Ngất xỉu là một tình trạng tương đối phổ biến. Khoảng 3% nam giới và 3,5% nữ giới từng trải qua tình trạng này tại một số thời điểm trong cuộc đời. Khả năng bị ngất sẽ tăng lên ở người cao tuổi, có khoảng 6% người trên 75 tuổi bị ảnh hưởng bởi trạng thái mất ý thức này.

Ngất xỉu có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, ở bất kỳ người nào dù họ có hay không có các vấn đề sức khỏe khác. Thông thường, ngất không quá đáng lo, nhưng cũng có khi là dấu hiệu cảnh báo cho một bệnh lý nghiêm trọng. Nếu bạn bị ngất thường xuyên, hãy đến gặp bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân.

Ngất xỉu là gì?

Ngất xỉu là tình trạng mất ý thức đột ngột trong một khoảng thời gian ngắn, sau đó có thể tự phục hồi nhanh chóng và hoàn toàn. Nhìn chung, tình trạng này thường xảy ra từ vài giây đến vài phút. Nguyên nhân là do máu tạm thời không được cung cấp lên não đủ.

Nếu bạn có các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, choáng váng nhưng không mất ý thức thì được gọi là tình trạng tiền ngất xỉu hay gần ngất. Tuy nhiên, những triệu chứng trên cũng có thể do một vấn đề sức khỏe khác gây ra.

Các dấu hiệu và triệu chứng ngất xỉu

Các triệu chứng phổ biến nhất được ghi nhận là:

• Cảm thấy tối sầm lại, mọi thứ đều có màu đen hoặc trắng
• Choáng váng, chóng mặt, đau đầu
• Có cảm giác như đang rơi
• Cảm giác đứng không vững
• Cảm thấy buồn ngủ, lảo đảo mất thăng bằng
• Ngất đi, mất ý thức, nhất là sau khi ăn hoặc tập thể dục
• Ngã không rõ lý do
• Da lạnh, đổ mồ hôi
• Nói lắp

Nguyên nhân gây ngất xỉu là gì?

Ngất xỉu là một dạng mất ý thức thoáng qua, gây nên bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Nhiều người có những vấn đề sức khỏe nhưng chưa được phát hiện và chúng gây ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh hoặc tim mạch, huyết áp. Kết quả là lượng máu cung cấp cho não bộ bị giảm đột ngột, các tế bào não không nhận đủ lượng oxy cần thiết dẫn đến ngất. Các nguyên nhân gây ngất được chia thành 4 nhóm chính:

• Ngất phản xạ
• Ngất tư thế
• Rối loạn nhịp tim
• Bệnh cấu trúc tim phổi

Những nguyên nhân có khả năng khiến bạn bị ngất là:

• Đứng lên quá nhanh khiến bạn bị hạ huyết áp tư thế
• Không ăn uống đầy đủ
• Trời quá nóng
• Tâm trạng thay đổi (quá buồn, đau đớn hay tức giận)
• Có vấn đề về tim mạch
• Tác dụng phụ của một số thuốc
• Uống quá nhiều rượu

Các loại ngất xỉu

Ngất xỉu được phân chia thành nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào nguyên nhân dẫn đến tình trạng này.

Ngất xỉu do phản xạ thần kinh phế vị (ngất vasovagal)

Đây là loại ngất phổ biến nhất. Nó xảy ra do huyết áp bị giảm đột ngột, gây giảm sút lưu lượng máu lên não. Khi đứng, trọng lực làm cho máu dồn nhiều về phần dưới cơ thể, bên dưới cơ hoành. Bình thường, tim và hệ thần kinh tự chủ (ANS) sẽ hoạt động để giữ cho huyết áp ổn định.

Một vài người bị ngất xỉu do phản xạ thần kinh phế vị gặp phải tình trạng có tên gọi là hạ huyết áp tư thế đứng. Tình trạng này khiến các mạch máu không thu nhỏ lại như bình thường khi ở tư thế đứng. Từ đó, máu sẽ dồn và ứ đọng xuống chân, dẫn đến tụt huyết áp nhanh chóng.

Ngất xỉu trong một số tình huống (situational syncope)

Đây cũng là một dạng ngất xỉu do phản xạ thần kinh phế vị. Tuy nhiên, nó chỉ xảy ra trong một số tình huống nhất định, có ảnh hưởng đến hệ thần kinh và dẫn đến ngất. Các tình huống đó có thể là:

• Cơ thể mất nước
• Cảm xúc căng thẳng tột độ
• Lo âu
• Sợ hãi một thứ gì đó
• Đau đớn
• Đói lả
• Tăng thông khí (hít quá nhiều oxy hay thải ra quá nhiều carbonic trong thời gian ngắn)
• Ho mạnh, xoay cổ hoặc mặc áo có cổ quá chật (Xoang cảnh nhạy cảm)
• Ngất trong hay sau khi tiểu tiện (micturition syncope)
• Sau khi sử dụng rượu bia hoặc ma túy.

Ngất xỉu do thay đổi tư thế (hạ huyết áp tư thế)

Loại ngất này xảy ra do huyết áp giảm đột ngột khi bạn thay đổi tư thế quá nhanh, chẳng hạn đang nằm đột nhiên đứng dậy. Một số loại thuốc và tình trạng mất nước có thể dẫn đến hiện tượng này. Trong đó, huyết áp thường giảm đi ít nhất 20mmHg ở chỉ số huyết áp tâm thu (chỉ số trên) và 10mmHg ở chỉ số huyết áp tâm trương (chỉ số dưới) khi đứng.

Ngoài ra, ngất có thể xuất hiện do liên quan đến vấn đề ở tim hoặc mạch máu làm cho lưu lượng máu lên não bị ảnh hưởng. Những vấn đề đó có khả năng là rối loạn nhịp tim, cấu trúc tim có vấn đề làm cho dòng máu bị tắc nghẽn, thiếu máu cơ tim cục bộ, bệnh van tim, hẹp động mạch chủ, cục máu đông hay suy tim. Nếu bị ngất xỉu do nguyên nhân này, bạn cần đến gặp bác sĩ sớm để được điều trị kịp thời.

Ngất xỉu do bệnh thần kinh

Một vấn đề ở thần kinh như co giật, đột quỵ hay cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) cũng có thể gây ra mất ý thức thoáng qua. Các vấn đề khác ít gây ngất hơn nhưng vẫn có khả năng gồm đau nửa đầu và não úng thủy áp lực bình thường.

Hội chứng nhịp nhanh tư thế đứng (POTS)

Nếu bạn có nhịp tim đập rất nhanh xảy ra khi đứng lên từ tư thế ngồi hoặc nằm thì khả năng cao mắc phải hội chứng nhịp nhanh tư thế đứng. Nhịp tim có thể tăng thêm 30 nhịp/ phút hoặc hơn thế nữa. Sự gia tăng này thường xảy ra trong vòng 10 phút sau khi đứng dậy, nữ gặp nhiều hơn nam.

Ngất xỉu không rõ nguyên nhân

Khoảng 1/3 trường hợp ngất xỉu là không xác định rõ nguyên nhân. Tuy nhiên, khả năng bị ngất có thể tăng lên do tác dụng phụ từ một số thuốc điều trị.

Chẩn đoán tình trạng ngất xỉu

Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng của bạn thông qua việc thăm khám sức khỏe, xem xét bệnh sử và hỏi chi tiết về các triệu chứng gặp phải trước khi ngất xỉu. Sau đó, bạn có thể cần làm thêm một hoặc một số xét nghiệm để giúp bác sĩ xác định nguyên nhân. Các xét nghiệm sẽ kiểm tra xem có vấn đề gì ở tim hay không, đo lượng máu và tốc độ máu chảy qua các khu vực trong cơ thể.

Xét nghiệm giúp xác định nguyên nhân gây ngất xỉu gồm:

• Xét nghiệm máu
• Đo điện tâm đồ (ECG)
• Theo dõi nhịp tim
• Test gắng sức khi tập thể dục
• Siêu âm tim
• Nghiệm pháp bàn nghiêng
• Xét nghiệm đánh giá phản xạ hệ thần kinh tự chủ

Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu thêm một vài xét nghiệm khác nếu cần thiết như chụp CT, đánh giá thần kinh, nghiên cứu điện sinh lý, kiểm tra chức năng tiền đình. Khi yêu cầu bạn thực hiện bất kỳ xét nghiệm nào, họ sẽ giải thích lý do tại sao cần phải làm xét nghiệm đó trong chẩn đoán.

Các phương pháp điều trị ngất xỉu

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này mà bác sĩ sẽ đưa ra phương thức điều trị phù hợp. Mục tiêu khi điều trị là giúp bạn không trải qua thêm cơn ngất nào.

Các lựa chọn trong điều trị gồm:

• Uống thuốc hoặc thay đổi các loại thuốc đang dùng
• Thay đổi chế độ ăn uống, ăn nhiều bữa nhỏ và bổ sung nước đầy đủ cho cơ thể
• Thận trọng khi thay đổi tư thế, đứng lên từ từ chậm rãi
• Nâng cao chân trong khi ngủ
• Đeo vớ áp lực (vớ nén) để cải thiện lưu thông máu lên phần trên cơ thể
• Điều trị các bệnh cấu trúc tim, van tim
• Cấy máy điều hòa nhịp tim, máy khử rung nếu có rối loạn nhịp tim.

Nếu bạn thấy một người bị ngất xỉu, hãy giữ bình tĩnh, không lay gọi. Bạn nên cố gắng để họ nằm ngửa và nâng cao phần chân lên, nới lỏng cổ áo hay thắt lưng nếu chúng quá chật.

Thông thường, người bị ngất sẽ tỉnh lại sau khoảng 20 giây. Hãy gọi ngay đến số điện thoại cấp cứu 115 ngay nếu thấy người bị ngất:

• Không có dấu hiệu tỉnh lại sau 1 phút
• Bị chấn thương nặng do té ngã
• Lên cơn co giật do động kinh hay đau đớn