Chứng rối loạn thách thức chống đối ở trẻ em

Bạn đã từng nghe nói về chứng rối loạn thách thức chống đối (Oppositional Defiant Disorder – ODD) ở trẻ em chưa? Đây là một căn bệnh tâm lý khá phổ biến nhưng không phải ai cũng biết để đưa con đi khám và điều trị.

Trẻ em thường khó chịu, hay cãi lại những điều mà bố mẹ đặt ra. Tuy nhiên, nếu lúc nào cũng giận dữ, cãi cọ, vùng vằng, gây rối với bố mẹ hay người tỏ ra uy quyền với chúng, trẻ có khả năng đã mắc một bệnh tâm lý có tên gọi là rối loạn thách thức chống đối (ODD).

Rối loạn thách thức chống đối là gì?

Chứng rối loạn thách thức chống đối ở trẻ em là sự tái diễn của những kiểu hành vi bất hợp tác, ương bướng, không tuân theo, chống đối người lớn, người có quyền lực. Nếu những hành động chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn thì không có vấn đề gì. Tuy nhiên, nếu việc này trở thành một thói quen của bé thì sẽ ảnh hưởng đến việc hình thành tính cách của bé sau này.

Rối loạn thách thức chống đối bao gồm rối loạn hành vi và rối loạn tăng động giảm chú ý. Nếu không chữa trị, bệnh có thể dẫn đến rối loạn hành vi nghiêm trọng như hung hăng, bạo lực và có thể là vi phạm pháp luật.

Chứng bệnh này không chỉ là vấn đề xảy ra ở trẻ nhỏ mà còn có thể ở thanh thiếu niên. Theo thống kê, có khoảng 1/16 trẻ em mắc chứng rối loạn này.

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân của chứng bệnh này vẫn chưa được làm rõ, nhưng có sự đóng góp của các yếu tố về mặt sinh học, tâm lý và môi trường sống. Vấn đề về dẫn truyền thần kinh của trẻ cũng dẫn đến rối loạn thách thức chống đối cũng như các bệnh tâm thần khác. Trẻ sống trong gia đình có người bị bệnh thần kinh sẽ có khả năng mắc bệnh tâm thần, mặc dù các bác sĩ vẫn chưa giải thích được mối liên hệ này. Yếu tố môi trường cũng đóng vai trò quan trọng đối với tiến triển bệnh rối loạn thách thức chống đối ở trẻ em, bao gồm:

• Có kỹ năng làm cha mẹ kém (giám sát không đầy đủ, kỷ luật quá nghiêm khắc hoặc không phù hợp hay khước từ)
• Xung đột hôn nhân
• Bạo lực gia đình
• Lạm dụng thể chất
• Lạm dụng tình dục
• Bỏ mặc
• Nghèo nàn
• Cha mẹ hoặc người chăm sóc trẻ lạm dụng các chất gây nghiện

Đa số các bé thực hiện các hành vi chống đối như một cách để bảo vệ bản thân. Những đứa bé mắc chứng bệnh này thường không biết cách vượt qua sự lo lắng mà bản thân đang đối mặt.

Triệu chứng của rối loạn thách thức chống đối

Các triệu chứng của ODD thường xuất hiện trước khi bé 8 tuổi. Tuy nhiên, rất khó xác định bé có bị mắc ODD hay không bởi những triệu chứng này rất dễ bị nhầm lẫn với việc bé có cá tính quá mạnh. Dưới đây là 5 triệu chứng mà mẹ nên chú ý.

• Thường xuyên giận dữ: bé luôn luôn tức giận và mất bình tĩnh.
• Dễ bị kích động: những bé mắc chứng ODD thường rất nhạy cảm và hay cảm thấy khó chịu hoặc bị ảnh hưởng bởi người khác.
• Ngang bướng: cố ý coi thường hoặc từ chối làm theo, nghe theo những quy tắc hoặc yêu cầu mà người lớn đề ra.
• Cãi cọ: hay cãi lại người lớn, đặc biệt là những người có quyền uy với bé như bố mẹ, người giám hộ hoặc giáo viên.
• Cố tình không tôn trọng các quy tắc, luôn đặt câu hỏi: “Tại sao phải như vậy?”.
• Thường đổ lỗi cho người khác về những hành vi sai trái của mình.
• Hằn học và thù hận ai đó/cái gì đó ít nhất 2 lần trong 6 tháng gần đây.

Rối loạn thách thức chống đối có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng:

• Mức độ nhẹ. Các triệu chứng xảy ra trong một giới hạn, chẳng hạn như khi ở nhà, trường học, nơi làm việc hoặc với bạn bè;
• Mức độ trung bình. Các triệu chứng xảy ra ít nhất ở hai môi trường hoặc nhiều hơn;
• Mức độ nặng. Các triệu chứng xảy ra ở ba môi trường hoặc nhiều hơn.

Nếu không điều trị, rối loạn thách thức chống đối có thể dẫn đến rối loạn hành vi nghiêm trọng. Các triệu chứng của rối loạn hành vi bao gồm:

• Nói dối
• Có những hành vi tàn bạo, độc ác với động vật và con người
• Lạm dụng thể chất hoặc tình dục với người khác
• Có các hành vi vi phạm pháp luật như cố tình đốt cháy, phá hoại hoặc ăn cắp

Con bạn có thể gặp các triệu chứng khác không được đề cập. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các dấu hiệu bệnh, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.

Khi nào nên đưa bé đi khám bác sĩ?

Các triệu chứng của ODD rất dễ gây nhầm lẫn. Bên cạnh đó, khi có những hành vi này, bé cho đó là điều bình thường nên sẽ không nhận ra vấn đề của bản thân mà chỉ đổ lỗi cho người khác. Dù bé cảm thấy thế nào, bạn vẫn nên đưa bé đến bác sĩ tâm lý khi con có các triệu chứng kể trên.

Chẩn đoán bệnh

Để chẩn đoán rối loạn thách thức chống đối, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn cung cấp những thông tin về các căn bệnh mà bé đã mắc trước đây và những hành vi gần đây của bé. Bạn cần cung cấp cho bác sĩ những thông tin cụ thể như bé có hành vi gì, khi nào… và chính xác nhằm giúp việc chẩn đoán dễ dàng hơn. Để thu thập thông tin, bác sĩ có thể sử dụng đến bảng câu hỏi.

Một đứa trẻ được chẩn đoán là mắc chứng ODD khi:

• Những hành vi tức giận, ương bướng hoặc thù hằn kéo dài trong vòng ít nhất 6 tháng.
• Những hành vi này thường xuyên xuất hiện chứ không phải lâu lâu mới có.
• Tần suất xuất hiện nhiều hơn so với những bé khác. Đôi khi bé cư xử như một người trưởng thành chứ không còn là một đứa trẻ nữa.
• Gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các quan hệ xã hội, học tập và các hoạt động khác.
• Những triệu chứng hành vi có liên quan đến sự khó chịu của một người (trong gia đình, trường học hoặc xã hội).

Bé có thể bị bệnh gì khác khi bị rối loạn thách thức chống đối không?

Những bé bị ODD cũng dễ mắc các bệnh như rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), lo lắng, trầm cảm. Trong đó, ADHD là căn bệnh thường đồng hành cùng ODD.

Điều trị rối loạn thách thức chống đối

Muốn điều trị ODD, trẻ cần đến những liệu pháp tâm lý và phải có sự hợp tác giữa bố mẹ và trẻ. Không nhất thiết cho trẻ dùng thuốc trừ khi bé có các vấn đề về thần kinh. Ngoài ra, phương pháp điều trị cho mỗi bé khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, môi trường sống và triệu chứng của các bé.

• Bố mẹ phải tham gia các chương trình đào tạo, huấn luyện để biết cách chăm sóc cho trẻ bị ODD. Phương pháp này dành cho những người chăm sóc bé như bố mẹ, anh chị em, giáo viên…
• Dạy bé các kỹ năng để giải quyết vấn đề. Điều này sẽ giúp bé thay đổi hành vi và biết cách phản ứng tích cực với những tình huống căng thẳng.
• Dạy bé các kỹ năng xã hội để bé biết cách cư xử với bạn bè. Điều này giúp bé tạo được mối quan hệ tốt ở trường. Những lớp học này thường được tổ chức theo nhóm ở những trung tâm văn hóa.
• Nếu bé bị nặng hoặc có đi kèm với những căn bệnh khác, bác sĩ có thể cho bé dùng thuốc.

Các phương pháp điều trị trên có thể thay đổi tùy thuộc vào độ tuổi của bé. Tốt nhất, bạn nên có sự kết hợp giữa gia đình và nhà trường để điều trị cho bé hiệu quả.

Nuôi dạy bé mắc chứng ODD

Nếu bé bị ODD, việc nuôi dạy bé không phải là điều dễ dàng. Tuy nhiên, khi bé được điều trị thường xuyên, tình hình sẽ trở nên tốt hơn. Điều trị sớm giúp ngăn ngừa các hành vi xấu của bé. Dưới đây là một số lời khuyên bạn có thể áp dụng để chăm sóc bé:

1. Đặt ra các quy tắc không thể thương lượng và phải tuân theo. Những bé bị ODD thường có xu hướng chống lại các luật lệ và muốn mọi người xung quanh làm theo ý mình. Việc thương lượng với bé chỉ làm tình hình trở nên tệ đi. Vì vậy, hãy đặt ra một vài quy tắc không thể thương lượng và bé cần tuân thủ.
2. Dù bé có làm gì, bạn cần giữ bình tĩnh khi nói chuyện với bé. Việc nói chuyện ôn hòa làm bé ít cãi lại hơn. Ngoài ra, hãy loại bỏ các tình huống gây tranh luận. Ví dụ, nếu bé vi phạm các quy tắc, bé phải chịu phạt. Như vậy, bé sẽ không nói bạn không công bằng.
3. Khuyến khích những hành vi tốt của bé. Hãy khen ngợi, động viên nếu bé có thể kiểm soát và điều chỉnh những hành vi không tốt của mình.
4. Làm gương cho bé: Bố mẹ đóng vai trò rất quan trọng trong việc hình thành tính cách cũng như hành vi của bé. Nếu bố mẹ cư xử đúng đắn, bình tĩnh và biết cách xử lý những căng thẳng thì bé cũng sẽ học theo. Ngoài ra, bố mẹ nên cho bé ăn uống đầy đủ chất, tập thể dục thường xuyên và nghỉ ngơi nhiều.

Những hoạt động dành cho bé bị rối loạn thách thức chống đối

Để thay đổi hành vi của bé, việc tham gia các hoạt động là điều không thể thiếu. Tuy nhiên, để thuyết phục bé tham gia không phải là điều dễ dàng nên bạn cần phải kiên nhẫn.

• Tập thể thao giúp bé đối phó với những cảm xúc tiêu cực của mình. Luyện tập thể thao mỗi ngày sẽ giúp bé kiểm soát được cơn tức giận của bản thân.
• Đổi vai cho nhau cũng là một cách hay. Với phương pháp này, bé sẽ trở thành bố mẹ và ngược lại bố mẹ sẽ là bé.
• Bố mẹ hãy cho bé thời gian. Mỗi khi bé giận dữ hay chống đối, hãy để bé nghỉ ngơi và nói chuyện lại với bé khi bé đã bình tĩnh.
• Bố mẹ và bé hãy cùng hợp tác để giải quyết một vấn đề nào đó. Điều này sẽ giúp cho bé tôn trọng và tin tưởng bạn hơn.
• Chơi trò chơi “ngược lại”. Với trò chơi này, bé sẽ phải làm ngược lại những gì bố mẹ nói và mỗi khi bé làm đúng, bé sẽ ghi điểm. Sau đó, đảo ngược lại, bé sẽ là người ra yêu cầu và bố mẹ phải thực hiện. Trò chơi này giúp bố mẹ và bé có cái nhìn tích cực hơn về những hành vi chống đối và tạo ra sự gần gũi với nhau hơn.