Tổng quan về cấy ghép nội tạng

Bạn có biết không phải tất cả các cơ quan nội tạng đều có thể được cấy ghép? Phẫu thuật cấy ghép nội tạng phổ biến nhất là dành cho tim, ruột thận, gan, phổi và tuyến tụy. Giống như các thủ thuật khác, cấy ghép nội tạng cũng có thể gây ra các biến chứng.

Cấy ghép nội tạng là một thủ thuật phẫu thuật trong đó một cơ quan suy yếu được thay thế bằng một cơ quan khỏe mạnh từ người hiến tặng. Cấy ghép nội tạng được chỉ định cho các cơ quan suy yếu do bệnh hoặc chấn thương.

Tuy nhiên, không phải tất cả các cơ quan đều có thể được cấy ghép. Loại phẫu thuật này phổ biến nhất cho tim, ruột, thận, gan, phổi và tuyến tụy. Phẫu thuật cấy ghép nội tạng có thể thay thế nhiều cơ quan.

Các phác đồ sàng lọc trước khi cấy ghép

Do tính chất nguy cơ cao của việc cấy ghép nội tạng và sự thiếu hụt của các tổ chức tài trợ, người được phẫu thuật phải trải qua quá trình sàng lọc nghiêm ngặt để đánh giá.

Do quá trình ghép tạng có phần rủi ro và các cơ quan hiến tặng rất hiếm, người nhận cần phải được sàng lọc các yếu tố có thể ảnh hưởng đến xác suất thành công.

Mô phù hợp

Mô lạ sẽ bị tấn công bởi hệ miễn dịch. Trong trường hợp cấy ghép nội tạng, phản ứng miễn dịch này được gọi là thải ghép. Khi hệ thống miễn dịch tìm thấy một số phân tử trên bề mặt của một tế bào lạ (gọi là kháng nguyên), nó sẽ từ chối tế bào đó.

Các tế bào hồng cầu chỉ có ba kháng nguyên chính xác định các nhóm máu. Chúng được gọi là A, B và Rh. Để tránh bị từ chối trong quá trình truyền máu, các xét nghiệm được thực hiện để đảm bảo các kháng nguyên trong máu của người hiến hoàn toàn phù hợp với người nhận. Thật không may, nguyên tắc này không thể áp dụng cho việc cấy ghép nội tạng vì có quá nhiều kháng nguyên liên quan. Những kháng nguyên này được gọi là kháng nguyên bạch cầu người (HLA) hoặc phức hợp tương hợp chính (MHC) có trên bề mặt của mỗi tế bào trong cơ thể. Kháng nguyên bạch cầu của mỗi người là duy nhất, dẫn đến từng loại mô độc đáo. Vì vậy, các mô của người hiến và người nhận không thể phù hợp hoàn toàn. Ở một số bệnh nhân không còn đủ thời gian để chờ một người hiến phù hợp nhất, các bác sĩ nhắm đến một sự tương thích gần nhất có thể để giảm nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của việc từ chối nội tạng, cải thiện kết quả lâu dài. Tuy nhiên, nhờ sự tiến bộ trong liệu pháp ức chế miễn dịch, tỷ lệ cấy ghép nội tạng thành công không còn gắn liền với mức độ phù hợp của các mô.

Trước khi phẫu thuật, bác sĩ sẽ sàng lọc máu người nhận với các kháng thể chống lại các mô của người hiến tặng. Những kháng thể này có thể xuất hiện do truyền máu, cấy ghép nội tạng trước đây hoặc mang thai. Nếu các kháng thể này có trong cơ thể, việc cấy ghép là không thể vì cơ thể sẽ từ chối ngay lập tức. Để loại bỏ hoặc ngăn chặn các kháng thể này, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện trao đổi huyết thanh và globulin miễn dịch đường tĩnh mạch (IVIG). Mặc dù đắt tiền, nhưng những phương pháp điều trị này đã được chứng minh là có hiệu quả.

Khám sàng lọc người hiến

Các bác sĩ sẽ sàng lọc người hiến tặng để tìm ung thư và nhiễm trùng có thể lây lan trong khi cấy ghép. Các cơ quan bị ung thư không được hiến. Nếu người hiến tặng đã bị ung thư ở một cơ quan khác, bác sĩ sẽ đánh giá xem liệu các tế bào ung thư vẫn còn hiện diện hoặc nếu chúng có thể di căn đến cơ quan cần cấy ghép. Trong trường hợp nhiễm khuẩn, nếu người hiến được điều trị đầy đủ, việc cấy ghép nội tạng là an toàn. Tuy nhiên, người nhận có thể cần thuốc kháng sinh. Để tìm hiểu xem người hiến tặng có nhiễm virus hay không, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu, đặc biệt là tìm virus cytomegalovirus (CMV), virus Epstein-Barr (EBV), virus viêm gan B và C, virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) và virus T lymphotropic (HTLV). Một số bệnh nhiễm trùng do virus cytomegalovirus và virus Epstein-Barr không ảnh hưởng đến việc hiến tặng nội tạng. Tuy nhiên, người nhận được yêu cầu phải dùng thuốc kháng virus sau đó.

Khám sàng lọc người nhận

Khám sàng lọc bệnh ung thư và nhiễm trùng cũng cần thiết cho người nhận. Người nhận cũng cần đánh giá sức khỏe tổng thể. Những người đang bị nhiễm trùng hoặc ung thư không thể ghép tạng vì các thuốc ức chế miễn dịch liều cao đều ảnh hưởng đến tình trạng bệnh. Dùng thuốc ức chế miễn dịch có thể làm trầm trọng thêm nhiễm trùng hoặc ung thư.

Người nhận có thể cần sàng lọc về mặt tâm lý xã hội. Nguyên nhân là do sau khi cấy ghép, họ cần tuân theo một phác đồ điều trị lâu dài về thuốc, phương pháp điều trị và theo dõi. Không nhiều người có thể theo kịp phác đồ điều trị. Điều quan trọng là người nhận hiểu được những cam kết và khó khăn trong cuộc sống đi kèm với việc cấy ghép nội tạng.

Làm cách nào để ức chế hệ thống miễn dịch?

Dù tạng được hiến có sự tương thích cao với người nhận, việc từ chối nội tạng vẫn có thể xảy ra. Để ngăn chặn hệ miễn dịch tấn công cơ quan mới, người nhận phải dùng thuốc ức chế miễn dịch. Loại thuốc này ức chế hệ thống miễn dịch, làm giảm khả năng nhận biết và tiêu diệt các mô ngoại lai của cơ thể. Ức chế miễn dịch làm tăng cơ hội sống sót cho cơ quan cấy ghép. Trong vài tuần đầu sau khi phẫu thuật và trong giai đoạn bị từ chối, bác sĩ sẽ kê thuốc ức chế miễn dịch với liều cao. Sau đó, người nhận chỉ cần dùng liều thấp thuốc ức chế miễn dịch để tránh bị từ chối. Điều này được gọi là ức chế miễn dịch duy trì. Nếu người nhận phát triển nhiễm trùng nặng hoặc nếu thuốc gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng, liều dùng phải được tiếp tục giảm. Tuy nhiên, như vậy nguy cơ bị từ chối nội tạng sẽ tăng lên.

Nếu có dấu hiệu từ chối, bác sĩ sẽ tăng liều thuốc, kê toa một loại thuốc ức chế miễn dịch khác hoặc thêm một loại thuốc khác. Có nhiều loại thuốc ức chế miễn dịch nhắm vào các phần khác nhau của hệ miễn dịch. Ví dụ như corticosteroid có hiệu quả chống lại toàn bộ hệ miễn dịch. Trong khi đó, các loại khác ức chế hoạt động sản xuất và hoạt động của tế bào máu theo một cách khác.

Các biến chứng sau cấy ghép nội tạng

Từ chối nội tạng là biến chứng nổi bật của phẫu thuật cấy ghép. Biến chứng này có thể xảy ra bất cứ lúc nào, từ ngay sau khi phẫu thuật hoặc nhiều năm sau đó. Tùy thuộc vào cơ quan cụ thể được cấy ghép và thời gian từ chối, các triệu chứng cảnh báo khác nhau. Các triệu chứng phổ biến của việc từ chối bao gồm ớn lạnh, sốt, buồn nôn, mệt mỏi và đột ngột thay đổi huyết áp.

Một biến chứng nghiêm trọng khác của cấy ghép nội tạng là nhiễm trùng. Cũng giống như bất kỳ phẫu thuật lớn khác, cấy ghép nội tạng có nguy cơ gây nhiễm trùng vùng phẫu thuật hoặc cơ quan cấy ghép, viêm phổi và nhiễm trùng đường tiết niệu. Nhiễm trùng trong cấy ghép nội tạng là nhiễm trùng cơ hội chủ yếu nhằm vào những người có hệ miễn dịch yếu. Để đối phó với điều này, bác sĩ thường kê toa thuốc kháng khuẩn.

Thuốc ức chế miễn dịch có thể gây ra một loạt các vấn đề sức khỏe. Bằng cách ức chế hệ thống miễn dịch, những loại thuốc này làm giảm khả năng chống nhiễm trùng và tế bào ung thư của cơ thể. Điều này khiến người nhận tăng nguy cơ bị nhiễm trùng và ung thư.

Bên cạnh việc từ chối và nhiễm trùng, những biến chứng khác có thể xảy ra sau khi cấy ghép nội tạng như ung thư, xơ vữa động mạch, các vấn đề về thận, bệnh gout, bệnh ghép chống chủ, loãng xương và các vấn đề khác.

Ung thư

Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư như ung thư da, u lympho, ung thư cổ tử cung và sa-côm Kaposi. Trong khi điều trị ung thư, người nhận tạng phải ngừng dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc uống thuốc ở liều thấp hơn.

Xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là sự lắng đọng chất béo trong động mạch. Điều này có thể xuất hiện do sự gia tăng cholesterol và hàm lượng chất béo gây ra bởi một số thuốc ức chế miễn dịch. Chất béo tích tụ lại trong thành động mạch, ngăn chặn dòng máu, do đó dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ. Xơ vữa động mạch là biến chứng phổ biến ở những người ghép thận sau 15 năm.

Vấn đề về thận

15–20% bệnh nhân cấy ghép, đặc biệt là những người có cấy ghép ruột non, phát triển các vấn đề về thận. Khi thận dần mất khả năng loại bỏ các chất thải, chất độc tích tụ trong máu. Liều cao ức chế miễn dịch (đặc biệt là cyclosporin và tacrolimus) và sự căng thẳng về thể chất của phẫu thuật cấy ghép thực sự góp phần vào các vấn đề về thận.

Bệnh gout

Nhiều bệnh nhân cấy ghép, đặc biệt là những người ghép tim hoặc thận, có thể bị bệnh gout. Nếu bệnh nhân đã bị bệnh gout trước hoặc nếu họ đang dùng cyclosporin hoặc tacrolimus, bệnh gout sau cấy ghép có thể tiến triển rất nghiêm trọng.

Bệnh ghép chống chủ

Bệnh ghép chống chủ là các tế bào bạch cầu (ghép) từ người hiến tặng tấn công mô của người nhận (chủ). Rối loạn này thường xảy ra nhất ở những người nhận cấy ghép tế bào gốc nhưng người nhận ghép gan hoặc ruột non cũng có thể phát triển bệnh này. Triệu chứng thường gặp của bệnh này là:

• Sốt
• Phát ban
• Vàng da
• Nôn mửa
• Tiêu chảy
• Đau bụng
• Giảm cân
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng

Bệnh ghép chống chủ có thể được quản lý bằng một số loại thuốc như methylprednisolone.

Loãng xương và kém tăng trưởng

Những người có nguy cơ cao bị loãng xương có thể phát triển tình trạng này sau khi cấy ghép. Nguyên nhân là do sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, đặc biệt là corticosteroid. Nguy cơ mắc biến chứng này sẽ cao hơn ở những người sử dụng thuốc lá, uống rượu hoặc bị bệnh thận. Việc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch ở trẻ em có thể dẫn đến kém tăng trưởng. Để điều trị tình trạng mất xương, bác sĩ có thể kê đơn vitamin D hoặc thuốc duy trì khối lượng xương như bisphosphonates.