Tổng quan về các triệu chứng chảy nước mũi và những điều cần biết

Chảy nước mũi (hay sổ mũi) là một hiện tượng hầu như ai cũng gặp. Sự “sụt sịt” này cũng là “bình thường thôi” khi mũi của chúng ta phản ứng lại một tác động nào đó bất lợi từ môi trường. Thông thường, sổ mũi chỉ “thoáng qua” và tự hết. Chưa có ai sổ mũi mà lại gây “mất nước” tới mức độ trụy tim mạch cả. Tuy nhiên, nếu sổ mũi một cách “bất thường” thì cũng cần phải lưu tâm vì đằng sau nó có thể có những tổn thương thực thể (viêm nhiễm, khối u, rò, dị hình cấu trúc, dị vật…), cần phải được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Trong bài viết sau, Hello Bacsi sẽ chỉ đề cập đến hiện tượng chảy mũi nước và tổng hợp những thông tin xoay quanh vấn đề vì sao bạn bị chảy mũi nước? Đồng thời, bài viết cũng chia sẻ thêm cách làm dịu sự khó chịu do sổ mũi hoặc nghẹt mũi thông thường để bạn tham khảo.

Chảy nước mũi là gì? Vai trò của chất nhầy bên trong mũi

Chảy nước mũi là hiện tượng dịch nhầy chảy ra phía trước cửa mũi hoặc chảy xuống phía sau của mũi họng mà chúng ta có thể nhìn thấy hoặc cảm nhận được sự khó chịu của nó. Khi niêm mạc mũi xoang bị “kích động” bởi các tác nhân, dịch nhầy sẽ được tiết ra nhiều hơn, gây ra hiện tượng sổ mũi. Về đặc điểm, bạn có thể nhận thấy, ban đầu dịch thường lỏng, trong suốt. Nếu nó không tự hết, sau vài ngày dịch có thể trở nên đặc và đục hơn hoặc ngả dần sang màu vàng, xanh. Tuy nhiên, những “sắc màu” ấy cũng chưa đủ để khẳng định một cách chắc chắn rằng bạn đang bị nhiễm trùng mũi.

Về cơ bản, dịch nhầy sinh lý được tạo ra từ các tế bào tuyến tiết nhầy nằm trong niêm mạc đường hô hấp nói chung và trong xoang mũi nói riêng. Nhầy và hệ thống lông chuyển của tế bào biểu mô hô hấp tạo nên phức hệ nhầy – lông chuyển. “Tấm thảm nhầy” nằm trên bề mặt sẽ được “một rừng” lông chuyển ở phía dưới đẩy ra sau xuống vùng mũi họng và được nuốt vào dạ dày. Quá trình này diễn ra thường xuyên, liên tục và không ngừng nghỉ. Do “thảm nhầy” trong trạng thái bình thường nó chỉ vừa đủ, loãng và mỏng nên chúng ta không cảm nhận được. Trong dịch nhầy có kháng thể và men ly giải. Vai trò quan trọng của dịch nhầy là “bắt giữ”, tiêu diệt những tác nhân gây hại xâm nhập như bụi bặm, phấn hoa, nấm mốc, vi khuẩn, virus… và đẩy chúng xuống dạ dày để dịch vị dạ dày “làm việc” tiếp hoặc bị phản xạ ho, hắt xì cũng như động tác khịt khạc tống xuất ra ngoài. Toàn bộ hệ thống nhầy và biểu mô hô hấp còn giúp cho không khí được làm ấm, làm ẩm trước khi vào phổi, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình trao đổi khí diễn ra suôn sẻ và hiệu quả.

Vì sao bạn chảy nước mũi? 9 nguyên nhân phổ biến cần quan tâm

Khi bị chảy nước mũi, chắc hẳn bạn thường nghĩ đến chuyện mình bị cảm. Thế nhưng, thực tế là có khá nhiều nguyên nhân gây chảy nước mũi, kể cả chảy mũi đơn thuần hoặc chảy mũi kèm theo các triệu chứng khác và không phải lúc nào nó cũng là bệnh lý. Cụ thể bao gồm:

Không khí hanh khô hoặc thời tiết lạnh gây sổ mũi

Không khí hanh khô sẽ kích ứng niêm mạc mũi. Theo cơ chế “tự vệ”, niêm mạc mũi sẽ “đổ nước” ra để ứng phó, nhằm làm ẩm không khí trước khi nó vào phổi. Khi trời lạnh, mũi của bạn sẽ cố gắng để “sưởi ấm” không khí bằng cách giãn nở các xoang mạch và mao mạch trong niêm mạc và các cuốn mũi, tăng cường lượng máu trong hốc mũi. Chính vì thế mà niêm mạc và các cuốn mũi sẽ “phình” ra, đường thở mũi bị hẹp lại và bạn sẽ thấy hơi bị nghẹt mũi. Việc tăng lưu lượng máu này cũng “vô tình” thúc đẩy quá trình tiết nhầy nhanh hơn và nhiều hơn, hậu quả là bạn bị “sụt sịt”.

Chảy nước mũi do cảm lạnh hoặc cảm cúm

Khi bị cảm lạnh hoặc cảm cúm, niêm mạc mũi xoang sẽ tăng tiết nhằm chống lại virus xâm nhập. Lượng dịch nhầy quá nhiều sẽ gây ra chảy mũi, có thể chảy ra phía trước cửa mũi hoặc chảy ra phía sau mũi họng. Dịch nhầy bệnh lý này có thể làm viêm đỏ cửa mũi hoặc viêm rát họng. Nếu dịch ứ đọng nhiều trong mũi xoang, có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển gây viêm mủ, dịch mũi sẽ đặc và ngả màu vàng xanh rõ rệt. Ngoài chảy mũi, còn có các triệu chứng khác đi kèm như nghẹt mũi, hắt xì, ho, sốt, đau đầu, đau mình mẩy, mệt mỏi…

Viêm mũi dị ứng

Nếu bạn có cơ địa dị ứng mũi xoang thì khi tiếp xúc với các dị nguyên như mạt bụi nhà, nấm mốc, phấn hoa, lông thú cưng (có dính nước miếng của chúng)… ắt mũi của bạn sẽ phản ứng lại một cách hết sức “nhiệt tình” ngay lập tức với những biểu “rầm rộ” như hắt xì từng tràng, sổ mũi nước ròng ròng và sau đó là nghẹt mũi, ngứa mắt, ngứa mũi.

Chảy nước mũi do viêm mũi vận mạch

Đây là tình trạng mũi quá nhạy cảm, thể hiện bằng phản ứng của hệ thần kinh phó giao cảm với tình trạng vận mạch trong niêm mạc mũi, tạo ra tình trạng giãn ứ trệ tạm thời của của các mao mạch mũi. Nguyên nhân sao lại như thế thì “chỉ có trời mới biết”. Tuy nó gây ra các triệu chứng như chảy mũi, hắt xì, nghẹt mũi… giống y chang như viêm mũi dị ứng nhưng nó không phải là dị ứng, không có phản ứng kháng nguyên kháng thể, không tìm ra được dị nguyên và các xét nghiệm chuyên biệt để xác định dị ứng thì đều… “âm tính”.

Yếu tố thuận lợi để “phát bệnh” cũng tựa tựa viêm mũi dị ứng như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, khói bụi, nấm mốc, phấn hoa, mùi hương lạ, không khí khô hanh, lạnh lẽo… Viêm mũi vận mạch thường “tự đến, tự đi” nhưng đôi khi nó cũng “lằng nhằng”, đòi hỏi phải có những can thiệp nhất định trong điều trị.

Polyp mũi

Polyp mũi là những khối u lành tính, mềm, có hình dạng như giọt nước, hình thành từ lớp niêm mạc mũi và các xoang. Nhìn chung, polyp nhỏ thường không gây ra triệu chứng. Tuy nhiên, nếu polyp lớn hơn có thể gây “phiền hà” với các triệu chứng như nghẹt mũi, chảy mũi, viêm xoang…

U nang nhầy

Tình trạng nhầy tích tụ được bọc trong vỏ nang. Thuộc dạng u lành tính và khá hiếm gặp. Nếu để lâu, u phát triển lớn có thể gây biến dạng mặt. Cũng có một dạng bệnh lý khác, hay gặp hơn, gọi là nang ứ đọng, thường thấy trong xoang hàm. Những u hoặc nang kiểu này cũng gây ra chảy nước mũi nhưng thường ở một bên.

Dị vật mắc kẹt bên trong mũi

Có thể là dị vật sống như con đỉa, con vắt, thường gặp ở người lớn với những thói quen tắm nước ao uống nước suối rừng. Có thể là dị vật “chết” như những vật tí xíu mà trẻ nhỏ thường dùng làm “đồ chơi” xong rồi nhét vô mũi, thí dụ như hạt cườm, cúc áo, viên pin… Nếu thấy trẻ bị chảy mũi một bên, dịch mũi hôi, lẫn máu thì cần phải đi khám ngay.

Nhân tiện, chảy nước mũi ở trẻ nhỏ còn có thể là do viêm quá phát amidan vòi (sùi vòm-VA).

Phì đại cuốn mũi

Các cuốn mũi là cấu trúc giải phẫu dọc theo mặt bên của hốc mũi, có vai trò làm tăng diện tích của niêm mạc mũi, đóng góp vào quá trình “khí động học” của đường thở mũi. Trong bệnh lý phì đại cuốn mũi thì niêm mạc bị thoái hóa, phù nề, gồ ghề, tăng thể tích, làm hẹp đường thở mũi, thậm chí chèn đẩy vào vách ngăn mũi, gây kích thích tăng tiết, chảy mũi.

Ngoài phì đại cuốn mũi, một số các bất thường về giải phẫu khác như lệch vẹo vách ngăn, gai vách ngăn… cũng có thể kích thích niêm mạc gây ra chảy mũi.

Khi có quá nhiều nước mắt

Đôi khi, chảy nước mũi không phải là triệu chứng của một bệnh lý nào đó mà chỉ là cơ chế phản xạ sinh lý tự nhiên của cơ thể. Chẳng hạn như khi bạn khóc, khi bị cay mắt khiến nước mắt từ tuyến lệ tuôn trào, chảy qua ống dẫn nước mắt (lệ đạo) để đổ vào ngách mũi dưới. Lúc này, nước mắt thường hòa cùng dịch nhầy từ mũi và chảy ra ngoài, điều đó là bình thường, nhất là đối với những người “mít ướt”.

Khi ăn những thức ăn có gia vị cay nồng, nóng như tiêu, ớt, mù tạt… thì những kích thích vị giác “bùng nổ” ấy cũng tạo phản xạ sinh ra cơn “đại hồng thủy” của mắt và mũi.

Chảy nước mũi có phải bị COVID-19?

Thời gian qua, đại dịch COVID-19 đã gây ra thảm họa toàn cầu. Virus quái ác này luôn luôn biến đổi và các triệu chứng của bệnh cũng biến đổi theo. Có một điều “tệ hại” rằng, các biểu hiện triệu chứng của nó ngày càng giống với các bệnh hô hấp thông thường khác. Chính vì thế mà “không biết đâu mà lần” khi mà cùng với nó, cảm lạnh và cảm cúm cùng hiện diện trong cộng đồng. Hiện tượng “dịch chồng dịch” là… có thật. Sẽ rất nguy hiểm nếu mắc hai thứ cùng một lúc. Vì vậy, nhiều người không tránh khỏi thắc mắc rằng khi chảy mũi nước có phải bị COVID-19 không? Câu trả lời cho vấn đề này là… có thể. Các triệu chứng “kinh điển” khi bị COVID-19 “đời đầu”, thí dụ như:

• Ho
• Thở gấp, khó thở
• Sốt, ớn lạnh
• Mệt mỏi
• Đau đầu
• Mất vị giác, khứu giác
• Đau nhức cơ hoặc cơ thể
• Viêm họng
• Tiêu chảy
• Buồn nôn hoặc nôn mửa…

Thì nay không còn “nguyên vẹn” như vậy nữa mà nó “na ná” như cảm cúm, cảm lạnh, thậm chí như một tình trạng viêm mũi dị ứng thông thường.

Những triệu chứng nào khác có thể đi kèm với chảy nước mũi?

Chảy nước mũi đôi khi là triệu chứng đơn lẻ nhưng trong phần lớn các trường hợp, thường đi kèm với các triệu chứng khác, thí dụ như:

• Sổ mũi kèm ho, đau họng: Tình trạng này xảy ra khi dịch nhầy từ mũi chảy xuống thành sau họng.
• Sổ mũi và nghẹt mũi thường đi kèm: Khi niêm mạc mũi bị sung huyết, phù nề sẽ gây tắc nghẽn đường thở mũi.
• Chảy nước mũi do cảm lạnh hoặc cảm cúm có thể kèm theo mệt mỏi, đau họng, ho, sốt.
• Chảy nước mũi do dị ứng có thể kèm theo hắt hơi, ngứa và chảy nước mắt.

Điều trị sổ mũi như thế nào?

Tình trạng sổ mũi thông thường thì không cần điều trị, có thể tự khỏi. Bạn có thể lựa chọn cách khắc phục tại nhà. Các biện pháp này có thể giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn trong khi chờ nó hết dần.

Cách điều trị sổ mũi tại nhà đơn giản

Như đã đề cập, người bị sổ mũi hiếm khi cần dùng đến thuốc kê toa. Thay vào đó, việc áp dụng các biện pháp sau đây có thể hữu ích:

• Nghỉ ngơi.
• Uống nhiều nước lọc và tránh đồ uống chứa cồn, caffeine.
• Uống trà nóng cũng có thể giúp ích cho tình trạng nghẹt mũi, sổ mũi. Thế nhưng, bạn cần ưu tiên chọn trà thảo mộc có tác dụng chống viêm, sung huyết nhẹ như trà cúc, gừng, bạc hà…
• Sử dụng bình rửa mũi đúng cách để loại bỏ dịch nhầy dư thừa. Khi rửa mũi, bạn nên dùng nước muối sinh lý vô trùng để tránh bị kích thích thêm và để giảm nguy cơ nhiễm trùng mũi xoang.
• Sử dụng bình xịt nước muối để giữ ẩm cho mũi và làm loãng dịch nhầy, tuy nhiên, không nên quá lạm dụng và dùng kéo dài.
• Xông hơi phần mặt bằng cách hít hơi nước nóng, tắm nước nóng có thể giúp giảm nghẹt mũi và chảy nước mũi.
• Ăn thức ăn cay thường kích thích chảy nước mũi nhưng cũng có thể làm giảm nghẹt mũi trong một số trường hợp.
• Sử dụng máy phun sương tạo độ ẩm trong phòng, làm cho không khí bớt hanh khô, qua đó làm “dịu” lại niêm mạc mũi và tạo điều kiện cho niêm mạc mũi tống xuất dịch ứ đọng.
• Đối với những người bị viêm mũi dị ứng thì cần tránh tiếp xúc với các dị nguyên như:
  • Hạn chế nguy cơ tiếp xúc phấn hoa bằng cách ở trong nhà nhiều hơn, đóng cửa sổ, tránh các hoạt động ngoài trời.
  • Đeo khẩu trang chống bụi nếu phải làm việc hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời.
  • Tránh tiếp xúc với vật nuôi nếu bạn dị ứng nước miếng dính trên lông của chúng.
  • Mang theo các loại thuốc được bác sĩ kê toa như thuốc xịt mũi steroid hoặc thuốc kháng histamine để dùng khi cần thiết.

Điều trị sổ mũi và các triệu chứng đi kèm khác bằng thuốc hoặc phẫu thuật

Đối với các trường hợp cần điều trị bằng thuốc thì tùy thuộc vào nguyên nhân mà bác có thể kê đơn thuốc phù hợp. Nếu bạn bị viêm mũi xoang do vi khuẩn, sẽ cần dùng đến kháng sinh. Nếu do virus, chẳng hạn như cảm lạnh, cảm cúm thông thường thì chỉ cần dùng thuốc chữa triệu chứng và chỉ dùng kháng sinh khi có bội nhiễm vi khuẩn. Trong một số thể loại cúm đặc biệt, đe dọa biến chứng nguy hiểm thì sẽ phải dùng đến những thuốc kháng virus đặc hiệu.

Những trường hợp như viêm mũi xoang mạn tính, thoái hóa niêm mạc, u hốc mũi, polyp mũi, lệch vách ngăn mũi, V.A ở trẻ… gây tắc nghẽn đường thở mũi thì có thể phải phẫu thuật để giải quyết.

Bị chảy nước mũi – Khi nào bạn cần đi khám?

Như đã đề cập, chảy mũi “qua loa” thường tự khỏi mà không cần điều trị. Tuy nhiên, khi thấy nó “không bình thường” thì bạn cần phải đi khám ngay, thí dụ:

• Sổ mũi kéo dài hơn 10 ngày và không có dấu hiệu cải thiện
• Có thêm các triệu chứng nghiêm trọng hoặc bất thường khác, chẳng hạn như kèm với sốt, đau vùng mặt.
• Đối với trẻ nhỏ, khi thấy các dấu hiệu như mũi chảy dịch nhầy một bên, dịch có mủ máu, mùi hôi thì cần đưa trẻ đi khám để “truy tìm kho báu” mà trẻ lỡ “cất giấu” trong đó.

Ngăn ngừa sổ mũi như thế nào?

Vì sổ mũi thường liên quan tới các bệnh truyền nhiễm về hô hấp, cho nên, để “phòng thủ”, nên “nghiêm chỉnh chấp hành” những điều sau:

• Đeo khẩu trang ở những nơi đông người
• Rửa tay khử khuẩn thường xuyên
• Tập thói quen dùng khuỷu tay che lại khi ho hoặc hắt hơi
• Vứt bỏ khăn giấy đã sử dụng sau khi xì mũi hoặc lau mũi vào đúng chỗ, không xả bừa bãi
• Tránh tiếp xúc với người đang bị cảm lạnh, cảm cúm…
• Ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên để tăng cường hệ miễn dịch
• Thường xuyên khử trùng các bề mặt chung như bàn, ghế, đồ chơi của trẻ em, tay nắm cửa…

Chảy nước mũi (sổ mũi) là triệu chứng rất phổ biến ở mọi độ tuổi. Mặc dù thông thường thì nó chỉ gây một chút khó chịu và không đáng lo ngại nhưng cần lưu ý là nó có thể là biểu hiện của một số bệnh lây truyền qua đường hô hấp. Vì vậy, điều quan trọng nhất là bạn cần phải có kiến thức để tự bảo vệ mình cũng như bảo vệ cộng đồng.