Sau khi sinh, cơ thể mẹ thường vẫn còn rất mệt mỏi do trải qua nhiều sự thay đổi, cùng với đó việc chăm sóc trẻ sơ sinh cũng làm gia tăng áp lực cho mẹ. Do đó, gia đình cần cùng nhau chăm sóc mẹ và bé sau sinh, vượt qua giai đoạn khó khăn thật dễ dàng.
Hành trình làm mẹ là niềm hạnh phúc của hầu hết mọi phụ nữ nhưng cũng không ít mệt nhọc, gian khó. Sau thời gian mang nặng đẻ đau, cơ thể người mẹ chưa thể hồi phục hoàn toàn sau sinh nhưng việc cần cố gắng chăm sóc cho bé yêu có thể khiến nhiều người kiệt sức. Do đó, gia đình cần biết cách chăm sóc mẹ và bé sau sinh để hỗ trợ cả hai mẹ con khỏe mạnh. Cùng tham khảo những thông tin hữu ích mà Hello Bacsi tổng hợp được trong bài viết này bạn nhé!
Tầm quan trọng của việc chăm sóc mẹ và bé sau sinh đúng cách
Cơ thể người mẹ thường bị suy yếu, mất nhiều máu sau quá trình sinh nở. Bên cạnh đó, sự thay đổi về hormone bên trong cơ thể cùng việc lo lắng, suy nghĩ nhiều cũng khiến phụ nữ trở nên nhạy cảm hơn sau khi sinh. Do đó, mẹ bỉm cần có thời gian để hồi phục cả về thể chất lẫn tinh thần. Nếu không được chăm sóc đúng cách, nhiều mẹ có nguy cơ gặp phải biến chứng sau sinh như nhiễm trùng, suy nhược cơ thể, trầm cảm sau sinh gây ảnh hưởng xấu đến khả năng chăm sóc, nuôi dạy con cái và chất lượng cuộc sống của cả mẹ lẫn bé.
Đối với trẻ sơ sinh, việc thích nghi với môi trường bên ngoài bụng mẹ cũng là thử thách đầu tiên mà con trải qua. Lúc này, cơ thể bé vẫn còn rất yếu ớt cần được chăm sóc kỹ lưỡng, đảm bảo nhận đủ dinh dưỡng để phát triển khỏe mạnh. Nguồn dưỡng chất duy nhất của trẻ sơ sinh là sữa mẹ, ngoại trừ một số trường hợp phải dùng sữa công thức. Vậy nên, việc chăm sóc mẹ sau sinh tốt sẽ giúp sức khỏe nhanh chóng ổn định, hồi phục chức năng các cơ quan và đảm bảo chất lượng sữa cho con bú. Đồng thời, mẹ bỉm sau sinh được nghỉ ngơi, chăm sóc đúng cách sẽ duy trì được sức khỏe tốt nhất để nuôi dưỡng con.
[embed-health-tool-due-date]
Hướng dẫn chăm sóc bé tháng đầu sau sinh
Trong thời gian mang thai, các cha mẹ tương lai nên tìm hiểu các kiến thức chăm sóc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ để đảm bảo con phát triển tốt nhất có thể. Sau đây là hai vấn đề quan trọng nhất trong giai đoạn sơ sinh mà bạn cần quan tâm.
1. Bữa ăn và giấc ngủ của bé
Trẻ sơ sinh có thể bú mẹ ngay sau khi chào đời. Sữa mẹ cũng là nguồn dinh dưỡng tốt nhất dành cho trẻ sơ sinh trong những ngày tháng đầu đời. Trẻ sẽ nhận được rất nhiều dưỡng chất quý giá có trong thành phần sữa mẹ gồm đạm, đường, vitamin, khoáng chất và đặc biệt là các kháng thể, lợi khuẩn để tăng cường khả năng miễn dịch. Các thành phần trong sữa mẹ cũng phù hợp với hệ tiêu hóa non nớt của trẻ, tránh được những vấn đề tiêu hóa như không dung nạp đường sữa, tiêu chảy, táo bón…
Ngoài ra, việc cho con bú mẹ cũng mang lại nhiều lợi ích cho chính bản thân mẹ như giúp cải thiện tinh thần, rút ngắn thời gian hồi phục sau sinh, hạn chế nguy cơ băng huyết, thiếu máu… Một số trường hợp đặc biệt mẹ không cho con bú trực tiếp hoặc không đủ sữa mẹ cho con thì có thể sử dụng sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh để cung cấp đủ nhu cầu dinh dưỡng cần thiết. Trẻ sơ sinh bú sữa công thức vẫn có khả năng sinh trưởng và phát triển bình thường nên mẹ không nên quá lo lắng, hãy giữ tinh thần thoải mái, tập trung vào những việc có thể làm để chăm sóc bé thật tốt.
2. Chăm sóc rốn và vệ sinh cho bé
Sau khi chào đời, bác sĩ sẽ cắt phần dây rốn và kẹp giữ một đoạn nhỏ để rụng tự nhiên sau vài tuần. Trong thời gian này, cha mẹ cần chú ý giữ vệ sinh, chăm sóc rốn trẻ sơ sinh cẩn thận để không xảy ra những vấn đề gây ảnh hưởng đến sức khỏe bé như bị nhiễm trùng rốn, viêm da. Để quen dần với môi trường bên ngoài bụng mẹ, trẻ sơ sinh cần được giữ ấm cơ thể, bé nên được ở trong môi trường mà nhiệt độ nằm trong khoảng từ 27 – 32ºC.
Mỗi ngày, cha mẹ cần vệ sinh, tắm gội cho bé sạch sẽ để giữ vệ sinh thân thể, bôi kem dưỡng ẩm ở mặt và toàn thân. Vùng rốn cũng cần được vệ sinh bằng nước muối sinh lý và lau khô. Lưu ý là cần giữ vùng rốn khô thoáng để rốn nhanh rụng.
Trong vài ngày đầu sau sinh, trẻ sơ sinh sẽ thường xuyên đi tiểu và đại tiện ra phân su. Do đó, cha mẹ cần kiểm tra miếng lót hoặc bỉm tã của con thường xuyên để thay mới kịp thời. Da trẻ sơ sinh còn rất nhạy cảm nên có thể dễ bị kích ứng khi mặc bỉm có chứa chất thải quá lâu, gây hầm bí, hăm da.
Chăm sóc sau sinh cho mẹ sinh thường, sinh mổ
Dù sinh thường hay sinh mổ thì các mẹ vẫn rất cần được quan tâm, nghỉ ngơi đầy đủ để hồi phục sức khỏe nhanh chóng. Khi mẹ khỏe mạnh thì con mới nhận được sự chăm sóc, yêu thương đầy đủ và sinh trưởng, phát triển tốt.
1. Giảm đau cho mẹ sau sinh
Sau khi sinh nở, các mẹ thường trải qua cảm giác đau do vết khâu ở tầng sinh môn nếu sinh thường hoặc vết đau mổ khi phải sinh mổ. Những cơn đau sau sinh có thể khiến mẹ gặp nhiều khó khăn trong sinh hoạt, vận động. Để nhanh chóng hồi phục, mẹ hãy thử một vài biện pháp hỗ trợ xoa dịu cơn đau như chườm nóng hoặc chườm lạnh xung quanh vùng bụng, massage nhẹ nhàng cơ thể, tắm nước ấm, cố gắng vận động nhẹ nhàng sau 24 giờ từ lúc sinh để tăng cường lưu thông máu. Bạn cũng có thể dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ nếu cơn đau vượt quá mức chịu đựng.
Việc cho con bú sau khi sinh cũng giúp thúc đẩy quá trình hồi phục tử cung ở mẹ, giúp đẩy sản dịch sau sinh ra ngoài, giảm nguy cơ bị sa tử cung và băng huyết sau sinh. Nếu gặp bất kỳ vấn đề nào bất thường sau sinh, các mẹ cần trao đổi ngay với bác sĩ để được kiểm tra, chẩn đoán và điều trị thích hợp.
2. Nghỉ ngơi, vận động
Vận động nhẹ nhàng sau sinh giúp làm giảm khả năng bị bế sản dịch, thúc đẩy tuần hoàn máu, phòng tránh hình thành cục máu đông. Nhìn chung, các mẹ sau sinh cần nghỉ ngơi càng nhiều càng tốt nhưng cũng cố gắng vận động vừa phải để nhanh chóng lấy lại sức, đồng thời giữ trạng thoải mái để có được nguồn sữa chất lượng cho con.
Để kích thích tuyến vú sản xuất sữa đủ theo nhu cầu bú của bé, mẹ nên tập cho bé bú liên tục hoặc hút sữa đều đặn. Việc này cũng làm giảm nguy cơ bị tắc tia sữa gây đau đớn ở bầu ngực, thậm chí là viêm vú.
3. Dinh dưỡng sau sinh
Chế độ dinh dưỡng là điều rất quan trọng cần được quan tâm khi chăm sóc mẹ và bé sau sinh. Trong thời gian ở cữ, mẹ cần ăn uống đầy đủ chất để nhanh chóng hồi phục sức khỏe thể chất và đảm bảo chất lượng sữa mẹ. Chế độ ăn của mẹ bỉm cần đa dạng thực phẩm, bổ sung đầy đủ các nhóm chất cần thiết bao gồm tinh bột, đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất.
Song song đó, các mẹ cũng cần tránh một số thực phẩm như:
- Thức ăn dễ gây dị ứng hoặc đồ sống
- Không uống rượu, bia, chất kích thích
- Hạn chế uống trà, cà phê vì có thể gây mất ngủ
- Thức ăn nhiều dầu mỡ, nhiều gia vị, đồ cay hay thực phẩm chế biến sẵn vì có thể ảnh hưởng đến mùi vị và chất lượng sữa mẹ.
Hãy nhớ luôn bổ sung đầy đủ nước để bù đắp lại lượng sữa cho con bú, giữ cơ thể không bị mất nước. Tốt nhất, các mẹ nên uống nước ấm và hạn chế uống nước đá.
4. Vệ sinh cá nhân
Việc vệ sinh cá nhân ở các mẹ sau sinh cũng là vấn đề có nhiều tranh cãi. Người xưa cho rằng sau khi sinh thì mẹ cần kiêng tắm gội để tránh bị nhiễm lạnh, dễ gây đau nhức xương khớp, ảnh hưởng đến sức khỏe sau này. Tuy nhiên, các bác sĩ khuyến cáo không nên kiêng cữ cực đoan như trước, các mẹ có thể tắm rửa bình thường với nước ấm, tắm đứng và trong phòng tắm kín gió để cảm thấy thoải mái, sạch sẽ. Các mẹ sinh mổ sau khi tắm có thể vệ sinh vết mổ bằng dung dịch betadin hoặc povidine 10% rồi dùng gạc sạch thấm khô, để vết mổ thông thoáng không cần băng kín lại.
Các mẹ cũng nên gội đầu sạch sẽ, tránh để tóc bết dính, da đầu tích tụ mồ hôi, bụi bẩn gây viêm da đầu, viêm nang lông tóc… Khi gội đầu cũng nên dùng nước ấm và phải sấy khô tóc nhanh sau khi gội, chải tóc gọn gàng, buộc gọn.
Trong tháng đầu tiên sau khi sinh thì sản dịch vẫn còn tiết ra nhiều nên cần vệ sinh vùng tầng sinh môn sạch sẽ bằng nước ấm hoặc dung dịch sát khuẩn pha loãng thường xuyên (khoảng 3 lần mỗi ngày). Sử dụng khăn mềm, sạch lau khô sau khi vệ sinh và chú ý thay băng vệ sinh thường xuyên để tránh bị viêm nhiễm.
5. Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho mẹ sau sinh
Nguy cơ bị trầm cảm sau sinh có thể xảy ra ở bất kỳ người mẹ nào. Sự mệt mỏi khi chăm sóc trẻ sơ sinh cùng với những dao động về nồng độ hormone trong cơ thể khiến các mẹ bỉm rất dễ nhạy cảm, tâm trạng thay đổi thất thường. Lúc này, các mẹ rất cần được động viên, quan tâm và thấu hiểu từ người thân để vượt qua được những cảm xúc tiêu cực. Vì thế, việc chăm sóc sức khỏe tinh thần là vô cùng quan trọng ở các mẹ sau sinh.
Để giải tỏa áp lực tâm lý sau sinh, bạn có thể:
- Tìm kiếm sự hỗ trợ, giúp đỡ từ người thân hoặc cộng đồng.
- Chuẩn bị tâm lý sẵn sàng từ sớm, tìm hiểu kỹ các cách chăm sóc bản thân và trẻ sơ sinh để hạn chế cảm giác bỡ ngỡ, bất lực.
- Sử dụng các dịch vụ giúp thư giãn, massage cơ thể cho mẹ sau sinh.
Các lưu ý chung khi chăm sóc mẹ và bé sau sinh
Tóm lại, quá trình chăm sóc mẹ và bé sau sinh cần chú ý đến những vấn đề sau:
1. Hãy thực hiện 4 sớm: “bú sớm, ăn sớm, uống sớm, vận động sớm”
Tuyến vú sẽ bắt đầu hoạt động mạnh hơn sau khi sinh, kích thích quá trình tiết sữa ở đầu vú. Lúc này, mẹ cần giữ vệ sinh đầu vú, tránh để bị nhiễm trùng gây viêm đầu vú hoặc viêm tuyến vú sẽ ảnh hưởng đến khả năng cho con bú. Để kích thích khả năng sản sinh sữa mẹ, hãy để con bú mẹ trực tiếp dù tạm thời chưa thấy sữa về.
Chất lượng sữa mẹ được đảm bảo thông qua chế độ dinh dưỡng của mẹ. Do đó, các mẹ cần cố gắng ăn uống đầy đủ dưỡng chất. Một số thực phẩm lợi sữa có thể giúp kích thích tăng tiết sữa, duy trì nguồn sữa mẹ dồi dào cho con bú. Tuy nhiên, nếu dùng thực phẩm lợi sữa,các mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ.
Để đẩy nhanh quá trình phục hồi cơ thể, giúp khí huyết lưu thông thì các mẹ cần cố gắng ra khỏi giường và vận động nhẹ nhàng. Hành động này cũng có lợi cho tử cung ổn định về vị trí cũ, hỗ trợ đẩy hết sản dịch ra ngoài, giảm nguy cơ bị viêm nhiễm đường tiết niệu và kích thích nhu động ruột để tránh bị táo bón. Vận động sớm còn làm giảm nguy cơ bị dính ruột.
Bạn cũng nên thay đổi tư thế nằm liên tục, tốt nhất là nằm nghiêng để tránh tử cung bị lệch về đằng sau cũng như giúp máu đẻ được tống xuất ra ngoài nhanh. Các sản phụ sinh mổ sau khi nằm yên trong khoảng 8 giờ thì có thể trở mình nằm nghiêng và ngồi dậy sau 24 giờ, đi lại nhẹ nhàng sau 48 giờ. Lưu ý, không vận động quá sức sẽ gây phản tác dụng, làm giãn thành âm đạo hoặc sa tử cung.
2. Không bó bụng ngay sau khi sinh
Sau khoảng 10 ngày từ khi sinh nở thì tử cung mới hồi phục dần về lại vị trí ở khung xương chậu nhưng phải mất đến khoảng 6 tuần mới có thể trở về kích thước ban đầu. Các dây chằng cố định tử cung bị kéo giãn trong quá trình mang thai sẽ trở nên lỏng lẻo hơn trước. Phần mô hỗ trợ âm đạo và đáy chậu căng quá mức khi sinh nở cũng bị tổn thương, giảm khả năng đàn hồi dẫn đến bị chùng xuống nên khó để phục hồi lại hoàn toàn về trạng thái ban đầu. Do đó, phần thành bụng sau khi sinh sẽ bị lỏng lẻo hơn trước.
Nếu các mẹ bó bụng ngay sau khi sinh sẽ làm tăng thêm sức ép ở bụng, ép tử cung gập mạnh về phía sau, tác động đến thành âm đạo và ảnh hưởng đến khả năng lưu thông máu tại các cơ quan bên trong. Việc này làm giảm khả năng đề kháng tại đây, tăng nguy cơ gặp phải các bệnh phụ khoa, hội chứng tụ máu trong khoang chậu…
3. Khám ngay khi có dấu hiệu bất thường
Trong quá trình chăm sóc mẹ và bé sau sinh, nếu nhận thấy các dấu hiệu bất thường nào ở mẹ hay bé thì cũng cần đến gặp bác sĩ ngay để được thăm khám, chẩn đoán nguyên nhân và điều trị kịp thời. Các vấn đề có thể xảy ra ở mẹ sau sinh gồm:
- Nhiễm trùng sau sinh, sốt cao
- Chảy máu âm đạo bất thường, chảy máu nhiều hoặc có cục máu đông
- Tiết nhiều dịch âm đạo, đau bụng kéo dài
- Sưng vú, tắc tuyến sữa
- Phù mặt, tay, chân hoặc nhìn mờ, đau đầu
- Đi tiểu không tự chủ
- Trầm cảm sau sinh
- Bị ngất xỉu hoặc co giật.
Ở trẻ sơ sinh, cha mẹ cần theo dõi màu sắc của da, nhịp thở, thân nhiệt, tần suất tiểu tiện và đại tiện, khả năng bú sữa, tình trạng rốn. Nếu nhận thấy có vấn đề bất thường nào sau đây thì cần đưa bé đến bệnh viện gần nhất nhanh chóng:
- Vàng da
- Nhiễm trùng ở mắt, mắt sưng đỏ hoặc có mủ
- Nhiễm trùng rốn
- Nôn ói, bụng chướng to
- Tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài
- Trẻ không đi vệ sinh (tiểu tiện và đại tiện) sau 24 giờ từ khi chào đời
- Tưa miệng
- Sốt cao, co giật
- Bú ít hoặc bỏ bú
- Ngủ li bì khó đánh thức
- Nhịp thở chậm hoặc nhanh bất thường…
Nếu còn bất kỳ băn khoăn, thắc mắc nào khi chăm sóc mẹ và bé sau sinh thì bạn nên trao đổi với bác sĩ để được hướng dẫn, giải thích chi tiết. Không nên tự ý làm theo các mẹo dân gian chưa được kiểm chứng vì có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của mẹ và bé.
