Biếng ăn, kén ăn ở trẻ nhỏ không chỉ khiến mỗi bữa ăn trở thành một “cuộc chiến” mà còn là nguyên nhân khiến nhiều ba mẹ lo lắng con thiếu hụt dinh dưỡng, chậm tăng cân và kém phát triển. Những lo lắng này thường dẫn đến căng thẳng, bất lực, khiến nhiều cha mẹ chọn cách thúc ép trẻ ăn hoặc gây áp lực với trẻ trong bữa ăn. Thế nhưng, những điều này thật ra khả năng cao sẽ phản tác dụng, khiến trẻ muốn chống đối việc ăn uống. Do đó, khi con có biểu hiện biếng ăn, ba mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân trẻ biếng ăn thật sự là gì để có giải pháp khắc phục phù hợp. Đây mới là “chìa khóa” giúp trẻ lấy lại hứng thú với bữa ăn, ăn uống đa dạng thực phẩm để phát triển khỏe mạnh.
Biếng ăn ở trẻ nhỏ: Dấu hiệu giúp ba mẹ nhận biết
Biếng ăn là tình trạng mà trẻ không tiêu thụ đủ lượng và loại thực phẩm cần thiết để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng, ảnh hưởng trực tiếp đến chiều cao, cân nặng. Điều này thường biểu hiện thông qua một vài dấu hiệu phổ biến như [2]:
- Trẻ không chịu ăn hết khẩu phần hoặc bữa ăn bị kéo dài (hơn 30 phút).
- Trẻ bú ít, ăn ít hơn bình thường.
- Trẻ ngậm thức ăn trong miệng lâu, không chịu nuốt.
- Trẻ không ăn một số loại thức ăn như thịt, cá, trứng, sữa, rau, quả.
- Trẻ từ chối không chịu ăn, chạy trốn khi thấy thức ăn.
- Trẻ nhìn thấy thức ăn là có phản ứng buồn nôn.
- Chỉ số tăng trưởng như cân nặng, chiều cao không đáp ứng mức tăng trưởng bình thường, ví dụ không tăng cân hoặc thậm chí sụt cân.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
4 yếu tố phổ biến làm tăng nguy cơ trẻ biếng ăn cha mẹ hay bỏ qua
Nguyên nhân trẻ biếng ăn có thể xuất phát từ nhiều vấn đề khác nhau. Trong đó, 4 yếu tố phổ biến sau đây đang góp phần gây ra chứng biếng ăn ở trẻ nhưng ba mẹ lại ít chú ý:
1. Mất cân đối hệ vi sinh đường ruột
Đường tiêu hóa của con người là nơi cư ngụ của hơn 100 nghìn tỷ vi sinh vật, tạo nên một hệ vi sinh đường ruột phong phú và đa dạng [3]. Hệ vi sinh vật đường ruột bao gồm các loài vi sinh vật như vi khuẩn, nấm men… cùng với môi trường sống của chúng bên trong đường tiêu hóa. Mặc dù vi sinh vật là những loài rất nhỏ nhưng có đóng góp to lớn cho sức khỏe tổng thể của con người theo nhiều cách khác nhau [4]. Hệ vi sinh đường ruột có thể tham gia vào nhiều chức năng quan trọng như:
- Hỗ trợ quá trình tiêu hóa – hấp thu: Chẳng hạn lợi khuẩn giúp cơ thể hấp thu, tổng hợp và chuyển hóa nhiều chất dinh dưỡng như axit mật, chất béo, axit amin, vitamin và các axit béo chuỗi ngắn (SCFAs)… [3]
- Hỗ trợ chức năng miễn dịch: Các lợi khuẩn góp phần bảo vệ hàng rào niêm mạc ruột; điều hòa đáp ứng miễn dịch; chống lại hại khuẩn/vi khuẩn có hại thông qua nhiều cơ chế như cạnh tranh dinh dưỡng, cạnh tranh vị trí bám, tiết peptide kháng khuẩn, tác động lên các con đường tín hiệu tế bào…[3]
- Hỗ trợ cảm giác thèm ăn: Hệ vi sinh vật đường ruột là quần thể vi sinh phong phú có mối quan hệ tương tác chặt chẽ với cơ thể chủ. Hệ vi sinh đường ruột không chỉ ảnh hưởng đến các hormone điều hòa cảm giác thèm ăn thông qua vai trò trục não – ruột mà còn góp phần tác động đến hệ thần kinh trung ương thông qua các đường dẫn truyền thần kinh, từ đó điều hòa cảm giác đói – no và tác động đến hành vi ăn uống [5].
Các nghiên cứu cho thấy sự cân đối của hệ vi sinh đường ruột không chỉ đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe tổng thể [6] mà còn ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn của trẻ. Nếu mất cân đối hệ vi sinh đường ruột thì có thể gây ra các hệ lụy về tiêu hóa như tiêu chảy, táo bón, đầy hơi…[7] Những tình trạng này có thể khiến trẻ giảm cảm giác thèm ăn, từ đó dẫn đến biếng ăn. [8], [9]
2. Chế độ ăn của trẻ không hợp lý
Trẻ biếng ăn, ăn ít vào các bữa chính có thể do chế độ ăn chưa hợp lý, bao gồm việc [10], [11]:
- Trước hoặc gần bữa ăn, mẹ cho trẻ uống quá nhiều các loại nước uống như sữa, nước trái cây hoặc ăn quá nhiều bánh, kẹo có thể làm trẻ giảm cảm giác thèm ăn.
- Cho trẻ ăn vặt giữa các bữa chính và các bữa phụ cũng có thể ảnh hưởng đến khẩu vị của trẻ.
- Cho trẻ ăn không phù hợp với nhu cầu khuyến nghị theo độ tuổi và thể trạng. Ví dụ, nhu cầu năng lượng trung bình của bé trai 3 tuổi là khoảng 1300Kcal mỗi ngày. Nếu bố mẹ cho trẻ ăn vượt mức nhu cầu, trẻ có thể ít hứng thú vào những bữa ăn tiếp theo.
- Chế độ ăn uống của trẻ thiếu cân đối, kém đa dạng về khẩu phần và khẩu vị. Vấn đề này thể hiện qua việc mẹ chỉ giới hạn thức ăn theo những món trẻ yêu thích, không giới thiệu cho con những món ăn mới hoặc không có cách chế biến mới.
3. Trẻ bị ép ăn và cách cho ăn chưa khoa học của cha mẹ
Một số ba mẹ cho rằng con mình trông nhỏ hoặc có nguy cơ thiếu dinh dưỡng nên thường phản ứng thái quá khi trẻ ăn ít [12]. Nhiều cha mẹ không hiểu được tình trạng giảm cảm giác thèm ăn sinh lý xuất hiện ở giai đoạn trẻ từ 1 đến 5 tuổi dẫn đến việc gây áp lực cho trẻ [12], ép trẻ ăn nhiều hơn nhu cầu và khiến trẻ sợ ăn [10].
Bên cạnh đó, trẻ nhỏ có xu hướng thích bắt chước hành vi, thói quen ăn uống của người lớn. Ví dụ như trong gia đình có người “từ chối” loại thực phẩm nào đó thì trẻ cũng dễ hình thành thói quen tương tự. Việc cha mẹ không nhận biết sớm hành vi này và tiếp tục duy trì môi trường ăn uống thiếu đa dạng có thể ảnh hưởng đến sở thích ăn uống của trẻ. Ngoài ra, các hành vi như thúc ép, la mắng, đe dọa khi trẻ từ chối ăn thường gây áp lực tâm lý, làm giảm cảm giác thèm ăn thay vì cải thiện [12].
4. Biếng ăn sinh lý
Biếng ăn sinh lý là tình trạng mà trẻ ăn ít hoặc tránh né việc ăn uống nhưng không phải là bệnh về rối loạn ăn uống. Hầu hết trẻ em đều trải qua biếng ăn sinh lý nhưng tình trạng này thường tự cải thiện theo thời gian [13].
Trẻ biếng ăn phải làm sao? Mẹo hay cho ba mẹ để góp phần cải thiện biếng ăn cho con
Các nghiên cứu cho thấy hệ vi sinh đường ruột có thể hỗ trợ cảm giác thèm ăn của trẻ. Hệ vi sinh đường ruột có thể ảnh hưởng đến các hormone điều hòa kiểm soát cảm giác thèm ăn thông qua vai trò trục não – ruột và có thể tác động lên hệ thần kinh trung ương thông qua các đường dẫn truyền thần kinh, từ đó điều hòa cảm giác đói – no và qua đó tác động đến hành vi ăn uống của trẻ. [5]
Như vậy, để hỗ trợ cải thiện tình trạng biếng ăn, kén ăn, một mẹo quan trọng cho ba mẹ là hãy tìm cách cải thiện sức khỏe hệ vi sinh đường ruột cho trẻ bằng cách bổ sung các thực phẩm giàu lợi khuẩn vào bữa ăn hàng ngày như sữa chua ăn hoặc sữa chua uống. Việc bổ sung lợi khuẩn không chỉ giúp tăng số lượng lợi khuẩn trong đường ruột mà còn góp phần giảm stress oxy hóa, viêm đường ruột, từ đó thúc đẩy quá trình phục hồi chức năng tiêu hóa và cải thiện cảm giác thèm ăn [14].
Với trẻ nhỏ, ba mẹ có thể cân nhắc cho bé dùng thêm sữa chua uống men sống lợi khuẩn vị cam thơm ngon, phù hợp với sở thích và vị giác của các bé giúp kích thích cảm giác thèm ăn, hỗ trợ trẻ ăn ngon và tăng cân. Tuy nhiên, ba mẹ cần lưu ý không phải lợi khuẩn nào cũng có khả năng sống sót sau khi vượt qua môi trường khắc nghiệt của dạ dày. Do đó, khi chọn sữa chua uống men sống cho bé, mẹ nên ưu tiên sản phẩm có chứa hàng chục tỷ lợi khuẩn L.CASEI 431™ đến từ Châu Âu được chứng minh bởi HƠN 90 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC & LÂM SÀNG về khả năng sống sót qua dịch dạ dày và đi tới ruột non, ruột già.
Hiện nay trên thị trường đang có bán một số sản phẩm sữa chua uống men sống có chứa lợi khuẩn L.CASEI 431™. Mỗi chai 65ml được làm từ khoảng 13 tỷ lợi khuẩn L.CASEI 431™, hỗ trợ tốt tiêu hóa và góp phần tăng đề kháng. Đặc biệt, ngoài bổ sung lợi khuẩn L.CASEI 431™ các sản phẩm này còn được bổ sung 104mg lysine, kẽm và các vitamin nhóm B (B1, B2 và B12) giúp hỗ trợ thèm ăn, ăn ngon và hỗ trợ tăng cân [15], [16]. Mẹ có thể cho bé uống sau mỗi bữa ăn, đều đặn 2 chai mỗi ngày giúp hỗ trợ cải thiện tiêu hóa, hỗ trợ bé ăn ngon, góp phần cải thiện tình trạng biếng ăn và lo lắng khi đến giờ ăn.
Bên cạnh việc cho trẻ dùng các sản phẩm sữa chua uống men sống lợi khuẩn để hỗ trợ trẻ ăn ngon, ba mẹ cũng nên xây dựng chế độ ăn hợp lý, phù hợp với độ tuổi và thể trạng để giúp trẻ tăng thêm hứng thú ăn uống như [10]:
- Thay đổi món ăn thường xuyên giúp bé ăn đa dạng, kết hợp đầy đủ các nhóm chất cần thiết cho mỗi bữa ăn.
- Thay đổi cách chế biến món ăn, trang trí món ăn sao cho đẹp mắt, hấp dẫn hơn.
- Giới hạn thời gian ăn từ 20 – 30 phút mỗi bữa ăn giúp trẻ tập trung thưởng thức món ăn, không chán trong bữa ăn tiếp theo.
- Nếu trẻ từ chối ăn một loại thức ăn mới, không nên ép trẻ ăn ngay mà nên thử lại vào thời điểm khác. Cách tốt nhất là mẹ nên cho trẻ ăn theo nhu cầu, có thể cho trẻ vận động trước khi ăn để tăng cảm giác đói bụng.
- Cho trẻ ăn chung với gia đình, khuyến khích và khen ngợi khi trẻ ăn ngon, tự tin với việc ăn uống.
- Vệ sinh răng miệng tốt cho trẻ, đánh răng cho trẻ 1 đến 2 lần mỗi ngày.
- Ba mẹ hãy là tấm gương sáng về ăn uống hợp lý để con học hỏi, noi theo.
Trẻ biếng ăn, kén ăn là nỗi lo chung của nhiều mẹ nuôi con nhỏ. Mặc dù vấn đề này thường gây căng thẳng nhưng nếu mẹ hiểu được nguyên nhân và cách xử lý thì vẫn có thể sớm giúp con vượt qua. Điều quan trọng là mẹ cần kiên nhẫn đồng hành, xây dựng chế độ ăn khoa học, đồng thời tạo không khí bữa ăn vui vẻ để qua đó, con dần hình thành thói quen ăn uống tích cực và cải thiện được tình trạng biếng ăn.
Note: Sản phẩm sữa chua uống men sống không dùng cho trẻ dưới 1 tuổi.
