Zona thần kinh là bệnh lý thường gặp, gây ra bởi sự tái hoạt động của virus varicella-zoster – loại virus từng gây bệnh thủy đậu. Theo thống kê, khoảng ⅓ dân số sẽ mắc bệnh zona thần kinh ít nhất một lần trong đời.
Nếu không được điều trị kịp thời, hoặc người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu, bệnh zona thần kinh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như mất thị lực, đau dây thần kinh sau zona.
Hãy cùng Hello Bacsi tìm hiểu về căn bệnh này trong bài viết dưới đây nhé!
Zona thần kinh là gì?
Zona thần kinh (còn gọi là bệnh giời leo) là một bệnh nhiễm trùng do virus varicella-zoster (VZV) – cùng loại virus gây bệnh thủy đậu – tái hoạt động.
Sau khi một người đã từng mắc thủy đậu, virus không biến mất hoàn toàn mà vẫn tồn tại ở trạng thái “ngủ yên” trong các hạch thần kinh. Nhiều năm sau, khi hệ miễn dịch suy yếu, virus có thể “thức dậy” và gây ra bệnh zona thần kinh.
Bệnh phổ biến ở người trên 50 tuổi hoặc những người có hệ miễn dịch suy giảm. Khi tái hoạt, virus di chuyển đến các đầu dây thần kinh cảm giác, gây ra đau và phát ban dạng dải đặc trưng.
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona
Bất kỳ ai đã từng mắc thủy đậu đều có thể bị zona thần kinh về sau. Bệnh phổ biến nhiều ở người trên 50 tuổi và nguy cơ tiếp tục tăng dần theo tuổi tác. Nguyên nhân là do hệ miễn dịch suy yếu theo thời gian, khiến cơ thể khó ức chế được virus varicella-zoster đang “ngủ yên” trong hạch thần kinh.
Một số yếu tố khác cũng làm tăng khả năng mắc bệnh zona, bao gồm:
- Suy giảm miễn dịch: Người mắc các bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư, đã ghép tạng hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch… có thể làm tăng nguy cơ bị zona.
- Căng thẳng kéo dài: Những giai đoạn áp lực, căng thẳng cao độ có thể làm hệ miễn dịch suy yếu tạm thời, tạo điều kiện cho virus kích hoạt gây ra bệnh zona.
- Bệnh lý: Các vấn đề sức khỏe như đái tháo đường, bệnh thận mạn tính hoặc bệnh phổi cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh.
Triệu chứng điển hình khi bị zona
Bệnh zona thần kinh thường tiến triển theo từng giai đoạn rõ rệt. Các biểu hiện lâm sàng thay đổi theo thời gian, bắt đầu từ triệu chứng báo trước, sau đó xuất hiện phát ban đặc trưng và cuối cùng là giai đoạn mụn nước khô – đóng vảy.
Bảng dưới đây tóm tắt các giai đoạn điển hình của triệu chứng bệnh zona và mốc thời gian thường gặp:
Giai đoạn | Biểu hiện | Mốc thời gian |
---|---|---|
Triệu chứng ban đầu |
| Vài ngày hoặc thậm chí vài tuần trước khi phát ban. |
Phát ban |
| Xảy ra từ 1-5 ngày sau khi các từ triệu chứng ban đầu xuất hiện, kéo dài khoảng 7-10 ngày. |
Mụn nước vỡ, đóng vảy |
| Các mụn nước sẽ vỡ ra và lành lại thành bề mặt đóng vảy trong vòng 2-4 tuần. |
Bản thân bệnh zona không lây từ người này sang người khác. Nghĩa là, bạn không bị lây zona khi tiếp xúc với người đang mắc bệnh.
Tuy nhiên, virus varicella-zoster – tác nhân gây bệnh – có thể lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước zona. Nếu người tiếp xúc chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu, họ sẽ không bị bệnh zona thần kinh mà sẽ mắc bệnh thủy đậu.
Để ngăn chặn sự lây lan của virus này, người bệnh cần:
- Che kín vùng phát ban bằng gạc vô trùng.
- Không chạm tay trực tiếp vào mụn nước.
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.
- Tránh tiếp xúc gần với những đối tượng dễ bị tổn thương như:
- Phụ nữ mang thai chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin.
- Trẻ sơ sinh.
- Người có hệ miễn dịch suy yếu.
Điều trị zona thần kinh
Điều trị bệnh zona thần kinh nhằm giảm nhẹ triệu chứng, rút ngắn thời gian bệnh và ngăn ngừa biến chứng. Trong đó, thuốc kháng virus là phương pháp điều trị chính.
Thuốc kháng virus
- Gồm: acyclovir, valacyclovir, famciclovir…
- Có tác dụng giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian mắc bệnh, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng.
- Hiệu quả nhất nếu được sử dụng trong vòng 72 giờ kể từ khi phát ban xuất hiện.
Thuốc giảm đau
- Thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen có thể giúp kiểm soát cơn đau.
- Trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê thêm thuốc opioid hoặc thuốc giảm đau thần kinh.
Kiểm soát ngứa
- Thuốc bôi ngoài da: Kem calamine, gạc mát giúp làm dịu da, giảm ngứa.
- Chăm sóc da: Giữ vết phát ban sạch và khô ráo để ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát do vi khuẩn.
Bệnh Zona thần kinh: Biến chứng và khi nào cần nhập viện?
Một số bệnh nhân zona thần kinh, đặc biệt là người lớn tuổi hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu, có thể gặp phải những biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Đau dây thần kinh sau zona (PHN): Đây là biến chứng phổ biến nhất của bệnh zona thần kinh. Người bệnh tiếp tục bị đau dây thần kinh dai dẳng, có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm sau khi mụn nước đã lành. Cơn đau có thể dữ dội và gây suy nhược.
- Biến chứng ở mắt: Khi phát ban xuất hiện ở trong hoặc xung quanh mắt (zona thần kinh mắt), bệnh có thể gây nhiễm trùng mắt và có thể dẫn đến mất thị lực do viêm dây thần kinh thị giác.
- Biến chứng thần kinh: Bệnh zona có thể gây viêm não, liệt mặt, rối loạn thính giác hoặc thăng bằng.
- Nhiễm trùng da do vi khuẩn: Mụn nước zona nếu không được chăm sóc đúng cách có thể bị bội nhiễm, để lại sẹo.
- Biến chứng khác (hiếm gặp) như viêm phổi, đột quỵ…
- Phát ban hoặc đau xuất hiện ở vùng gần mắt (nguy cơ tổn thương mắt vĩnh viễn).
- Người bệnh trên 50 tuổi, vì nguy cơ biến chứng tăng theo tuổi tác.
- Người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu (ví dụ: ung thư, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, ghép tạng, mắc bệnh mãn tính…).
- Phát ban lan rộng hoặc gây đau dữ dội, ảnh hưởng đến sinh hoạt.
Vắc xin zona thần kinh có mấy loại và hiệu quả thế nào?
Hiện nay có hai loại vắc xin zona được sử dụng để phòng ngừa bệnh zona thần kinh. Trong đó, Shingrix là loại được khuyến nghị rộng rãi nhất nhờ hiệu quả cao và thời gian miễn dịch lâu dài.
Bảng dưới đây tóm tắt thông tin về từng loại vắc xin, mức độ hiệu quả, độ tuổi khuyến cáo và lịch tiêm:
Loại vắc xin | Loại | Tính hiệu quả | Độ tuổi khuyến nghị và phác đồ tiêm |
Shingrix (GSK) | Vắc xin bất hoạt tái tổ hợp | Khả năng phòng bệnh zona thần kinh:
Khả năng phòng đau dây thần kinh sau zona (PHN):
Độ bền miễn dịch: Duy trì ở mức cao trong ít nhất 7 năm sau khi tiêm ở người ≥ 70 tuổi có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh. |
|
Zostavax (MSD) | Vắc xin sống giảm độc lực | Khả năng phòng bệnh zona thần kinh: 51%. Khả năng phòng đau dây thần kinh sau zona (PHN): 67%. Độ bền miễn dịch: Khoảng 5 năm. |
|
Tiêm vắc xin zona thần kinh giá bao nhiêu?
Hiện nay, vắc xin Zostavax đã ngừng sử dụng tại Mỹ. Tại Việt Nam, các trung tâm tiêm chủng uy tín chủ yếu cung cấp vắc xin Shingrix vì hiệu quả phòng ngừa cao và lâu dài.
Giá vắc xin Shingrix dao động khoảng 3.700.000-3.900.000 đồng/mũi, tùy vào cơ sở tiêm chủng và thời điểm.
Shingrix được khuyến nghị tiêm ngay cả khi bạn đã từng mắc bệnh zona thần kinh hoặc đã từng tiêm Zostavax trước đó.
Bạn không nên tiêm vắc xin Shingrix nếu:
- Đang mắc bệnh zona.
- Đang mang thai.
- Có tiền sử phản ứng dị ứng nghiêm trọng với thành phần vắc xin hoặc sau liều Shingrix trước đó.
- Đang bị bệnh vừa hoặc nặng (có hoặc không kèm sốt) thì nên đợi hồi phục rồi mới tiêm. Nếu bệnh nhẹ như cảm lạnh thì vẫn có thể tiêm Shingrix.
[article-yoast-faqs]
Phòng ngừa và chăm sóc tại nhà
Một số biện pháp đơn giản có thể giúp người bệnh zona thần kinh giảm khó chịu, hạn chế lây lan và ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát là:
- Giữ vùng mụn nước sạch và khô. Sau khi tắm, nhẹ nhàng lau khô vùng da bệnh để tránh nhiễm trùng.
- Tránh gãi hoặc chạm vào mụn nước vì có thể gây nhiễm trùng hoặc để lại sẹo.
- Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát giúp hạn chế ma sát và làm dịu cảm giác đau rát.
- Chườm mát hoặc tắm nước mát có thể giảm đau và ngứa.
- Che phủ vùng mụn nước bằng gạc sạch hoặc quần áo mỏng để giảm nguy cơ lây lan virus cho người khác.
- Tránh sử dụng kem kháng sinh, đắp gel, áp dụng mẹo dân gian hoặc dán băng cá nhân lên mụn nước vì có thể làm chậm quá trình lành thương.
- Giảm căng thẳng, nghỉ ngơi hợp lý vì stress có thể khiến bệnh nặng hơn hoặc kéo dài thời gian hồi phục.
Kết luận
Zona thần kinh là bệnh lý thường gặp ở người lớn tuổi, có thể gây ra những biến chứng dai dẳng hoặc nặng nề. Tin vui là bệnh có thể được kiểm soát hiệu quả nếu dùng thuốc kháng virus sớm trong vòng 72 giờ kể từ khi phát ban và tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ.
Tuy nhiên, “phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Việc chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh zona thần kinh là lựa chọn tối ưu giúp ngăn ngừa bệnh và biến chứng đau dây thần kinh sau zona. Vắc xin được khuyến nghị cho người lớn từ 50 tuổi trở lên và người trẻ có hệ miễn dịch suy yếu.