Miễn dịch và phát triển trí não: Đâu là yếu tố then chốt giúp trẻ lớn khôn vượt trội?

Những năm đầu đời là giai đoạn rất quan trọng đối với sức khỏe và sự phát triển của trẻ trong tương lai. Đây không chỉ là giai đoạn não bộ phát triển rất nhanh mà còn là thời điểm hệ miễn dịch của bé đang ngày một “trưởng thành” và cần được mẹ “chăm chút” [1], [2]. Thế nhưng, giữa miễn dịch và phát triển trí não, đâu là yếu tố then chốt giúp trẻ lớn khôn vượt trội?

“Chăm chút” hệ miễn dịch – Điều mẹ cần đặc biệt lưu tâm

Hệ miễn dịch là một mạng lưới phức tạp gồm các tế bào và protein miễn dịch giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh. Đối với trẻ sơ sinh, hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển đầy đủ khi mới sinh mà sẽ dần “trưởng thành” khi trẻ lớn lên [2].

Ở những ngày tháng đầu đời, trẻ sẽ được bảo vệ nhờ vào việc nhận kháng thể từ mẹ trong 3 tháng cuối thai kỳ qua nhau thai. Sau khi sinh, trẻ tiếp tục nhận kháng thể thông qua sữa mẹ để được bảo vệ khỏe mạnh. Tuy nhiên, khả năng miễn dịch mà bé nhận được từ mẹ sẽ giảm dần sau vài tuần hoặc vài tháng. Trong khi đó, miễn dịch “tự thân” của trẻ vẫn còn yếu và cần thời gian để hoàn thiện [2].

Do đó, khoảng thời gian chuyển tiếp từ lúc kháng thể dự trữ trẻ nhận được từ mẹ không còn đến khi cơ thể trẻ tự sản xuất kháng thể đủ cao là giai đoạn trẻ rất dễ bị nhiễm bệnh. Trong đó, nhiễm trùng đường hô hấp trên hay cảm lạnh là bệnh thường gặp nhất [3]. Trong năm đầu tiên sau sinh, trẻ có thể bị cảm lạnh từ 6 – 8 lần [4]. Ngoài cảm lạnh, viêm dạ dày ruột với các biểu hiện như tiêu chảy, nôn, đau bụng, sốt cũng là bệnh khá phổ biến. Trung bình, trẻ có thể bị từ 1 đến 2 lần mỗi năm, nhất là trong giai đoạn mới đi nhà trẻ [5].

Chính vì thế, việc “chăm chút” hệ miễn dịch cho bé trong những năm tháng đầu đời rất quan trọng. Để giúp con tăng cường miễn dịch, mẹ sẽ cần thực hiện một số biện pháp như:

• Cho con bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và cho đến khi 2 tuổi vì sữa mẹ giàu dưỡng chất cũng như kháng thể giúp xây dựng hệ miễn dịch cho bé [6].
• Đảm bảo trẻ được tiêm phòng theo lịch khuyến cáo vì tiêm phòng là cách an toàn và hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi những bệnh nguy hiểm [2].
• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc từ 12 đến 16 giờ đối với trẻ nhũ nhi, 8 đến 10 giờ đối với trẻ lớn hơn và thanh thiếu niên [7].
• Để bé chơi trên sàn và nằm sấp ít nhất 30 phút mỗi ngày với trẻ từ sơ sinh đến 1 tuổi. Với bé từ 1 – 5 tuổi, hãy khuyến khích trẻ vận động, tập thể dục ít nhất 3 giờ mỗi ngày. Việc tập thể dục có thể giúp con khỏe mạnh và ít bệnh hơn [7], [8].

Bên cạnh miễn dịch, mẹ cũng nhớ quan tâm việc phát triển trí não cho bé

Bộ não là trung tâm chỉ huy của cơ thể và chịu trách nhiệm về các chức năng khác nhau như vận động, suy nghĩ, ghi nhớ và cảm xúc [9]. Dù bộ não con người tiếp tục phát triển và thay đổi trong suốt cuộc đời nhưng thời kỳ não bộ phát triển nhanh nhất và có tính khả biến linh hoạt cao nhất là trong 3 tháng cuối thai kỳ và 2 năm đầu đời của trẻ [10].

Nếu như ở tuần thứ 2 – 3 sau sinh, kích thước não bộ của trẻ chỉ bằng 35% não bộ người trưởng thành thì trong năm đầu tiên, nó đã tăng gấp đôi và khi đến 1 tuổi tiếp tục phát triển bằng khoảng 70% não bộ người trưởng thành [11]. Bên cạnh đó, dù trẻ sơ sinh có tất cả các tế bào thần kinh cần có trong suốt cuộc đời nhưng sự kết nối giữa các tế bào thần kinh mới là điều giúp cho não bộ hoạt động. Theo nghiên cứu, trong năm đầu tiên sau sinh, bộ não của trẻ có thể tạo ra ít nhất một triệu kết nối thần kinh mới mỗi giây [12].

Chính vì vậy, khoảng thời gian 2 năm đầu đời là giai đoạn mà mẹ nên chú ý hỗ trợ con phát triển trí não tối ưu. Về mặt dinh dưỡng, mẹ có thể thúc đẩy sự phát triển não bộ của trẻ ngay từ trước và trong khi mang thai bằng cách ăn uống lành mạnh và bổ sung đủ axit folic hợp lý [1]. Đối với trẻ sau khi sinh, cần ưu tiên cho con bú sữa mẹ vì đây là nguồn dinh dưỡng có chứa các thành phần cần thiết cho sự phát triển trí não như DHA và ganglioside [13], [14]. Ngoài ra, trong quá trình chăm sóc và nuôi dạy bé, ba mẹ cũng có thể giúp trẻ phát triển trí não thông qua việc [1]:

Miễn dịch và trí não: Làm sao để vẹn cả đôi đường?

Miễn dịch và trí não đều quan trọng trong “giai đoạn vàng” phát triển của bé. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các bệnh do vi khuẩn, virus có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến khả năng nhận thức ở trẻ em [15]. Không những vậy, việc trẻ có miễn dịch kém, hay bị bệnh cũng sẽ ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và qua đó sự phát triển não bộ của trẻ cũng bị ảnh hưởng. Do đó, việc củng cố miễn dịch và phát triển trí não cho trẻ trong những năm đầu đời là hai nhu cầu phát triển có tầm quan trọng như nhau và đều cần ba mẹ quan tâm, chăm chút.

Để làm được điều này, mẹ sẽ cần chú ý chăm sóc dinh dưỡng cho bé bằng cách cho bé bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và tiếp tục cho bú đến khi bé 2 tuổi [6]. Bởi sữa mẹ không chỉ cung cấp các thành phần giúp bé tăng cường miễn dịch như:

• HMO (Human Milk Oligosaccharides): Dưỡng chất giúp điều chỉnh hệ vi sinh đường ruột, ngăn ngừa sự bám dính của mầm bệnh, phát triển hàng rào biểu mô ruột và phát triển hệ miễn dịch [16]. 5 HMO có hàm lượng nhiều nhất trong sữa mẹ là 2’-FL, 3-FL, LNT, 3’-SL và 6’-SL. Trong đó, 2’-FL là dưỡng chất được chứng minh lâm sàng giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ đến 66% [17].
• Nucleotides: Hợp chất được chứng minh giúp giảm tỷ lệ mắc tiêu chảy và hỗ trợ tăng sản xuất kháng thể nhiều hơn 86% sau 6 tháng tiêm vaccine HIB. [19], [20], [21]
• Lợi khuẩn: Sữa mẹ được xem là nguồn cung cấp lợi khuẩn ổn định, giúp bé tăng cường sức khỏe đường ruột. Bifidobacteria được công nhận là nhóm lợi khuẩn quan trọng đối với hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh, giúp trẻ cân bằng hệ vi sinh đường ruột và giảm nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng [22].

Mà đặc biệt sữa mẹ còn có các thành phần giúp bé phát triển trí não:

• Gangliosides: Thành phần quan trọng trong não người, chiếm 10 – 12% tổng khối lượng chất béo trong não. Việc cung cấp đầy đủ Gangliosides không chỉ giúp hỗ trợ kết nối thần kinh nhanh hơn mà còn chứng minh giúp tăng chỉ số IQ 5 điểm lúc 6 tháng tuổi [23]. Ngoài ra, nhiều bằng chứng cũng cho thấy gangliosides còn có tác động tích cực đến chức năng nhận thức, nhất là trong giai đoạn sau sinh khi não của bé đang phát triển [18].
• Bộ 3 dưỡng chất vàng DHA, Lutein, Vitamin E tự nhiên: DHA là dưỡng chất cần thiết và quan trọng đối với sự phát triển não bộ và thị giác của trẻ. Tuy nhiên, DHA là chất béo dễ bị phân hủy bởi quá trình oxy hóa. Đây là nguyên nhân khiến cho hàm lượng DHA cung cấp cho não của trẻ thấp hơn. Vì vậy, cùng với DHA thì trẻ cần được bổ sung đồng thời thêm Lutein và vitamin E tự nhiên có vai trò bảo vệ DHA. Điều này giúp não nhận được nhiều DHA hơn, giúp tăng kết nối và phát triển các tế bào thần kinh để bé tăng khả năng học hỏi và nhận thức. [24], [25].

Trong trường hợp mẹ không thể cho bé bú, mẹ có thể nhờ đến sự hỗ trợ từ các nhân viên y tế để tìm được giải pháp dinh dưỡng phù hợp cho bé.

Tóm lại, tăng cường miễn dịch và phát triển trí não có tầm quan trọng như nhau trong những năm tháng đầu đời của trẻ. Do đó, mẹ cần chăm chút và đáp ứng đồng thời cả hai nhu cầu này, bắt đầu với chế độ dinh dưỡng nhé!