Triệu chứng tay chân miệng: Nhận biết cấp tốc để tránh biến chứng nguy hiểm

Mùa mưa đến cũng là thời điểm bệnh tay chân miệng bùng phát mạnh mẽ. Theo thống kê, có đến 90% số ca mắc bệnh xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi.

Việc nhận biết sớm và chính xác các triệu chứng tay chân miệng trong 24 giờ đầu tiên có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp bé giảm nguy cơ gặp những biến chứng nguy hiểm như viêm màng não và viêm não do virus Enterovirus 71.

Bệnh tay chân miệng là gì? 

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm từ người sang người, gây ra bởi virus đường ruột. Có 2 nhóm virus gây bệnh thường gặp nhất là Coxsackie virus A16 và Enterovirus 71. Bệnh dễ bùng phát thành dịch. 

Bệnh tay chân miệng có 3 thể, bao gồm:

Thể tối cấp

Bệnh diễn tiến với tốc độ nhanh chóng, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như suy hô hấp, suy tuần hoàn, hôn mê và khiến trẻ tử vong chỉ trong vòng 24-48 giờ.

Thể không điển hình

Triệu chứng tay chân miệng không rõ ràng, có phát ban không điển hình, hoặc chỉ có loét miệng, hoặc chỉ có triệu chứng trên thần kinh – tim mạch – hô hấp.

Thể cấp tính

Ở thể này, bệnh trải qua 4 giai đoạn điển hình như sau:

1. Ủ bệnh: 3-7 ngày.

2. Khởi phát: 1-2 ngày. Triệu chứng gồm sốt nhẹ, đau họng, mệt mỏi, chán ăn, tiêu chảy.

3. Toàn phát: 3-10 ngày với 4 triệu chứng tay chân miệng điển hình sau đây:

• Loét miệng: Gồm những vết đỏ và/hoặc phỏng nước, kích thước khoảng 2-3mm. Tổn thương tập trung ở niêm mạc miệng, lưỡi, lợi.
• Biếng ăn: Vết loét làm miệng trẻ bị đau, tăng tiết nước bọt. Trẻ bỏ ăn, bỏ bú.
• Phỏng nước: Vùng mông, đầu gối, bàn tay, bàn chân của trẻ xuất hiện phát ban dạng phỏng nước, tồn tại dưới 7 ngày. Sau đó, phỏng nước khô đi để lại nốt thâm, hiếm khi nào loét hoặc bội nhiễm.
• Sốt nhẹ.

Bên cạnh đó, trẻ có thể gặp các triệu chứng tay chân miệng khác như nôn. Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều thì nguy cơ biến chứng sẽ cao hơn. Thông thường, biến chứng sẽ xuất hiện ở ngày thứ 2-5 mắc bệnh.

4. Lui bệnh: 3-5 ngày. Thông thường, nếu không có biến chứng trẻ sẽ phục hồi hoàn toàn.

[embed-health-tool-child-growth-chart]

Triệu chứng tay chân miệng ở trẻ

Không phải trẻ mắc bệnh tay chân miệng nào cũng có triệu chứng rõ ràng. Song trong phần lớn trường hợp, ba mẹ có thể nghi ngờ đến bệnh này nếu con lần lượt xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Mệt mỏi, sốt nhẹ dưới 38.5 độ, đau họng, sổ mũi kéo dài vài ngày.
• Kế tiếp, mụn nước xuất hiện ở miệng (thường ở mặt trong của má, lợi, hai mặt bên của lưỡi). Mụn nước có kích thước nhỏ, khoảng 2-3mm. Vùng niêm mạc chứa mụn nước viêm đỏ.
• Tiếp theo, mụn nước nhanh chóng vỡ ra tạo thành các vết loét khiến bé đau rát.
• Mụn nước xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đôi khi ở cả gối và mông.

Một số bệnh lý hoặc tình trạng khác cũng có thể gây ra triệu chứng tương tự tay chân miệng như thuỷ đậu hay dị ứng thực phẩm. Ba mẹ có thể tham khảo cách phân biệt như sau:

• Tay chân miệng: Có vết loét hoặc phỏng nước, kích thước chỉ từ 2-3mm và tập trung ở miệng, đầu gối, lòng bàn tay và bàn chân.
• Dị ứng: Ban hồng đa dạng, không có phỏng nước
• Thuỷ đậu: Nhiều phỏng nước rải rác toàn thân, thời gian xuất hiện không đồng đều.

Nhận biết triệu chứng tay chân miệng nặng dần theo cấp độ

Cấp độ 1

Trẻ có các dấu hiệu tay chân miệng nhẹ là loét miệng và/hoặc có các tổn thương da. Thông thường, cách điều trị tại nhà trong trường hợp này như sau: 

• Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ cho con theo từng độ tuổi. Nếu em bé còn đang bú mẹ thì tiếp tục cho bú.
• Có sốt thì hạ sốt bằng paracetamol, liều dùng là 10mg/kg/lần, uống mỗi 4-6 giờ 1 lần. Tuy nhiên, các chuyên gia sức khoẻ trẻ em khuyến khích ba mẹ nên đưa trẻ đi khám để bác sĩ kê liều dùng paracetamol phù hợp, tránh quá liều gây ngộ độc. 
• Vệ sinh răng miệng.
• Nghỉ ngơi nhiều, tránh các kích thích.
• Tái khám 1-2 ngày/lần trong vòng 8-10 ngày đầu khởi phát bệnh. Nếu có sốt, trẻ cần được tái khám hàng ngày cho đến khi hết sốt ít nhất 48 giờ.

Cấp độ 2A

Triệu chứng tay chân miệng độ 2A bao gồm:

• Bé có tiền sử giật mình dưới 2 lần/ 30 phút và không ghi nhận bị giật mình lúc khám.
• Bé sốt trên 2 ngày, thường xuyên sốt trên 39 độ kèm biểu hiện nôn ói, lừ đừ, khó ngủ, quấy khóc không rõ nguyên nhân.

Các trẻ có triệu chứng tay chân miệng từ độ 2A đều cần được nhập viện để điều trị.

Cấp độ 2B

Triệu chứng tay chân miệng cấp độ 2B bao gồm:

• Nhóm 1: Trẻ có biểu hiện giật mình lúc khám, từng giật mình từ 2 lần trở lên trong vòng 30 phút kèm theo biểu hiện ngủ gà, mạch đập nhanh trên 130 lần/phút (khi nằm yên và không sốt).
• Nhóm 2: Trẻ sốt cao từ 39.5 độ trở lên (khi đo hậu môn) và uống thuốc hạ sốt không hạ, mạch đập nhanh trên 150 lần/phút (khi nằm yêu và không sốt), run chân tay, run người, ngồi không vững, đi loạng choạng, rung giật nhãn cầu, mắt lác, chân tay yếu hoặc liệt, nuốt sặc, giọng nói thay đổi,…

Trẻ sẽ được điều trị tại phòng cấp cứu hoặc hồi sức.

Cấp độ 3

Triệu chứng tay chân miệng độ 3 bao gồm:

• Mạch đập nhanh trên 170 lần/phút (khi nằm yên và không sốt), một số trẻ mạch chậm (biểu hiện rất nặng)
• Đổ mồ hôi
• Lạnh toàn thân hoặc chỉ ở một số vùng nhất định.
• Huyết áp tâm thu tăng: >100 mmHg với trẻ dưới 12 tháng, >110 mmHg với trẻ từ 12-24 tháng, >115 mmHg với trẻ từ 24 tháng trở lên.
• Thở nhanh, bất thường: Có cơn ngưng thở, thở bằng bụng, thở nông, rút lõm lồng ngực, thở khò khè, thở rít khi hít vào.
• Tăng trương lực cơ
• Rối loạn tri giác.

Trẻ cần được điều trị nội trú tại đơn vị hồi sức tích cực.

Cấp độ 4

Triệu chứng tay chân miệng độ 4 bao gồm:

• Sốc
• Phù phổi cấp.
• Tím tái, nồng độ SpO2 dưới 92%.
• Ngưng thở, thở nấc.

Cũng như các triệu chứng tay chân miệng độ 3, bệnh nặng độ 4 cần được điều trị nội trú tại các đơn vị hồi sức tích cực.

Phòng ngừa lây lan và chăm sóc tại nhà

Hiện nay chưa có vắc xin phòng bệnh tay chân miệng. Vì thế, biện pháp phòng ngừa chính vẫn là giữ vệ sinh. Khi chăm sóc trẻ có triệu chứng tay chân miệng, ba mẹ nên lưu ý:

• Cho con cách ly ít nhất 7-10 ngày kể từ khi khởi phát bệnh.
• Trẻ cần tắm; những thành viên trong gia đình cần rửa tay với xà phòng trong vòng ít nhất 20 giây dưới vòi nước chảy. Đặc biệt là sau khi thay quần áo, thay bỉm tã hay tiếp xúc với phân và nước bọt của bé.
• Khử khuẩn đồ chơi, sàn nhà bằng Cloramin B 0,5 % hoặc nước Javen.
• Để bé dùng cốc, muỗng, chén bát, bình sữa,… riêng và luộc sôi để khử trùng; giặt ga gối với nước nóng ≥ 60 °C.
• Cho bé uống nhiều nước, đặc biệt là những loại nước ép trái cây giàu vitamin C.
• Cho trẻ ăn đầy đủ dinh dưỡng với thức ăn mềm, dễ nuốt. Nếu trẻ còn bú mẹ, hãy cho bé bú thành nhiều cữ hơn và giảm lượng sữa mỗi cữ. Ba mẹ cần đảm bảo cho trẻ ăn chín, uống chín.

Kết luận

Bệnh tay chân miệng phổ biến ở những trẻ trong độ tuổi mẫu giáo và dễ lây lan. 

Trong đa số trường hợp, người bệnh thường tự khỏi, không biến chứng nếu được nhận diện sớm và chăm sóc đúng cách.

Hãy nhớ 4 triệu chứng tay chân miệng ở thể cấp tính điển hình là: loét miệng, biếng ăn, phỏng nước ở tay-chân-mông-miệng, sốt nhẹ. 

Ba mẹ nên theo dõi con sát sao trong 3 ngày đầu. Nếu có triệu chứng tay chân miệng nặng, cần đưa trẻ đi thăm khám sớm vì đây chính là thời điểm vàng để ngăn ngừa các biến chứng trên thần kinh.