Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ cần nhiều thời gian để phát triển và hoàn thiện. Trong đó, khoảng trống miễn dịch ở thời thơ ấu là giai đoạn mà trẻ đối diện với nhiều nguy cơ mắc bệnh nên ba mẹ cần hiểu rõ để chăm sóc trẻ. Vậy khoảng trống miễn dịch là gì? Làm sao để “lấp đầy” khoảng trống miễn dịch của trẻ trong những năm đầu đời?
Khoảng trống miễn dịch: Điều mẹ cần hiểu rõ trong những năm đầu đời
Hệ miễn dịch là một hệ thống gồm các tế bào và protein giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân có hại như vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng và loại bỏ chúng khỏi cơ thể [1], [2]. Ngoài ra, hệ miễn dịch còn có khả năng nhận biết và vô hiệu hóa các chất có hại từ môi trường, đồng thời, chống lại những thay đổi có thể gây bệnh cho cơ thể, chẳng hạn như tế bào ác tính [1]. Để hiểu được khoảng trống miễn dịch là gì, trước tiên mẹ cần biết đến hai loại miễn dịch đó là miễn dịch thụ động và miễn dịch chủ động.
- Miễn dịch thụ động: Miễn dịch được cung cấp từ bên ngoài cơ thể, giúp cơ thể nhận được các kháng thể chống lại bệnh tật thay vì tự sản xuất [3].
- Miễn dịch chủ động: Kết quả của việc tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh khác nhau, từ đó kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể tạo ra các kháng thể chống lại các loại mầm bệnh đó [3]. Miễn dịch chủ động mà một người có được có thể thông qua tiếp xúc với tác nhân gây bệnh bị lây nhiễm trong môi trường sống hoặc nhờ tiêm vaccine [3].
Trong những tháng đầu đời, khả năng miễn dịch thụ động của trẻ sơ sinh chủ yếu nhờ vào kháng thể mà bé nhận từ mẹ, thông qua nhau thai trong 3 tháng cuối thai kỳ và tiếp đến là qua sữa mẹ khi được mẹ cho bú sau sinh. Tuy nhiên, miễn dịch bé nhận được từ mẹ không kéo dài lâu mà sẽ suy yếu dần sau khoảng vài tuần hoặc vài tháng. Trong khi đó, miễn dịch chủ động của trẻ vẫn còn yếu và cần thời gian để hoàn thiện [2].
Theo đó, khoảng thời gian chuyển tiếp từ lúc kháng thể dự trữ trẻ nhận được từ mẹ không còn, cho đến khi cơ thể trẻ có thể sản xuất đủ lượng kháng thể gọi là giai đoạn “khoảng trống miễn dịch”.
Lấp đầy “khoảng trống miễn dịch” cho trẻ trong năm đầu đời: Mẹ nên làm gì?
Khoảng trống miễn dịch là giai đoạn trẻ dễ mắc bệnh nên việc tăng cường miễn dịch cho con từ những ngày đầu đời điều rất quan trọng. Theo khuyến cáo của Viện Hàn Lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bạn nên nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời và có thể kéo dài đến khi trẻ 2 tuổi hoặc lâu hơn [4]. Bởi sữa mẹ không chỉ là nguồn thức ăn dễ tiêu hóa đối với trẻ sơ sinh, giúp trẻ tăng cân lành mạnh [5] mà có chứa các thành phần dinh dưỡng giúp trẻ xây dựng và tăng cường miễn dịch như:
- HMO (Human Milk Oligosaccharides): Đây là thành phần có trong sữa mẹ, giữ vai trò điều hòa hệ vi sinh đường ruột, ngăn ngừa sự bám dính của mầm bệnh, phát triển hàng rào biểu mô ruột và phát triển hệ miễn dịch [6]. Trong đó, 5 HMO chiếm hàm lượng nhiều trong sữa mẹ là 2’-FL, 3-FL, LNT, 3’-SL và 6’-SL. Các nghiên cứu cũng cho thấy 2’-FL là dưỡng chất được chứng minh lâm sàng giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ đến 66% [7].
Nucleotides: Thành phần được chứng minh giúp tăng cường miễn dịch. Bên cạnh đó, thành phần này còn giúp giảm tỷ lệ mắc tiêu chảy và hỗ trợ tăng sản xuất kháng thể nhiều hơn 86% sau 6 tháng tiêm vaccine HIB [8].
Lợi khuẩn: Bifidobacteria có trong sữa mẹ được công nhận là nhóm lợi khuẩn quan trọng đối với hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh, giúp trẻ cân bằng hệ vi sinh đường ruột và giảm nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng [9].
Bên cạnh những dưỡng chất giúp trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ xây dựng nền tảng miễn dịch vững chắc, sữa mẹ còn chứa các thành phần giúp trẻ phát triển trí não tối ưu như:
- Gangliosides: Thành phần quan trọng trong não người, chiếm 10 – 12% tổng khối lượng chất béo trong não. Việc cung cấp đầy đủ Gangliosides không chỉ giúp hỗ trợ kết nối thần kinh nhanh hơn mà còn chứng minh giúp tăng chỉ số IQ gần 5 điểm lúc trẻ 6 tháng tuổi [10]. Ngoài ra, nhiều bằng chứng cũng cho thấy gangliosides còn có tác động tích cực đến chức năng nhận thức, nhất là trong giai đoạn sau sinh khi não của bé đang phát triển [11].
- Bộ 3 dưỡng chất vàng DHA, Lutein, Vitamin E tự nhiên: DHA là dưỡng chất cần thiết và quan trọng đối với sự phát triển não bộ và thị giác của trẻ. Tuy nhiên, DHA là chất béo dễ bị phân hủy bởi quá trình oxy hóa. Từ đó khiến cho hàm lượng DHA cung cấp cho não của trẻ thấp hơn. Vì vậy, đối với việc nuôi dưỡng trí não của trẻ, DHA cần được bổ sung đồng thời với Lutein và vitamin E tự nhiên là các dưỡng chất có vai trò bảo vệ DHA. Điều này giúp não nhận được nhiều DHA hơn, giúp tăng kết nối và phát triển các tế bào thần kinh để bé tăng khả năng học hỏi và nhận thức. [12], [13].
Như vậy, khi cho bé bú mẹ, mẹ sẽ có thể “chăm chút” đồng thời hệ miễn dịch và trí não cho bé thông qua dinh dưỡng. Điều này sẽ mang đến cho bé sự phát triển song hành, tạo nền tảng để giúp trẻ phát triển tối ưu và toàn diện nhất.
Trong trường hợp mẹ không thể cho bé bú, mẹ có thể nhờ đến sự hỗ trợ từ các nhân viên y tế để tìm được giải pháp dinh dưỡng phù hợp cho bé.
Đối với trẻ bước vào giai đoạn ăn dặm, thường là khi trẻ được 6 tháng tuổi trở lên, mẹ sẽ cần lưu ý nhiều hơn về chế độ ăn uống của con. Những thức ăn đầu tiên của con cần được nấu chín mềm và nghiền nhuyễn để phù hợp với khả năng nhai nuốt của bé [14]. Khi được 7 hoặc 8 tháng tuổi, bé có thể ăn nhiều loại thực phẩm thuộc các nhóm thực phẩm khác nhau. Những thực phẩm này bao gồm ngũ cốc, thịt, trái cây, rau củ, sữa chua, pho mát… [15]. Việc được cho ăn đa dạng sẽ giúp bé làm quen nhiều hương vị khác nhau và được bổ sung đầy đủ các dưỡng chất cần thiết đáp ứng nhu cầu phát triển khỏe mạnh.
Tuy nhiên, mẹ cần lưu ý rằng sữa mẹ vẫn là nguồn thức ăn chính của bé trong năm đầu tiên nên hãy duy trì song song giữa việc tập ăn dặm và cho bé bú mẹ [14]. Điều này không chỉ giúp bé nhận đủ dưỡng chất mà còn có thể tiếp tục nhận được các thành phần giúp tăng cường miễn dịch từ sữa mẹ như HMO, nucleotides, lợi khuẩn.
Bên cạnh chế độ dinh dưỡng, việc “lấp đầy” khoảng trống miễn dịch cho trẻ trong năm đầu đời còn bao gồm những lưu ý sau:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ cần được tiêm phòng theo lịch khuyến cáo vì đây là cách an toàn và hiệu quả để bảo vệ trẻ khỏi những bệnh nguy hiểm [2].
- Trẻ nên được ngủ đủ giấc từ 12 đến 16 giờ đối với trẻ nhũ nhi, 8 đến 10 giờ đối với trẻ lớn hơn và thanh thiếu niên [16].
- Việc tập thể dục có thể giúp con khỏe mạnh và ít bệnh hơn. Do đó, với trẻ từ sơ sinh đến 1 tuổi, bạn hãy để bé chơi trên sàn và nằm sấp ít nhất 30 phút mỗi ngày. Với bé từ 1 – 5 tuổi, hãy khuyến khích trẻ vận động, hoạt động thể chất ít nhất 3 giờ mỗi ngày [16], [17].
Khoảng trống miễn dịch của trẻ là điều khiến ba mẹ lo lắng, tuy nhiên việc nâng cao miễn dịch cho trẻ trong giai đoạn này hoàn toàn có thể thực hiện được nếu bạn chăm sóc về dinh dưỡng, tiêm phòng, lối sống… cho trẻ đúng cách và khoa học.
[embed-health-tool-vaccination-tool]
