Aloe vera – (còn gọi là lô hội, nha đam) – từ lâu đã được ưa chuộng trong các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, làm đẹp và hỗ trợ tiêu hóa. Không chỉ phổ biến trong dân gian, nha đam còn được y học hiện đại nghiên cứu sâu về thành phần hoạt chất và cách sử dụng an toàn, hiệu quả.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ aloe vera là gì, công dụng nổi bật của nó với sức khỏe tổng thể và làn da, đồng thời cung cấp thông tin khoa học về cách điều chế và những lưu ý quan trọng để tránh các tác dụng không mong muốn khi sử dụng.
Aloe vera là gì?
Aloe vera là một loài cây mọng nước thuộc chi Lô hội (Aloe), có tên khoa học là Aloe barbadensis Miller.
Đặc trưng của cây là những chiếc lá mọng nước, hình tam giác, mép có răng cưa nhỏ, bên trong chứa phần gel trong suốt được ứng dụng rộng rãi trong làm đẹp và y học cổ truyền.
Phần gel bên trong lá chứa đến 99% là nước. Phần còn lại chứa hơn 75 hoạt chất sinh học có lợi, bao gồm: vitamin (A, C, E, B12), enzyme, axit amin, khoáng chất, polysaccharide (acemannan), anthraquinone, sterol và saponin.
Nhờ thành phần đa dạng, aloe vera được xem là loài có hoạt tính sinh học mạnh nhất trong họ lô hội.
Cấu trúc lá của aloe vera gồm 3 lớp chính:
- Lớp gel trong: Aloe gel vera chứa phần lớn nước và hoạt chất như glucomannan, lipid, sterol và vitamin.
- Lớp mủ vàng (latex): Nằm ngay dưới vỏ, chứa anthraquinone – hợp chất có tác dụng nhuận tràng.
- Lớp vỏ ngoài: Có chức năng bảo vệ và tổng hợp protein, carbohydrate. Bên trong vỏ là các bó mạch vận chuyển nước và dưỡng chất cho toàn bộ cây.
Với lịch sử lâu đời, aloe vera đã được dùng để làm đẹp từ thời Nữ hoàng Cleopatra, chữa lành vết thương trong chiến tranh bởi Alexander Đại đế và được nhắc đến trong nhiều y văn cổ đại.
Ngày nay, aloe vera được ứng dụng rộng rãi trong ngành dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng và chăm sóc sức khỏe.
[embed-health-tool-bmr]
Cơ chế hoạt động của aloe vera
Tác dụng của aloe vera đến từ hơn 75 hợp chất có hoạt tính sinh học như vitamin, enzyme, khoáng chất, đường, anthraquinon, axit béo, hormone và polysaccharide.
Những thành phần này hoạt động phối hợp để tạo ra các tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, kháng khuẩn và hỗ trợ phục hồi mô tổn thương.
Các polysaccharide như glucomannan và acemannan thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào, tăng sinh nguyên bào sợi và tổng hợp collagen, từ đó hỗ trợ làm lành vết thương nhanh chóng và hiệu quả.
Nha đam còn chứa các enzyme như bradykinase giúp giảm viêm tại chỗ, cùng với anthraquinon như aloin và emodin và axit béo có tác dụng chống oxy hóa, giảm đau, kháng khuẩn, làm dịu và làm sạch da.
Đặc biệt, aloe vera còn chứa 4 loại steroid thực vật gồm cholesterol, campesterol, β-sitosterol và lupeol. Nhờ đó, nha đam co thể bắt chước hiệu ứng chống viêm của cortisol mà không gây ra tác dụng phụ nguy hiểm. Trong đó, lupeol còn có khả năng giảm đau và sát trùng.
Nhờ cơ chế kết hợp đa thành phần, aloe vera hoạt động như một chất làm dịu và tái tạo tự nhiên, giúp làm lành vết thương, giảm viêm và ngăn chặn tác nhân gây hại từ môi trường.
Công dụng của aloe vera
Nếu bạn thắc mắc “Gel lô hội có tác dụng gì?”, thì dưới đây là những công dụng đã được chứng minh của nha đam:
Đối với sức khỏe tổng thể
- Tăng cường miễn dịch: Các hoạt chất trong gel nha đam như acemannan và alprogen giúp kích thích đại thực bào sản sinh cytokine, từ đó góp phần điều hòa miễn dịch và hỗ trợ tiêu diệt tế bào ung thư.
- Chống viêm hiệu quả: Gel aloe vera chứa các hợp chất như C-glucosyl chromone có khả năng ức chế con đường viêm cyclooxygenase và làm giảm sản xuất chất gây viêm prostaglandin E2.
- Kháng virus và kháng khuẩn: Các hoạt chất như aloin (thuộc nhóm anthraquinone) trong nha đam có khả năng bất hoạt một số virus có vỏ (ví dụ: herpes simplex, varicella zoster) và ức chế vi khuẩn, nấm.
- Hỗ trợ tiêu hóa, nhuận tràng: Nhựa nha đam chứa anthraquinone, hoạt chất có tác dụng nhuận tràng mạnh, giúp làm mềm phân và kích thích nhu động ruột, trị táo bón.
- Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Gel lô hội có thể làm giảm đường huyết và mỡ máu ở người tiểu đường type 2. Một số nghiên cứu đã cho thấy lô hội giúp hạ cholesterol toàn phần, triglyceride và LDL.
- Chống oxy hóa, hỗ trợ phòng ngừa ung thư: Một số polysaccharide và anthraquinone trong nha đam có khả năng ức chế gốc tự do và giúp ngăn chặn quá trình khởi phát ung thư trong nghiên cứu trên động vật.
- Tác dụng chống oxy hóa: Kích thích sản sinh metallothionein – một protein chống oxy hóa giúp loại bỏ gốc hydroxyl và bảo vệ tế bào.
- Giúp làm lành loét và giảm viêm đường tiêu hóa: Nghiên cứu cho thấy uống gel nha đam có thể hỗ trợ điều trị viêm loét đại tràng, loét dạ dày tá tràng và một số vấn đề đường ruột khác.
2. Đối với làn da
- Thúc đẩy làm lành vết thương: Gel nha đam giàu glucomannan và hormone thực vật gibberellin giúp kích thích nguyên bào sợi sản sinh collagen, làm vết thương mau lành và mô sẹo chắc khỏe hơn.
- Làm dịu da sau bỏng, tổn thương: FDA đã công nhận nha đam có thể dùng không kê đơn để hỗ trợ điều trị bỏng nhẹ, giúp giảm đau rát và thúc đẩy tái tạo mô.
- Chống lão hóa và giữ ẩm da: Mucopolysaccharide trong aloe vera giúp giữ nước cho da, trong khi các axit amin và kẽm giúp làm mềm da và se khít lỗ chân lông, cải thiện độ đàn hồi và làm giảm nếp nhăn.
- Giảm kích ứng do tia UV và bức xạ: Gel nha đam giúp tăng sinh protein chống oxy hóa (metallothionein), từ đó làm dịu phản ứng viêm và bảo vệ da khỏi tổn thương do tia cực tím và xạ trị.
- Hỗ trợ điều trị mụn trứng cá: Gel nha đam có tính kháng khuẩn và kháng viêm nhẹ, giúp làm dịu nốt mụn, giảm sưng đỏ và thúc đẩy tái tạo da sau mụn.
- Cải thiện triệu chứng bệnh da liễu: Nghiên cứu đã áp dụng nha đam để hỗ trợ điều trị bệnh vảy nến, viêm da tiết bã, liken phẳng, viêm miệng áp tơ, viêm da do xạ trị… Mặc dù kết quả khác nhau nhưng đều cho thấy aloe vera có tiềm năng cải thiện triệu chứng.
- Tác dụng sát trùng tự nhiên: Gel nha đam chứa các chất như axit salicylic, lupeol, phenol và lưu huỳnh có khả năng ức chế sự phát triển của nấm, vi khuẩn và virus trên da.
Điều chế aloe vera
Việc điều chế aloe vera phụ thuộc vào mục đích sử dụng. Thông thường, mọi người hay dùng ba dạng chính:
- Gel tươi: Cắt lá, rửa sạch, gọt vỏ xanh lấy lớp gel bên trong. Gel tươi có thể thoa lên da hoặc xay uống chung với nước ép trái cây. Tuy nhiên, bạn cần đảm bảo loại bỏ hoàn toàn lớp mủ vàng bên dưới vỏ để tránh kích ứng.
- Chiết xuất cô đặc: Trong quy trình công nghiệp, gel nha đam có thể được đông khô hoặc tách chiết khi áp dụng công nghệ enzym. Chiết xuất này thường được đưa vào sản xuất mỹ phẩm, mỹ phẩm thực phẩm hoặc dược phẩm.
- Bột nha đam: Thường dùng trong chế biến thực phẩm hoặc điều chế các viên bổ sung. Phương pháp phun sấy tiện lợi cho quá trình bảo quản và vận chuyển.
Lưu ý khi sử dụng
Mặc dù aloe vera được xem là một nguyên liệu tự nhiên lành tính, nhưng việc sử dụng không đúng cách – dù là bôi ngoài da hay uống – vẫn có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là những điều bạn cần lưu ý để đảm bảo an toàn khi sử dụng nha đam trong chăm sóc sức khỏe và làm đẹp:
- Luôn thử trước khi bôi ngoài da, đặc biệt nếu bạn có làn da nhạy cảm, vì nha đam có thể gây đỏ, rát, châm chích hoặc viêm da toàn thân.
- Không uống gel nha đam quá nhiều trong thời gian dài: Nha đam có tác dụng phụ khi dùng đường uống, như có thể gây tiêu chảy, đau bụng, viêm gan, nước tiểu màu đỏ, táo bón nặng hơn và thậm chí tăng nguy cơ ung thư nếu dùng lâu dài. Tác dụng nhuận tràng của aloe vera có thể gây mất cân bằng điện giải (nồng độ kali thấp).
- Không dùng cho người dị ứng với họ Liliaceae (như hành, tỏi, huệ, lô hội…).
- Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên dùng nha đam, vì có thể gây co bóp tử cung. Với mẹ đang cho con bú, nha đam có thể gây tiêu chảy cho bé.
- Thận trọng nếu đang dùng thuốc, vì nha đam có thể:
- Làm tăng hấp thu corticoid bôi ngoài da.
- Làm giảm hiệu quả và tăng tác dụng phụ của thuốc tim như digoxin.
- Gây hạ đường huyết khi dùng kèm thuốc tiểu đường.
- Làm mất kali nếu dùng cùng thuốc lợi tiểu như furosemide.
- Chọn sản phẩm nha đam có chứng nhận, rõ thành phần, và tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc điều trị.
Kết luận
Dù aloe vera mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe và sắc đẹp, nhưng việc sử dụng không đúng cách có thể dẫn đến những phản ứng phụ không mong muốn. Do đó, bạn nên lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ hướng dẫn sử dụng và tham khảo ý kiến chuyên gia khi cần thiết. Khi hiểu đúng và dùng đúng, aloe vera sẽ thực sự trở thành người bạn đồng hành tuyệt vời trong hành trình chăm sóc cơ thể và làn da của bạn.
