Báo cáo về chất lượng không khí thế giới năm 2023 cho thấy Việt Nam nằm trong top 40 quốc gia có nồng độ bụi mịn PM2.5 cao nhất toàn cầu. WHO cảnh báo ô nhiễm không khí là “kẻ giết người thầm lặng”, gây nhiều bệnh nguy hiểm. Vậy, ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì? Làm sao để bảo vệ sức khỏe trước thực trạng này?
Mời bạn cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Ô nhiễm không khí là gì?
Ô nhiễm không khí tình trạng thay đổi các đặc tính tự nhiên của khí quyển do bất kỳ tác nhân hóa học, vật lý hoặc sinh học nào gây ra. Các tác nhân gây ô nhiễm đe dọa sức khỏe cộng đồng bao gồm bụi mịn, carbon monoxide, ozone, nitơ dioxide và sulfur dioxide.
Nguồn sinh ra chất gây ô nhiễm phổ biến nhất là thiết bị đốt trong gia đình, xe cơ giới, cơ sở công nghiệp và cháy rừng.
Dữ liệu của WHO cho thấy hầu hết dân số toàn cầu (99%) hít thở không khí chứa chất gây ô nhiễm vượt quá giới hạn hướng dẫn của WHO.
Trong khi đó, cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa kỳ sử dụng chỉ số Chất lượng Không khí (AQI) để đo mức độ ô nhiễm không khí. AQI bao gồm sáu nhóm mã màu, mỗi nhóm tương ứng với một khoảng giá trị AQI. Giá trị AQI càng cao, mức độ ô nhiễm không khí càng lớn và đe dọa sức khỏe càng nhiều, cụ thể như sau:
| Màu AQI hàng ngày | Đánh giá | Chỉ sốAQI tương ứng | Mô tả về chất lượng không khí |
| Màu xanh lá | Tốt | 0 đến 50 | Chất lượng không khí ở mức chấp nhận được; không gây rủi ro cho sức khỏe con người. |
| Màu vàng | Vừa phải | 51 đến 100 | Chất lượng không khí ở mức chấp nhận được. Tuy nhiên, một số đối tượng, đặc biệt là những người nhạy cảm với ô nhiễm không khí vẫn có thể bị ảnh hưởng sức khỏe; nên hạn chế các hoạt động ngoài trời kéo dài. |
| Màu cam | Không lành mạnh cho nhóm nhạy cảm | 101 đến 150 | Các nhóm đối tượng nhạy cảm có thể bị ảnh hưởng đến sức khỏe. Người bình thường ít có khả năng bị ảnh hưởng hơn. Tuy nhiên, mọi người nên hạn chế hoạt động ngoài trời kéo dài. |
| Màu đỏ | Không lành mạnh | 151 đến 200 | Một số người gặp phải các vấn đề về sức khỏe. Nhóm nhạy cảm có thể gặp phải các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Khuyến cáo mọi người nên hạn chế hoạt động ngoài trời kéo dài. |
| Màu tím | Rất không lành mạnh | 201 đến 300 | Nguy cơ ảnh hưởng đến xấu đến sức khỏe. Trẻ em, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh về đường hô hấp nên tránh mọi hoạt động gắng sức ngoài trời; Người lớn khỏe mạnh nên hạn chế hoạt động ngoài trời. |
| Màu hạt dẻ | Nguy hiểm | 301 trở lên | Mọi người đều có khả năng bị ảnh hưởng. Khuyến cáo tránh các hoạt động ngoài trời. |
[embed-health-tool-bmi]
Ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì?
Một phân nhóm của bụi mịn PM là bụi mịn PM2.5 đường kính dưới 2,5 micromet. Nó nhỏ đến mức có thể đi sâu vào mô phổi, xâm nhập vào máu và gây ra các bệnh do ô nhiễm không khí. Cơ chế ảnh hưởng của bụi mịn vẫn đang được nghiên cứu thêm, song các nhà khoa học cho rằng 2 cơ chế rõ ràng nhất là:
- Viêm: Chất ô nhiễm không khí có thể kích hoạt phản ứng của cytokin, gây viêm để cơ thể chống lại những tác nhân bên ngoài. Mặc dù là cơ chế bảo vệ nhưng tình trạng viêm quá mức gây ra một số bệnh, đặc biệt là bệnh hô hấp như phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).
- Kích ứng oxy hóa: Chất ô nhiễm không khí chứa nhiều gốc tự do, khi vào cơ thể sẽ lấy đi những hạt tích điện âm electron của các hợp chất, dẫn đến một số phản ứng viêm.
2 cơ chế này là tiền đề của nhiều bệnh mạn tính khác nhau như ung thư, tiểu đường, suy giảm chức năng phổi, hen suyễn, các vấn đề về tim, rối loạn hệ thống sinh sản, thần kinh và hệ miễn dịch. Đây cũng chính là câu trả lời cho câu hỏi: Ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì.
- Trẻ em hít phải ít hay nhiều bụi mịn PM2.5 cũng có thể làm thay đổi kích thước não đang phát triển, cuối cùng làm tăng nguy cơ bại não, tăng động giảm chú ý ADHD, tự kỷ.
- Phụ nữ mang thai sống trong vùng không khí ô nhiễm có thể tăng nguy cơ sinh non, sinh con nhẹ cân và trầm cảm sau sinh. Người lớn tuổi có nguy cơ mất trí nhớ, sa sút trí tuệ, Parkinson, tổn thương xương.
[article-yoast-faqs]
Thống kê và gánh nặng y tế do ô nhiễm không khí
Để trả lời chi tiết hơn cho câu hỏi “ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì”, Hello Bacsi sẽ tổng hợp một số số liệu được thống kê gần nhất dưới đây:
- Viện nghiên cứu tác động sức khỏe (HEI) công bố: Năm 2021, ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra 8,1 triệu ca tử vong trên thế giới.
- Theo số liệu mới của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Năm 2016, Việt Nam có hơn 60.000 người tử vong do bệnh tim, đột quỵ, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và viêm phổi đều có liên quan tới ô nhiễm không khí.
- Trong số 2,2 triệu người tử vong do ô nhiễm không khí ở khu vực Tây Thái Bình Dương năm 2016, 29% là do bệnh tim, 27% do đột quỵ, 22% do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, 14% do ung thư phổi và 8% do bệnh viêm phổi.
Cách bảo vệ sức khỏe khỏi tác động của ô nhiễm không khí
Hiểu ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì, bạn sẽ biết tầm quan trọng của việc tự bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình, đồng thời giảm thiểu các hành động gây ô nhiễm môi trường. Những cách hữu ích có thể thực hiện ngay bây giờ là:
1. Theo dõi chỉ số AQI
Bạn có thể theo dõi chất lượng không khí hàng ngày qua chỉ số AQI ngay tại website http://hellobacsi.com.
Trong những ngày có AQI > 150, bạn nên hạn chế đi ra ngoài hoặc thực hiện các hoạt động ngoài trời.
2. Dùng khẩu trang đạt chuẩn
Mỗi cá nhân có thể sử dụng khẩu trang để làm giảm mức độ phơi nhiễm với ô nhiễm không khí. Những loại khẩu trang đạt chuẩn được sử dụng trên thế giới bao gồm N95, KN95, FFP2… Các loại khẩu trang này được trang bị màng lọc (có thể loại bỏ hơn 95% các tạp chất trong không khí và ngăn chặn các hạt bụi nhỏ tới 0,3 micron) và thiết kế ôm khít mặt.
Bạn cũng có thể vệ sinh mũi, súc họng sau khi ra đường về, vào buổi sáng và tối bằng nước muối sinh lý. Mắt cũng cần được vệ sinh với nước muối sinh lý nhỏ mắt trước khi đi ngủ.
3. Sử dụng máy lọc không khí HEPA
Một trong những biện pháp hiệu quả để phòng tránh ô nhiễm không khí trong nhà là sử dụng máy lọc không khí. Đây cũng là cách giảm nỗi lo ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì. Trong đó, các màng lọc đạt chuẩn HEPA (High-Efficiency Particulate Air) có khả năng lọc tốt nhất. Bạn nên chọn loại máy lọc có công suất phù hợp với diện tích phòng.
Bên cạnh đó, hãy hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào thời điểm không khí bị ô nhiễm nặng.
4. Chế độ ăn chống oxy hóa
Chế độ ăn giàu omega-3 đã được chứng minh giúp chống lại các ảnh hưởng của ô nhiễm không khí lên sức khỏe hệ thần kinh. Vì vậy, bạn hãy bổ sung chất này từ các loại cá béo và các loại hạt.
Chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa như vitamin C, vitamin E có trong rau xanh, hoa quả, thịt cá giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể, giảm thiểu phản ứng viêm do tác nhân ô nhiễm gây ra.
5. Trồng cây xanh trong nhà
Trồng nhiều cây xanh trong nhà giúp cung cấp một lượng lớn oxy cho chúng ta hít thở. Đồng thời, chúng cũng hấp thụ CO2, amoniac, SO2, bụi bẩn,… từ đó làm giảm các khí độc hại trong môi trường sống.
6. Giảm phát thải khí của phương tiện giao thông ra môi trường
Giảm phương tiện cá nhân có thể sinh ra khí thải như xe máy, ô tô hoặc sử dụng xăng sinh học thay vì xăng dầu thông thường cũng là cách mà mỗi cá nhân có thể góp phần bảo vệ môi trường, giảm mối lo ngại ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì cho bản thân, gia đình và cộng đồng. Thay vào đó, bạn có thể đi xe đạp, đi bộ và sử dụng các phương tiện công cộng như xe bus, tàu điện,… mỗi khi có thể.
Kết luận
Ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì? Nhẹ là bệnh hô hấp thông thường, nghiêm trọng hơn là ung thư và tim mạch. Để đối phó với thách thức này, mỗi cá nhân cần chủ động bảo vệ bản thân và gia đình bằng cách đeo khẩu trang chất lượng, hạn chế ra ngoài khi chất lượng không khí ở mức xấu và sử dụng máy lọc không khí.
Chúng ta cũng cần cùng nhau chung tay giảm thiểu phát thải từ các hoạt động hàng ngày, từ việc sử dụng phương tiện công cộng đến tiết kiệm năng lượng, để tạo nên một môi trường sống trong lành hơn.
