Tìm hiểu chung

Nhiễm độc chì là gì?

Nhiễm độc chì là tình trạng xảy ra khi chì tích tụ trong cơ thể, thường qua nhiều tháng hoặc nhiều năm. Ngay cả một lượng nhỏ chì cũng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Trẻ em dưới 6 tuổi rất dễ bị nhiễm độc chì, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và tinh thần. Ở mức độ rất cao, ngộ độc chì có thể gây tử vong.

Sơn có chứa chì và bụi nhiễm chì trong các tòa nhà cũ là những nguồn gây nhiễm độc chì phổ biến nhất. Ngoài ra còn do ô nhiễm không khí, nước và đất. Những người làm việc có tiếp xúc thường xuyên với pin, cải tạo nhà hoặc làm việc trong các cửa hàng sửa chữa ô tô cũng có thể bị phơi nhiễm chì.

Triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm độc chì là gì?

Ban đầu, tình trạng nhiễm độc chì có thể khó phát hiện vì ngay cả những người có lượng chì trong máu cao nhưng lại không có triệu chứng gì. Các dấu hiệu và triệu chứng thường không xuất hiện cho đến khi lượng chì tích tụ lên đến mức nguy hiểm.

Triệu chứng nhiễm độc chì ở trẻ em

Các dấu hiệu và triệu chứng ngộ độc chì ở trẻ em bao gồm:

• Chậm tăng trưởng
• Gặp khó khăn trong học tập
• Cáu gắt
• Mất cảm giác ngon miệng
• Sụt cân
• Lờ đờ và mệt mỏi
• Đau bụng
• Nôn
• Táo bón
• Mất thính lực
• Co giật
• Hội chứng Pica – thèm ăn các chất không chứa nhiều dinh dưỡng như đất, đá, kim loại, giấy…

Triệu chứng nhiễm độc chì ở trẻ sơ sinh

Nếu tiếp xúc với chì trước khi chào đời, trẻ có thể bị:

• Sinh non
• Nhẹ cân khi sinh ra
• Tốc độ tăng trưởng chậm

Triệu chứng nhiễm độc chì ở người lớn

Các dấu hiệu và triệu chứng ở người lớn có thể bao gồm:

• Tăng huyết áp
• Đau khớp, đau cơ
• Khó ghi nhớ hay tập trung
• Đau đầu
• Đau bụng
• Rối loạn cảm xúc
• Ở nam: Số lượng tinh trùng giảm và tỷ lệ tinh trùng bất thường cao
• Ở nữ: Sảy thai, thai chết lưu hoặc sinh non

Nguyên nhân

Nguyên nhân của nhiễm độc chì là gì?

Chì là một kim loại xuất hiện tự nhiên trong lớp vỏ trái đất. Các hoạt động của con người như khai thác, đốt nhiên liệu hóa thạch và sản xuất đã khiến chì trở nên phổ biến hơn. Chì cũng từng được sử dụng trong sơn và xăng dầu. Hiện nay, chì vẫn được sử dụng trong pin, làm hàn, làm gốm, vật liệu lợp và một số mỹ phẩm.

Sơn chứa chì

Từ những năm 1970-1980, các nước công nghiệp phát triển đã thông qua đạo luật và quy định về việc sử dụng chì trong sơn. Phần lớn các quy định là cấm sử dụng trong sản xuất, kinh doanh hoặc sử dụng các loại sơn chứa chì trang trí nội, ngoại thất nhà, sử dụng trong trường học hoặc các trung tâm thương mại. Tuy nhiên, đối với các nước đang phát triển, quản lý hóa chất còn yếu thì vấn đề này vẫn còn bỏ ngỏ.

Việc sử dụng sơn có chứa chì sẽ tác hại khó lường đối với sức khỏe con người, biểu lộ rõ nhất là phơi nhiễm chì. Hầu hết nhiễm độc chì ở trẻ nhỏ là do nuốt các vật dụng có sơn chứa chì.

Hệ thống đường ống nước và đồ hộp nhập khẩu

Các nguồn tiếp xúc với chì khác

Trong những trường hợp khác, nguy cơ nhiễm độc chì có thể đến từ:

• Đất. Các hạt chì từ xăng pha chì hoặc sơn lắng xuống đất có thể tồn tại nhiều năm. Đất bị nhiễm chì vẫn là một vấn đề lớn ở những khu vực có đường cao tốc và ở một số vùng đô thị có sử dụng sơn chứa chì trong trang trí nhà cửa.
• Mạt bụi nhà. Mạt bụi trong các hộ gia đình có thể chứa chì từ vụn sơn chì hoặc từ đất bị ô nhiễm từ bên ngoài.
• Đồ gốm. Nước men làm đồ gốm sứ có thể chứa chì, tiềm ẩn nguy cơ thấm vào thức ăn, nước uống được trữ bên trong các vật dụng này.
• Đồ chơi. Một số sản phẩm đồ chơi cho trẻ em có sử dụng chì để hoàn thiện hình thức, trực tiếp gây nguy hiểm cho trẻ nếu trẻ nhai nuốt phải.
• Mỹ phẩm. Một số sản phẩm mỹ phẩm như phấn mắt, son môi có thể chứa thành phần chì.
• Thảo dược hay các phương thuốc dân gian. Một số loại thuốc nam dùng uống, bôi… (còn gọi là thuốc cam) lưu hành bất hợp pháp có chứa chì (hồng đơn) gây ra nhiều trường hợp ngộ độc.
• Đạn chì. Nếu ở trong phạm vi trường bắn lâu có thể dẫn đến phơi nhiễm chì từ đạn.
• Nghề nghiệp. Người làm trong lĩnh vực sửa chữa ô tô, khai thác quặng mỏ, lắp đường ống, sản xuất pin, sơn, xây dựng và một số lĩnh vực khác có thể nhiễm độc chì do quần áo bám lại các thành phần độc hại.

Chì xâm nhập cơ thể như thế nào?

Chì có thể lây nhiễm qua những con đường sau:

• Đường hô hấp: Do hít phải bụi, không khí, khói, hơi có chì. Trẻ em tiếp xúc với các chất độc trong khí thở nhiều hơn so với người lớn (diện tích tiếp xúc ở đường hô hấp và thể tích khí hít thở cho mỗi đơn vị cân nặng của trẻ lớn hơn), chiều cao trẻ thấp hơn nên hít thở không khí ở gần mặt đất hơn nơi có nồng độ chì cao hơn. Tốc độ lắng đọng chì ở phổi trẻ em cao gấp 2,7 lần so với người lớn.
• Đường tiêu hóa: Qua ăn, uống, do dùng bàn tay không vệ sinh đưa lên miệng hoặc ngậm, mút các đồ vật có chì (đối với trẻ em). Trẻ em hấp thu 40-50% lượng chì trong thức ăn trong khi người lớn chỉ hấp thu 10-15%. Đói, chế độ ăn thiếu dinh dưỡng, thiếu các ion như sắt, canxi, kẽm làm hấp thu chì qua đường tiêu hóa tăng lên. Người sống ở các khu vực ô nhiễm chì nếu chế độ ăn thiếu các khoáng chất trên thì càng dễ bị nhiễm độc chì.
• Tiếp xúc da, đặc biệt khi tiếp xúc trong khoảng thời gian dài. Tỷ lệ diện tích da cho mỗi đơn vị cân nặng của trẻ em cũng lớn hơn người lớn nên hấp thu chất độc cũng nhiều hơn.
• Qua nhau thai, sữa mẹ: Nếu người mẹ bị nhiễm độc chì thì con cũng bị nhiễm độc. Nồng độ chì trong máu của con bằng 80% nồng độ chì trong máu mẹ. Chì có thể xâm nhập vào cơ thể qua sữa mẹ, tuy nhiên thông tin về con đường tiếp xúc này còn chưa đầy đủ.

Chẩn đoán và điều trị

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những kỹ thuật y tế nào giúp chẩn đoán nhiễm độc chì?

Trẻ nhỏ có thể được kiểm tra nồng độ chì trong quá trình kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu thuộc các gia đình nằm trong diện nguy cơ cao phơi nhiễm chì.

Bác sĩ có thể chẩn đoán bằng phương pháp xét nghiệm máu đơn giản. Nồng độ chì trong máu được đo bằng microgam trên deciliter (mcg/dL). Không có mức thang an toàn cho nồng độ chì trong máu. Tuy nhiên, mức 5 mcg/dL được xem là không an toàn đối với trẻ em. Khi này trẻ cần được theo dõi, kiểm tra định kỳ. Nếu mức chì trong máu quá cao (thường là 45 mcg/dL hoặc cao hơn) thì trẻ cần phải được điều trị ngay.

Những phương pháp điều trị nhiễm độc chì

Bước đầu tiên trong điều trị nhiễm độc chì là loại bỏ nguồn ô nhiễm. Nếu không thể loại bỏ chì khỏi môi trường của mình thì sẽ không thể giảm nguy cơ phơi nhiễm.

Đối với trẻ em và người lớn có lượng chì trong máu tương đối thấp thì chỉ cần tránh tiếp tục tiếp xúc với chì.

Trong những trường hợp nặng hơn, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện:

• Liệu pháp chelation. Ở phương pháp điều trị này, người bệnh dùng một loại thuốc uống nhằm bài tiết chì trong máu qua nước tiểu. Phương pháp này có thể được khuyến nghị cho trẻ em có mức chì từ 45 mcg/dL trở lên và người lớn có các triệu chứng nhiễm độc chì.
• Liệu pháp chelation EDTA. Nếu người bệnh không đáp ứng với liệu pháp chelation thông thường, bác sĩ có thể thực hiện liệu pháp chelation có sử dụng một hóa chất gọi là canxi disodium ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA). EDTA sẽ được tiêm vào tĩnh mạch của người bệnh.

Biến chứng

Những biến chứng của nhiễm độc chì là gì?

Tiếp xúc với nồng độ chì dù thấp cũng có thể gây ra nhiều tổn hại cho sức khỏe nếu trong thời gian kéo dài, đặc biệt là ở trẻ em. Ảnh hưởng nặng nhất là ở sự phát triển của não bộ vì các tác động không thể đảo ngược. Người nhiễm độc chì cũng có thể bị suy thận, tổn thương hệ thần kinh. Nếu nồng độ chì quá cao, người bệnh có thể bị co giật, bất tỉnh và tử vong.

Phòng ngừa

Những biện pháp nào giúp phòng ngừa nhiễm độc chì?

Các biện pháp đơn giản có thể giúp bảo vệ bạn và gia đình khỏi nhiễm độc chì là:

• Rửa tay và vệ sinh đồ chơi. Do trẻ có thói quen dùng tay đưa lên miệng, việc thường xuyên vệ sinh tay cho trẻ là điều rất quan trọng, nhất là sau khi chơi ngoài trời, trước khi ăn và khi đi ngủ. Bên cạnh đó, bố mẹ nên lựa chọn sản phẩm đồ chơi rõ nguồn gốc và vệ sinh chúng thường xuyên.
• Làm sạch các bề mặt bụi. Lau sàn nhà và đồ dùng, bệ cửa sổ cũng như các bề mặt bụi bẩn khác bằng khăn ẩm thay vì phủi bụi.
• Tháo giày trước khi vào nhà. Hành động đơn giản này sẽ giúp loại trừ tính huống mang bùn đất có lẫn chì vào trong nhà.
• Xả nước lạnh. Nếu ngôi nhà đang sống có hệ thống đường ống nước cũ và bạn không chắc chắn việc nước có nhiễm chì hay không, hãy xả nước lạnh trong ít nhất một phút trước khi sử dụng. Không sử dụng nước máy nóng để pha sữa bột hoặc nấu ăn.
• Tránh để trẻ chơi trên nền đất. Hãy trồng cỏ hoặc lát nền xi măng hay gạch ở chỗ trẻ hay chơi.
• Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh. Ăn đủ bữa với đa dạng dinh dưỡng có thể giúp cơ thể giảm hấp thụ chì. Trẻ em cần cung cấp đủ canxi, vitamin C và sắt.
• Bảo dưỡng nhà cửa. Nếu có dùng sơn chứa chì, hãy thường xuyên kiểm tra những vết sơn bong tróc và khắc phục sự cố kịp thời. Cố gắng không mài mòn những vị trí sơn vì hành động này có thể tạo ra các hạt bụi chứa chì phát tán vào không khí.

Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay phương pháp điều trị y khoa.