Mất ngủ ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả

Trẻ ở tuổi dậy thì cần ngủ đủ 8 đến 10 giờ mỗi đêm để đảm bảo sự phát triển trong giai đoạn này. Trong khi một số trẻ có thể ngủ ngon thì một số trẻ lại rơi vào tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì, ngay cả khi trẻ có nhu cầu ngủ sớm. Đây là tình trạng liên quan đến sự trì hoãn của đồng hồ sinh học ở tuổi dậy thì và các vấn đề giấc ngủ khác.

Tình trạng mất ngủ ở giai đoạn dậy thì có thể khiến trẻ kém tập trung, dễ ngủ gật, nhức đầu, mệt mỏi, cáu kỉnh vào ban ngày làm ảnh hưởng đến việc học tập lẫn các hoạt động khác. Vì vậy, nếu bạn quan tâm đến vấn đề mất ngủ ở tuổi dậy thì và đang tìm kiếm giải pháp thì có thể tham khảo những thông tin hữu ích từ Hello Bacsi.

Nguyên nhân mất ngủ ở tuổi dậy thì

1. Do sự thay đổi hormone

Đồng hồ sinh học bên trong cơ thể là yếu tố ảnh hưởng đến mức độ buồn ngủ của con người. Đồng hồ này sẽ biết được khi nào là thời gian để đi ngủ vào ban đêm và khi nào cần thức dậy vào ban ngày.

Trong giai đoạn dậy thì, đồng hồ sinh học thường được thiết lập lại theo xu hướng trì hoãn. Trước khi dậy thì, trẻ thường buồn ngủ vào khoảng 8 – 9 giờ tối. Trong giai đoạn dậy thì, nhịp điệu này thường thay đổi khiến trẻ buồn ngủ trễ hơn, thường vào khoảng 10 – 11 giờ tối.

Như vậy, trẻ thanh thiếu niên có thể ngủ muộn hơn vào ban đêm và thức dậy trễ vào ban ngày. Sự thay đổi này diễn ra là vì não của trẻ dậy thì sản xuất hormone melatonin gây buồn ngủ vào ban đêm muộn hơn so với trẻ nhỏ và người lớn. Vì vậy, trẻ thường khó đi vào giấc ngủ hơn và điều này có thể gây ra tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì.

2. Áp lực học hành, thi cử

Mặt khác, sự thay đổi đồng hồ sinh học không phải là nguyên nhân duy nhất khiến trẻ dậy thì ngủ muộn hoặc mất ngủ. Ở độ tuổi dậy thì, trẻ thường gặp nhiều áp lực về học hành, thi cử. Các bé thường phải dành nhiều thời gian cho học tập, chẳng hạn như thức khuya để học bài, làm bài tập về nhà.

Không những thế, các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần như trầm cảm, căng thẳng, áp lực học tập/điểm số hay gặp vấn đề trong các mối quan hệ bạn bè… cũng có thể là nguyên nhân khiến trẻ khó ngủ. Sự căng thẳng, mệt mỏi của hệ thần kinh trong một thời gian dài có thể khiến trẻ bị khó ngủ, mất ngủ ở tuổi dậy thì.

3. Sử dụng thiết bị điện tử

Việc tiếp xúc với ánh sáng xanh từ các thiết bị điện tử, chẳng hạn như điện thoại cũng có thể gây trì hoãn việc giải phóng melatonin và dẫn đến mất ngủ ở tuổi dậy thì. Do đó, nếu trẻ thường xuyên dùng điện thoại để nhắn tin, xem phim, giải trí… trước giờ đi ngủ thì sẽ ngủ muộn hoặc khó đi vào giấc ngủ hơn.

4. Một số nguyên nhân khác gây mất ngủ ở tuổi dậy thì

Bên cạnh đó, một số nguyên nhân gây mất ngủ ở tuổi dậy thì đáng chú ý khác là:

• Vệ sinh giấc ngủ kém, môi trường phòng ngủ không thoải mái.
• Ảnh hưởng từ bạn bè và hình thành những thói quen xấu. Trẻ có thể đi chơi khuya để uống rượu bia, hút thuốc, sử dụng ma túy… Chất kích thích có thể gây rối loạn giấc ngủ.
• Trẻ bị ốm (nghẹt mũi, nhức đầu…) hoặc mắc các bệnh như hen suyễn, động kinh… cũng thường khó ngủ.
• Trẻ đang dùng một số loại thuốc gây ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Các vấn đề khác về giấc ngủ ở tuổi dậy thì

Bên cạnh tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì, có một số vấn đề hoặc bệnh lý cũng sẽ gây ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của trẻ. Trong đó bao gồm:

1. Ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ

Ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ (obstructive sleep apnea – OSA) là một dạng rối loạn giấc ngủ, xảy ra khi có tác nhân chặn đường thở (chẳng hạn như amidan lớn hoặc u tuyến). Người mắc hội chứng này có thể ngừng thở trong thời gian ngắn khi ngủ. Một số biểu hiện khác bao gồm ngáy, tiếng thở to, cơ thể không yên khi ngủ và đổ mồ hôi nhiều vào ban đêm.

Ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ có thể khiến bạn ngủ không ngon vào ban đêm, từ đó gây buồn ngủ vào ban ngày. Đối với trẻ dậy thì mắc chứng này, nếu không được điều trị có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và khả năng học tập.

2. Rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học (Circadian)

Đây là rối loạn thường gặp ở thanh thiếu niên. Người mắc hội chứng rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học (Circadian) thường buồn ngủ vào ban ngày và tỉnh táo vào ban đêm. Các dấu hiệu của trẻ mắc rối loạn này thường là:

• Khó ngủ có thể thức đến tối muộn hoặc sáng sớm hôm sau
• Khó thức dậy vào buổi sáng để đi học
• Vào cuối tuần, trẻ có thể mất ngủ cả đêm và ngủ bù vào buổi sáng và trưa hôm sau
• Trẻ cảm thấy căng thẳng, kết quả học tập kém.

3. Mất ngủ ở tuổi dậy thì liên quan đến chứng ngủ rũ (Narcolepsy)

Chứng ngủ rũ rất hiếm nhưng thường phát triển ở lứa tuổi thanh thiếu niên (15 – 25 tuổi). Người mắc hội chứng này thường khó ngủ vào ban đêm và rất buồn ngủ vào ban ngày. Họ có thể rơi vào giấc ngủ đột ngột vào bất cứ lúc nào hoặc ở bất cứ đâu.

Thậm chí, họ có thể mất kiểm soát các cơ của mình và có những giấc mơ sống động khi đang ngủ gật. Chứng ngủ rũ có thể nguy hiểm nếu một người lên cơn buồn ngủ khi đang lái xe hay vận hành máy móc.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị mất ngủ ở tuổi dậy thì

Ba mẹ giữ một vai trò rất quan trọng trong việc giúp trẻ ở tuổi dậy thì được ngủ đủ giấc. Vì vậy, bạn nên quan tâm theo dõi giấc ngủ, hành vi và cảm xúc của trẻ. Điều này sẽ giúp bạn nhận ra trẻ có đang ngủ đủ giấc và ngủ ngon hay không để giúp đỡ kịp thời. Nếu trẻ mất ngủ ở tuổi dậy thì có thể có những biểu hiện sau đây bạn nên lưu ý:

Một số dấu hiệu của thiếu ngủ, mất ngủ ở tuổi dậy thì thường dễ nhầm lẫn với chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Cả hai tình trạng này đều có thể khiến trẻ kém tập trung, lo lắng căng thẳng, hành vi hung hăng, tâm trạng lâng lâng và hiếu động thái quá. Do đó, bạn cần  dành nhiều sự quan tâm đến cuộc sống hàng ngày của con để biết trẻ đang gặp vấn đề gì.

Mất ngủ ở tuổi dậy thì có hại như thế nào?

Giấc ngủ rất quan trọng đối với mọi người, đặc biệt là trẻ dậy thì và thanh thiếu niên đang lớn, đang phát triển. Những trẻ ngủ đủ giấc thường có hệ miễn dịch khỏe mạnh hơn, trí nhớ, kết quả học tập và sức khỏe tâm thần cũng tốt hơn.

Nếu vì một nguyên nhân nào đó mà trẻ ở độ tuổi dậy thì bị thiếu ngủ, mất ngủ thì bé có thể đối mặt với nhiều vấn đề tiềm ẩn, chẳng hạn như:

• Khó tập trung, chú ý và ghi nhớ sự vật, sự việc
• Dễ cáu kỉnh, trông mệt mỏi, thiếu năng lượng
• Thay đổi tâm trạng, thậm chí có thể dẫn đến trầm cảm
• Huyết áp cao
• Gặp vấn đề về cân nặng và béo phì
• Nhức đầu
• Có những hành vi, cư xử bất thường.

Thiếu ngủ thậm chí có thể ảnh hưởng đến một phần não đang phát triển có chức năng kiểm soát các xung động của trẻ dậy thì. Đây có thể là lý do tại sao tình trạng thiếu ngủ có liên quan đến tỷ lệ hành vi nguy hiểm cao hơn như nhắn tin khi lái xe, đánh nhau, sử dụng chất gây nghiện và hành vi tình dục không an toàn ở thanh thiếu niên.

Mẹo giúp trẻ ngủ ngon trong giai đoạn dậy thì

1. Về mặt tâm lý

Cha mẹ có thể giúp đỡ trẻ dậy thì bị mất ngủ bằng cách:

2. Duy trì thói quen sinh hoạt khoa học

Nếu mất ngủ ở tuổi dậy thì không phải là tình trạng nghiêm trọng, bạn vẫn có thể giúp trẻ ngủ ngon hơn bằng cách phát triển thói quen vệ sinh giấc ngủ tốt. Sau đây là những mẹo hữu ích bạn có thể tham khảo để giúp trẻ ngủ ngon:

• Đảm bảo phòng ngủ của trẻ đủ tối, mát mẻ và yên tĩnh.
• Không lắp tivi hoặc hệ thống trò chơi điện tử trong phòng ngủ của trẻ.
• Khoảng 1 giờ trước khi đi ngủ, bạn nên yêu cầu trẻ ngưng làm bài tập và không sử dụng bất cứ thiết bị nào như điện thoại, máy tính và tivi. Ba mẹ có thể thảo luận với trẻ về việc nên sạc điện thoại ngoài phòng ngủ để ngăn trẻ làm “cú đêm”.
• Trẻ cần được thư giãn trước khi đi ngủ. Một số giải pháp có thể hữu ích như tắm nước ấm, tắm vòi sen, đọc sách, nghe nhạc hoặc thiền.
• Tránh cho trẻ uống các thức uống chứa caffeine như trà, cà phê, nước tăng lực hoặc sô cô la vào buổi chiều và tối. Trẻ nên ngừng những thức uống này sau 4 giờ chiều, tuyệt đối không uống trước giờ đi ngủ.
• Khuyến khích trẻ ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên nhưng cần tránh vận động trước giờ đi ngủ.
• Giấc ngủ trưa của trẻ không nên quá dài để tránh ảnh hưởng đến giấc ngủ vào ban đêm. Tốt nhất trẻ chỉ nên ngủ dưới 1 tiếng vào đầu giờ chiều.

Mất ngủ ở tuổi dậy thì là điều bình thường và có thể cải thiện. Tuy nhiên, nếu trẻ thường xuyên mất ngủ, chất lượng giấc ngủ kém ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày thì nên đi khám để được bác sĩ hoặc chuyên gia hỗ trợ và điều trị đúng phương pháp.