Hiện tượng dậy thì sớm đang ngày một trở nên phổ biến khiến không ít bố mẹ cảm thấy hoang mang, lo lắng. Đâu là những dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái và bé trai? Dậy thì sớm ở trẻ phải làm sao?
Dậy thì là giai đoạn mà trẻ sẽ trải qua rất nhiều thay đổi về tâm sinh lý. Giai đoạn này giống như một chuyến “tàu lượn siêu tốc” với những sự thay đổi thất thường về cảm xúc lẫn thể chất cũng như hành vi của trẻ. Quan trọng hơn, nếu trẻ bước vào giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ thì mọi vấn đề sẽ càng trở nên rắc rối và phức tạp hơn.
Dậy thì sớm ở trẻ là như thế nào?
Dậy thì sớm là hiện tượng trẻ bắt đầu có những thay đổi về đặc tính sinh dục ở nhiều khía cạnh sớm hơn bình thường. Nếu các dấu hiệu dậy thì ở bé gái xuất hiện trước 8 tuổi và các dấu hiệu dậy thì ở bé trai xuất hiện trước 9 tuổi thì được xem là dậy thì sớm.
Nguyên nhân trẻ dậy thì sớm
Dậy thì sớm được chia thành 2 loại: Dậy thì sớm trung ương và dậy thì sớm ngoại vi
Dậy thì sớm trung ương
Phát sinh do nồng độ GnRH trong cơ thể tăng quá cao, làm cho sự bài tiết của hormone sinh dục vượt quá mức bình thường. Hormone GnRH là hormone do tuyến yên tiết ra, có tác dụng phát tín hiệu cho các tuyến sinh dục nằm trong buồng trứng của bé gái và tinh hoàn của bé trai sản xuất các hormone giới tính chịu trách nhiệm về những thay đổi thể chất ở tuổi dậy thì.
Phần lớn các trường hợp này thường khó xác định được lý do. Trong đó, có một vài nguyên nhân phổ biến sau:
- Có khối u trong não hoặc tủy sống
- Tổn thương ở các cơ quan của hệ thần kinh trung ương
- Chịu tác động của bức xạ lên não và tủy sống
- Có các dị tật bẩm sinh của hệ thần kinh trung ương như khối u hoặc có ứ đọng dịch lỏng dư thừa
- Suy giáp, tình trạng tuyến giáp không sản sinh đủ hormone
Dậy thì sớm ngoại biên
Phát sinh do sự tăng cao nồng độ của hormone sinh dục như androgen và estrogen ở một số bộ phận của cơ thể như tinh hoàn, buồng trứng, tuyến thượng thận, tuyến yên. Một số nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng này là:
- Có khối u ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên
- Khối u buồng trứng
- U nang buồng trứng.
- Tăng sản thượng thận bẩm sinh (một nhóm các rối loạn di truyền hiếm gặp do rối loạn tổng hợp hormone vỏ thượng thận)
- Hội chứng McCune-Albright – một rối loạn di truyền ảnh hưởng đến xương, da và nội tiết tố.
Ngoài ra, còn có một số yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ như:
- Tiếp xúc với hormone giới tính dưới dạng kem hoặc thuốc mỡ
- Tiêu thụ một số chất làm tăng nguy cơ dậy thì sớm
- Béo phì
- Do xạ trị
Dấu hiệu dậy thì sớm
Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái:
- Ngực phát triển
- Mọc lông mu hoặc lông nách
- Thay đổi hình dáng cơ quan sinh dục ngoài
- Bắt đầu có kinh nguyệt.
Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai:
- Dương vật và tinh hoàn phát triển
- Tóc, lông nách và lông ở vùng kín bắt đầu xuất hiện
- Tăng trưởng chiều cao
- Vỡ giọng
- Mụn trứng cá xuất hiện
- Cơ thể có mùi.
Một số bé trai có thể chỉ dậy thì sớm một phần. Chẳng hạn như chỉ có lông nách và lông ở vùng kín là phát triển trong khi những dấu hiệu khác hoàn toàn không có. Nếu bé trai có các dấu hiệu trên trước 9 tuổi, bạn hãy đưa con đi khám.
Dậy thì sớm ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?
1. Hạn chế chiều cao
Thông thường, những trẻ bước vao giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ sẽ có giai đoạn dậy thì ngắn. Một khi trẻ đã vượt qua giai đoạn này thì sự tăng trưởng sẽ dừng lại.Việc tăng trưởng của trẻ sẽ ngừng lại sớm hơn so với những đứa trẻ khác và do đó, chiều cao của bé cũng có thể thấp hơn.
2. Lo âu và trầm cảm
Dậy thì sớm có thể gây trầm cảm và căng thẳng tâm lý ở trẻ. Bé có thể cảm thấy xấu hổ vì cơ thể phát triển khiến bé trông khác bạn bè. Để giúp con tránh căng thẳng khi có sự thay đổi này, bố mẹ cần trò chuyện với bé hoặc tạo cho bé cơ hội trò chuyện với một người đáng tin cậy hay thậm chí là chuyên gia tư vấn tâm lý nếu con thấy không thoải mái về cơ thể và những thay đổi xảy ra mà con đang phải đối mặt.
3. Lạm dụng ma túy
Những trẻ bước vào giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ thường dễ rơi vào bẫy của tệ nạn ma túy hoặc các chất kích thích. Do đó hút thuốc và uống rượu thường là những vấn đề phổ biến ở những trẻ dậy thì sớm.
4. Quan hệ tình dục sớm ở tuổi dậy thì
Việc trẻ phải đối mặt với giai đoạn dậy thì khi còn quá nhỏ cũng làm tăng nguy cơ quan hệ tình dục sớm. Các bé gái thường có quan hệ tình dục nhiều hơn các bé trai. Điều này làm tăng nguy cơ mang thai ở tuổi vị thành niên. Hệ quả kéo theo là tình trạng bỏ học, thất nghiệp và làm mẹ khi còn quá nhỏ.
5. Gặp các vấn đề về vóc dáng
Những bé gái dậy thì sớm thường gặp các vấn đề về vóc dáng cơ thể. Điều này khiến trẻ cảm thấy thiếu tự tin hơn những trẻ khác. Tuy nhiên, với các bé trai thường không gặp vấn đề này.
6. Ảnh hưởng đến việc học tập
Những bé gái phát triển sớm thường học yếu hơn những đứa trẻ khác, điều này có thể kéo dài trong suốt những năm trung học. Tuy nhiên, các bé trai sẽ không gặp phải vấn đề này.
7. Những rủi ro khác
Một số nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ giữa dậy thì sớm và nguy cơ mắc ung thư vú sau này. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa có nhiều bằng chứng.
Phương pháp điều trị tình trạng dậy thì sớm ở trẻ
Khi trẻ có các dấu hiệu kể trên, bạn nên đưa trẻ đi khám để điều trị. Nếu nguyên nhân là do có khối u ở tuyến thượng thận hoặc tuyến yên, bác sĩ sẽ can thiệp bằng phẫu thuật. Ngoài ra, bác sĩ có thể cho trẻ sử dụng các loại thuốc để ức chế khối u. Các phương pháp này dù không thể ngăn hết các triệu chứng nhưng sẽ giúp giai đoạn dậy thì của trẻ diễn ra đúng độ tuổi.
Đối với tình trạng trẻ dậy thì sớm trung ương, bác sĩ sẽ cho trẻ tiêm thuốc GnRH hoặc LHRH (Luteinizing Hormone Releasing Hormone) hằng ngày hoặc 3–4 tuần/lần tùy thuộc vào nồng độ hormone trong cơ thể. Những loại thuốc này giúp ngăn ngừa việc sản xuất hormone ở tuyến yên. Đối với loại thuốc này:
- Bé sẽ được tiêm dưới da hằng ngày hoặc hằng tháng.
- Bác sĩ cũng có thể cấy ghép một số ống nhỏ dưới da ở cánh tay để thuốc đi vào cơ thể.
- Xịt mũi – sử dụng mỗi ngày.
Đôi khi thuốc này sẽ gây ra các phản ứng phụ như nhức đầu hoặc có các dấu hiệu của giai đoạn mãn kinh như nóng trong người.
Cha mẹ nên làm gì khi thấy con có biểu hiện dậy thì sớm?
Bạn hãy bình tĩnh cùng con bước qua giai đoạn này. Giải thích cho trẻ hiểu những thay đổi đang diễn ra là hoàn toàn bình thường khi trẻ lớn lên. Đừng quá chú ý đến vóc dáng của trẻ, thay vào đó hãy dành lời khen cho những việc làm tốt của trẻ trong học tập, hoạt động thể thao…
Trấn an trẻ bởi trẻ còn quá nhỏ và không hề biết những gì đang xảy ra với mình. Nếu trẻ rơi vào hoảng loạn ở thời điểm này có thể ảnh hưởng đến tâm lý và để lại những dấu ấn tiêu cực kéo dài đến tuổi trưởng thành.
Thường xuyên liên lạc với giáo viên của trẻ để hiểu và đánh giá tình hình học tập của con. Điều này cũng giúp bạn biết được trẻ có đang gặp phải bất kỳ áp lực nào ở trường hay không.
Ngăn ngừa dậy thì sớm ở trẻ như thế nào?
Dưới đây là một số biện pháp bạn có thể thử:
- Giữ cân nặng ổn định để giảm nguy cơ dậy thì sớm và các tình trạng khác liên quan đến béo phì và thừa cân, chẳng hạn như bệnh tiểu đường loại 2.
- Tránh cho trẻ dùng thuốc nội tiết tố theo toa, thực phẩm chức năng hoặc các sản phẩm khác có thể chứa estrogen hoặc testosterone, trừ khi được bác sĩ kê đơn hoặc khuyến nghị.
- Cho trẻ vận động thường xuyên
- Duy trì chế độ ăn khoa học với đầy đủ các nhóm thực phẩm. Chú ý cho trẻ ăn nhiều rau xanh, trái cây, tránh ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn như đồ hộp, xúc xích, bơ…, không tẩm bổ quá mức, hạn chế ăn nhiều đồ ngọt, đồ chiên rán chứa nhiều chất béo có thể khiến trẻ béo phì.
Một số câu hỏi thường gặp về vấn đề dậy thì ở trẻ
1. Dấu hiệu đầu tiên của dậy thì ở bé gái là gì?
Sự phát triển của mô vú và sự xuất hiện lông mu được xem là những dấu hiệu đầu tiên của tuổi dậy thì.
2. Khi nào được xem là dậy thì trễ?
Trẻ được xem là dậy thì trễ nếu sau 14 tuổi không có bất cứ dấu hiệu dậy thì nào. Nguyên nhân có thể là do trẻ bị các rối loạn nội tiết hoặc mất cân bằng hormone. Bạn hãy đưa trẻ đến bác sĩ và chú ý quan sát các biểu hiện của trẻ.
4. Làm thế nào để ngăn ngừa dậy thì sớm ở bé gái?
Bạn cần phải giúp trẻ ngăn ngừa chứng béo phì, tránh tiếp xúc với estrogen trong môi trường và hạn chế căng thẳng.
[embed-health-tool-bmi]
