoạt trên tế bào Vero |
| Cao | Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên đến người lớn 49 tuổi. |
Các loại vắc xin này đều đã được chứng minh có hiệu quả phòng bệnh cao. Trong đó vắc xin bất hoạt giúp tạo miễn dịch an toàn cho trẻ nhỏ, còn vắc xin sống giảm độc lực như Imojev lại có ưu điểm chỉ cần tiêm ít mũi, tạo miễn dịch bền vững hơn.
Dù lựa chọn loại vắc xin nào, việc tuân thủ lịch tiêm viêm não Nhật Bản là yếu tố then chốt để đạt được hiệu quả bảo vệ tối ưu. Chỉ tiêm một mũi hoặc bỏ dở giữa chừng sẽ khiến khả năng miễn dịch không đủ mạnh để phòng ngừa bệnh.
Nếu bé bị sốt cao hoặc dị ứng với thành phần của vắc xin, hoặc đang điều trị bệnh khác, cần thông báo với bác sĩ trước khi cho trẻ tiêm chủng để tránh tương tác không mong muốn.
Bệnh viêm não Nhật Bản có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.
Vắc xin viêm não Nhật Bản trong chương trình Tiêm chủng mở rộng thường chỉ duy trì hiệu quả trong khoảng 3 năm. Vì vậy, việc tiêm ngừa nhắc lại vẫn được khuyến cáo, nhất là trong các trường hợp như:
- Người sống hoặc du lịch từ 1 tháng trở lên ở châu Á hoặc vùng eo biển Torres của nước Úc trong mùa mưa.
- Người làm việc trong phòng thí nghiệm với virus JEV.
- Người làm việc với muỗi.
- Người chăn nuôi heo.
Chi phí tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản
Chi phí tiêm phòng viêm não Nhật Bản thay đổi tùy loại vắc xin và cơ sở tiêm chủng. Hiện tại, mức giá tham khảo như sau:
- Vắc xin Jevax (Việt Nam): Khoảng 100.000 – 200.000 đồng/mũi. Hiện vắc xin Jevax được tiêm miễn phí cho trẻ nhỏ trong chương trình Tiêm chủng mở rộng.
- Vắc xin Imojev (Pháp): Khoảng 680.000 – 800.000 đồng/mũi.
- Vắc xin Jeev (Ấn Độ): Khoảng 250.000 – 299.000 đồng/mũi.
[article-yoast-faqs]
Kết luận
Viêm não Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao và di chứng thần kinh nặng nề. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh có thể giảm tới 95% nếu được tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch. Vì vậy, ba mẹ cần tuân thủ lịch tiêm cho trẻ nhỏ, đồng thời người lớn ở vùng lưu hành dịch hoặc có nguy cơ cao cũng nên tiêm nhắc để duy trì miễn dịch.
Bên cạnh vắc xin, việc phòng muỗi đốt và giám sát dịch tễ thường xuyên cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình bảo vệ sức khỏe cá nhân, gia đình và cộng đồng trước căn bệnh nguy hiểm này.
