Vắc xin phòng bệnh cúm giúp phòng ngừa hiệu quả căn bệnh cúm mùa. Hãy cùng tìm hiểu các loại vắc xin cúm, đối tượng tiêm và thời điểm tiêm phù hợp để bảo vệ sức khỏe toàn diện.
Việc chủng ngừa vắc xin cúm là biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất trước nguy cơ lây nhiễm cúm mùa – một bệnh truyền nhiễm phổ biến tại Việt Nam. Theo thống kê của Bộ Y tế, trong năm 2024, cả nước ghi nhận 289.876 trường hợp mắc cúm mùa, trong đó có 8 ca tử vong. So với năm 2023, số ca mắc đã giảm 17,9% (từ 353.108 ca xuống còn 289.876), tuy nhiên số ca tử vong lại tăng thêm 5 trường hợp. Điều này cho thấy bệnh cúm mùa vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe.
Các chuyên gia y tế cảnh báo, người cao tuổi, người có bệnh nền và người suy giảm miễn dịch là những đối tượng có nguy cơ biến chứng nặng khi nhiễm cúm. Việc tiêm vắc xin phòng bệnh cúm định kỳ không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn hạn chế các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp, thậm chí tử vong.
Trong bài viết này, cùng Hello Bacsi tìm hiểu chi tiết về các loại vắc xin cúm đang lưu hành tại Việt Nam, đối tượng tiêm phù hợp, lịch tiêm và những lưu ý quan trọng để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
Vắc xin cúm là gì?
Vắc xin cúm mùa hay vắc xin phòng bệnh cúm mùa là một loại vắc xin được nghiên cứu và sản xuất nhằm phòng ngừa sự xâm nhập và gây bệnh của các chủng virus cúm đang lưu hành. Virus cúm là nguyên nhân gây ra các đợt dịch cúm mùa hàng năm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm não, thậm chí tử vong.
Lịch sử phát triển vắc xin phòng bệnh cúm bắt đầu từ năm 1938, khi các nhà khoa học Mỹ bào chế thành công vắc xin cúm đầu tiên có khả năng ngừa chủng cúm A và sử dụng cho binh sĩ trong Thế chiến thứ Hai. Đến năm 1942, vắc xin phòng ngừa cúm có thể ngừa thêm chủng cúm B được phát triển. Năm 1978, vắc xin cúm tam giá ra đời, có khả năng phòng ngừa hai chủng cúm A (H1N1 và H3N2) cùng một chủng cúm B.
Đến năm 2012, vắc xin cúm tứ giá thế hệ mới được cấp phép sử dụng, có khả năng phòng ngừa hiệu quả bốn chủng virus cúm phổ biến nhất gồm hai chủng cúm A (H1N1, H3N2) và hai chủng cúm B (Victoria, Yamagata). Ngoài ra, vắc xin ngừa cúm gia cầm H5N1 cũng được phát triển và cấp phép vào năm 2007.
Vắc xin phòng bệnh cúm hoạt động như thế nào? Tại sao cần tiêm vắc xin phòng bệnh cúm hàng năm?
1. Vắc xin phòng bệnh cúm hoạt động như thế nào?
Vắc xin ngừa bệnh cúm là một chế phẩm sinh học chứa kháng nguyên từ virus cúm đã bị bất hoạt hoặc làm suy yếu. Khi được tiêm vào cơ thể, vắc xin kích thích hệ miễn dịch tạo ra phản ứng giống như khi bị nhiễm virus cúm thật, nhưng không gây bệnh. Cơ thể sẽ nhận diện các kháng nguyên này là tác nhân gây bệnh và bắt đầu sản sinh kháng thể để trung hòa virus cúm.
Quá trình này thường mất khoảng hai tuần để hình thành miễn dịch đầy đủ. Sau đó, hệ miễn dịch sẽ ghi nhớ thông tin về virus cúm, giúp cơ thể phản ứng nhanh chóng và hiệu quả nếu gặp lại virus trong tương lai. Nhờ vậy, người được tiêm vắc xin có khả năng phòng ngừa hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh cúm nếu bị phơi nhiễm.
2. Tại sao cần tiêm vắc xin phòng bệnh cúm hàng năm?
Có hai lý do chính khiến việc tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh cúm cần được thực hiện mỗi năm:
- Virus cúm biến đổi liên tục: Virus cúm có khả năng biến đổi gene rất nhanh, tạo ra các chủng mới mỗi năm. Vắc xin cúm mùa được cập nhật hàng năm để phù hợp với các chủng virus cúm dự đoán sẽ lưu hành trong mùa cúm tới. Nếu không tiêm nhắc lại, cơ thể có thể không được bảo vệ trước các chủng virus mới.
- Miễn dịch suy giảm theo thời gian: Kháng thể do vắc xin tạo ra sẽ giảm dần sau vài tháng đến một năm, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc người có hệ miễn dịch yếu. Việc tiêm nhắc lại giúp duy trì mức miễn dịch đủ để bảo vệ cơ thể trong suốt mùa cúm.
Tiêm vắc xin cúm mùa có tác dụng gì?
Nhiều người thường băn khoăn không biết “tiêm vắc xin cúm mùa có tác dụng gì?”. Việc tiêm vắc xin phòng bệnh cúm mùa mang lại nhiều lợi ích quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cá nhân:
- Giảm nguy cơ mắc bệnh cúm: Vắc xin giúp cơ thể tạo miễn dịch chủ động, từ đó ngăn ngừa nhiễm virus cúm.
- Giảm mức độ nghiêm trọng nếu mắc bệnh: Người đã tiêm vắc xin chủng ngừa bệnh cúm, nếu có nhiễm cúm thường có triệu chứng nhẹ hơn và hồi phục nhanh hơn.
- Hạn chế biến chứng nguy hiểm: Đặc biệt ở người cao tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền, việc chủng ngừa vắc xin đầy đủ và đúng lịch giúp giảm nguy cơ viêm phổi, suy hô hấp hoặc tử vong do cúm.
- Giảm lây lan trong cộng đồng: Tiêm chủng giúp hình thành miễn dịch cộng đồng, bảo vệ những người chưa thể tiêm vắc xin.
Tác dụng phụ thường gặp
- Đau, đỏ hoặc sưng nhẹ tại vị trí tiêm
- Mệt mỏi, sốt nhẹ, đau đầu hoặc đau cơ
Các triệu chứng này thường nhẹ và tự hết sau 1–2 ngày.
Có mấy loại vắc xin phòng bệnh cúm?
Tại Việt Nam, hiện lưu hành 4 loại vắc xin phòng bệnh cúm mùa sau:
1. Vắc xin Ivacflu-S (Việt Nam)
Ivacflu-S là vắc xin cúm mùa tam giá do Viện Vắc xin và Sinh phẩm Y tế (IVAC) sản xuất tại Việt Nam. Vắc xin này có khả năng phòng ngừa 3 chủng virus cúm phổ biến: A/H1N1, A/H3N2 và B.
Vắc xin Ivacflu-S phù hợp với đối tượng nào?
- Người trưởng thành từ 18 đến dưới 60 tuổi
- Không dùng cho trẻ em, người trên 60 tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền nặng.
Lịch tiêm
- Tiêm 1 mũi duy nhất mỗi năm
- Nên tiêm trước mùa cúm khoảng 2–4 tuần.
2. Vắc xin Vaxigrip Tetra (Pháp)
Vắc xin Vaxigrip Tetra là gì?
Vaxigrip Tetra là vắc xin cúm mùa tứ giá do hãng Sanofi Pasteur (Pháp) sản xuất. Vắc xin này phòng ngừa 4 chủng virus cúm: A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata và B/Victoria.
Phù hợp với đối tượng nào?
- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên
- Người lớn, người cao tuổi
- Phụ nữ mang thai và người có bệnh nền.
Lịch tiêm
- Trẻ dưới 9 tuổi: 2 mũi, cách nhau ít nhất 1 tháng
- Từ 9 tuổi trở lên: 1 mũi/năm
- Có thể tiêm cùng lúc với vắc xin khác như vắc xin phòng bệnh COVID-19, vắc xin HPV.
3. Vắc xin Influvac Tetra (Hà Lan)
Vắc xin Influvac Tetra là gì?
Influvac Tetra là vắc xin phòng ngừa cúm mùa tứ giá do hãng Abbott (Hà Lan) sản xuất. Loại vắc xin này có thành phần tương tự Vaxigrip Tetra, giúp phòng ngừa 4 chủng cúm: A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata và B/Victoria.
Vắc xin Influvac Tetra phù hợp với đối tượng nào?
- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên
- Người lớn, người cao tuổi
- Đặc biệt phù hợp với người có bệnh nền nhờ sau khi tiêm, chỉ xảy ra phản ứng nhẹ.
Lịch tiêm
- Trẻ dưới 9 tuổi: 2 mũi
- Từ 9 tuổi trở lên: 1 mũi/năm
- Nên tiêm trước mùa cúm, nhưng tiêm muộn vẫn có hiệu quả.
4. Vắc xin GC FLU Quadrivalent (Hàn Quốc)
Vắc xin GC FLU Quadrivalent là gì?
GC FLU Quadrivalent là vắc xin phòng bệnh cúm mùa tứ giá do Green Cross Corporation (Hàn Quốc) sản xuất. Vắc xin này phòng ngừa 4 chủng cúm: A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata và B/Victoria.
GC FLU Quadrivalent phù hợp với đối tượng nào?
- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên
- Người lớn, người cao tuổi
- Phù hợp với người có nhu cầu tiêm nhắc hàng năm.
Lịch tiêm
- Trẻ dưới 9 tuổi: 2 mũi
- Từ 9 tuổi trở lên: 1 mũi/năm
- Có thể tiêm cùng lúc với các loại vắc xin khác.
Những ai không nên tiêm vắc xin phòng bệnh cúm mùa?
Cách ngăn chặn dịch cúm tốt nhất là chủng ngừa đúng lịch và đầy đủ bằng vắc xin chủng ngừa bệnh cúm. Tuy nhiên không phải ai cũng có thể tiêm vắc xin phòng bệnh cúm mùa.
Dưới đây là những đối tượng không nên tiêm vắc xin phòng bệnh cúm mùa hoặc cần thận trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi tiêm:
- Người có tiền sử dị ứng nghiêm trọng với vắc xin cúm hoặc đã từng sốc phản vệ sau khi tiêm vắc xin cúm trước đó.
- Người đang mắc bệnh cấp tính hoặc sốt cao, nếu đang sốt ≥38.5°C, nhiễm trùng cấp tính hoặc đang điều trị bệnh lý nặng, nên hoãn tiêm cho đến khi hồi phục.
- Trẻ em dưới 6 tháng tuổi bởi vắc xin phòng bệnh cúm mùa không được chỉ định cho trẻ dưới 6 tháng tuổi vì hệ miễn dịch chưa đủ phát triển để đáp ứng.
Vắc xin phòng bệnh cúm và các thắc mắc thường gặp
1. Việc chủng ngừa vắc-xin cúm là nguyên nhân khiến tôi bị cúm ngay sau tiêm 2 tuần có đúng không?
Việc chủng ngừa vắc-xin phòng bệnh cúm không gây ra bệnh cúm. Một số người có thể cảm thấy mệt mỏi nhẹ hoặc sốt nhẹ sau tiêm, nhưng đó là phản ứng miễn dịch bình thường. Vắc xin cúm chứa virus đã bị bất hoạt hoặc thành phần không gây bệnh.
2. Chỉ trẻ em và người cao tuổi mới nên chủng ngừa vắc xin phòng bệnh cúm có đúng không?
Quan niệm này hoàn toàn không đúng. Mặc dù trẻ em và người cao tuổi là nhóm nguy cơ cao, nhưng mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên đều nên tiêm vắc xin cúm, đặc biệt là:
- Phụ nữ mang thai
- Người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, tiểu đường, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính – COPD…)
- Người có hệ miễn dịch yếu.
3. Vắc xin phòng bệnh cúm mùa có tác dụng trong bao lâu?
Hiệu lực bảo vệ của vắc xin phòng bệnh cúm mùa thường kéo dài 6 tháng đến 1 năm. Do virus cúm biến đổi liên tục, nên cần tiêm nhắc lại hàng năm để duy trì hiệu quả phòng bệnh.
4. Có thể tiêm vắc-xin cúm cùng lúc với các vắc-xin khác chẳng hạn như COVID-19 hoặc HPV không?
Câu trả lời là “có thể”. Theo khuyến cáo của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vắc-xin chủng ngừa bệnh cúm mùa có thể tiêm cùng lúc với các loại vắc-xin khác như COVID-19, HPV, nhưng nên tiêm ở vị trí khác nhau để dễ theo dõi phản ứng.
5. Tiêm vắc-xin cúm có giúp giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ không?
Một số nghiên cứu cho thấy tiêm vắc-xin phòng bệnh cúm có thể giúp giảm nguy cơ biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim, đặc biệt ở người có bệnh nền tim mạch.
6. Nên tiêm vắc xin cúm mùa vào thời điểm nào trong năm? Tiêm vắc xin phòng bệnh cúm muộn có sao không?
Tốt nhất nên tiêm trước mùa cúm, thường là vào đầu mùa mưa hoặc mùa lạnh. Tuy nhiên, bạn có thể tiêm bất kỳ thời điểm nào trong năm, miễn là chưa mắc cúm. Việc chủng ngừa vắc xin phòng bệnh cúm muộn vẫn có tác dụng bảo vệ, đặc biệt nếu virus cúm vẫn đang lưu hành.
7. Tiêm vắc xin cúm mùa ở đâu?
Bạn có thể tiêm tại:
- Các trung tâm tiêm chủng như VNVC, Viện Pasteur, các trung tâm y tế quận/huyện
- Bệnh viện Nhi Đồng, Bệnh viện Nhi Trung Ương
- Các phòng khám đa khoa có dịch vụ tiêm chủng…
Cách ngăn chặn dịch cúm đơn giản và hiệu quả là hãy tiêm vắc xin phòng bệnh cúm. Việc chủng ngừa bệnh cúm đầy đủ và đúng lịch không chỉ giúp phòng ngừa bệnh cúm mùa mà còn có thể ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Đừng chủ quan với cúm mà hãy bảo vệ sức khỏe bằng việc chủng ngừa vắc xin phòng bệnh cúm đúng thời điểm.
