Viêm tiểu phế quản là bệnh lý hô hấp thường gặp ở trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt có xu hướng gia tăng nhanh vào mùa lạnh hoặc khi độ ẩm không khí cao.
Đa phần các trường hợp viêm tiểu phế quản ở trẻ có thể giảm dần và khỏi hẳn sau vài ngày, nhưng nếu không được nhận biết và chăm sóc đúng cách, trẻ có thể diễn tiến nặng với nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, hen suyễn, suy hô hấp, thậm chí đe dọa tính mạng.
Bài viết này sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về viêm tiểu phế quản ở trẻ: Nguyên nhân, triệu chứng, bé bị viêm tiểu phế quản bao lâu thì khỏi, cũng như cách chăm sóc trẻ bị viêm tiểu phế quản khoa học, đúng cách.
Viêm tiểu phế quản ở trẻ em là gì?
Viêm tiểu phế quản là tình trạng viêm cấp tính xảy ra ở các phế quản có kích thước nhỏ, đường kính dưới 2mm, còn gọi là các tiểu phế quản. Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt phổ biến ở nhóm từ 3 đến 6 tháng tuổi – giai đoạn hệ hô hấp và miễn dịch của trẻ chưa phát triển đầy đủ, dễ bị tác động bởi các yếu tố gây bệnh từ môi trường.
Viêm tiểu phế quản được phân loại thành 4 mức độ, từ nhẹ, trung bình, nặng đến rất nặng tùy thuộc vào biểu hiện lâm sàng, các yếu tố nguy cơ kèm theo và kết quả xét nghiệm cận lâm sàng.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ viêm tiểu phế quản ở trẻ
Tác nhân chủ yếu gây viêm tiểu phế quản ở trẻ em là virus, trong đó virus hợp bào hô hấp (RSV – Respiratory Syncytial Virus) chiếm tỉ lệ cao nhất (khoảng 30–50%). RSV có khả năng lây lan rất mạnh, dễ gây thành dịch.
Ngoài RSV, một số loại virus khác cũng có thể gây bệnh như virus cúm, rhinovirus, adenovirus, parainfluenza…
Viêm tiểu phế quản có thể xảy ra ở bất kỳ trẻ nhỏ nào. Tuy nhiên, trẻ có các yếu tố sau có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc khiến bệnh diễn tiến nặng hơn:
- Trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng tuổi
- Trẻ sinh non, nhẹ cân
- Không được bú mẹ đầy đủ: Có nguy cơ cao do thiếu kháng thể tự nhiên từ sữa mẹ.
- Đi nhà trẻ sớm hoặc sống trong môi trường đông đúc
- Có anh chị em trong nhà đang mắc viêm tiểu phế quản
- Tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc lá hoặc môi trường ô nhiễm
- Tiền sử mắc các bệnh đường hô hấp do virus: Như viêm mũi họng, viêm VA, viêm amidan…
- Mắc bệnh bẩm sinh: Bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi bẩm sinh
- Suy dinh dưỡng nặng
- Suy giảm miễn dịch.
Triệu chứng nhận biết sớm viêm tiểu phế quản ở trẻ
Viêm tiểu phế quản thường khởi phát với các triệu chứng khá giống cảm lạnh thông thường. Những triệu chứng trong 1 đến 2 ngày đầu của trẻ có thể bao gồm:
- Chảy nước mũi, nghẹt mũi
- Ho
- Sốt nhẹ (dưới 38 độ C).
Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng lúc này có thể bao gồm:
- Ho nặng dần, xuất hiện tiếng khò khè
- Trẻ thở nhanh, thở nông
- Sốt
- Quan sát thấy cổ và ngực của trẻ có thể thấy rõ co kéo theo mỗi nhịp thở.
- Mệt mỏi, quấy khóc, bú ít hơn bình thường.
- Có thể kèm theo rối loạn tiêu hóa như đi phân lỏng, nôn.
Nếu trẻ có các biểu hiện nguy hiểm sau, bố mẹ cần đưa con đến bệnh viện ngay:
- Trẻ thở rất khó hoặc rất nhanh
- Bụng và xương sườn của trẻ co kéo ở mỗi nhịp thở và phập phồng cánh mũi.
- Ngủ li bì, khó đánh thức, hôn mê
- Da môi hoặc đầu ngón tay tím tái
- Từ chối bú hoặc uống nước, có biểu hiện mất nước.
Cách chăm sóc trẻ bị viêm tiểu phế quản tại nhà
Với các trường hợp viêm tiểu phế quản mức độ nhẹ, trẻ có thể được chăm sóc và theo dõi tại nhà dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Dưới đây là những nguyên tắc quan trọng trong chăm sóc tại nhà:
- Cho trẻ uống đủ nước: bú mẹ, sữa, nước ấm hoặc dung dịch điện giải (tùy theo độ tuổi) để làm loãng đờm, tránh mất nước.
- Chia nhỏ bữa ăn: tránh ép ăn khi trẻ mệt, ưu tiên thực phẩm dễ tiêu.
- Làm sạch mũi họng bằng nước muối sinh lý 0,9%
- Tạo độ ẩm không khí phù hợp trong phòng giúp giảm triệu chứng
- Hạ sốt đúng cách theo đúng liều bác sĩ hướng dẫn
- Không tự ý dùng thuốc: tuyệt đối không tự mua kháng sinh, thuốc ho, long đờm khi chưa có chỉ định.
- Theo dõi và tái khám: Quan sát nhịp thở, bú, ngủ, tình trạng tỉnh táo của trẻ; đưa trẻ tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ để đánh giá tiến triển và kịp thời xử lý nếu bệnh trở nặng.
Bé bị viêm tiểu phế quản bao lâu thì khỏi?
Thời gian hồi phục sau viêm tiểu phế quản ở trẻ thường dao động từ 1 đến 2 tuần, nếu được chăm sóc đúng cách và không có biến chứng. Một số triệu chứng như ho và khò khè có thể kéo dài đến 4 tuần.
Tuy nhiên, thời gian khỏi bệnh có thể lâu hơn nếu trẻ có một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ sau:
- Trẻ sinh non
- Trẻ có bệnh nền, như hen suyễn, bệnh tim, phổi bẩm sinh…
- Hệ miễn dịch yếu, thể trạng kém, suy dinh dưỡng
- Sống trong môi trường ô nhiễm, khói bụi, khói thuốc lá
- Chăm sóc không đúng cách, tự ý dùng thuốc không theo chỉ định hoặc dinh dưỡng không đầy đủ.
Lưu ý: Bố mẹ cần đưa trẻ tái khám theo lịch hẹn với bác sĩ. Điều này giúp bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng sức khỏe và mức độ hồi phục của trẻ, đồng thời phát hiện sớm những vấn đề tiềm ẩn. Nếu con có các dấu hiệu bất thường như ho hoặc khò khè kéo dài quá 4 tuần, sốt cao không hạ hoặc kéo dài, bỏ bú, tím tái…, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.
Chỉ định nhập viện và điều trị chuyên khoa
Các trường hợp chỉ định nhập viện:
- Trẻ dưới 3 tháng tuổi.
- Có yếu tố nguy cơ diễn tiến nặng
- Xuất hiện dấu hiệu nguy hiểm:
- Tím tái, khó thở nhiều.
- Bỏ bú hoặc bú kém (với trẻ < 2 tháng), không uống được (trẻ > 2 tháng).
- Li bì, khó đánh thức, co giật.
- Suy dinh dưỡng nặng.
- Thở nhanh > 70 lần/phút, rút lõm lồng ngực.
- Có dấu hiệu mất nước.
Đối với những trường hợp trẻ viêm tiểu phế quản cần nhập viện, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị theo tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, có thể gồm các biện pháp sau:
- Hỗ trợ hô hấp:
- Cho trẻ nằm đầu cao, hút đờm dãi để làm thông thoáng đường thở
- Chỉ định thở oxy, thở CPAP hay thở máy để hỗ trợ hô hấp tùy từng trường hợp
- Chỉ định khí dung nước muối ưu trương NaCl 3% hoặc thuốc giãn phế quản tùy tình trạng và khả năng đáp ứng
- Vật lý trị liệu hô hấp: Chỉ định chủ yếu khi bệnh nhân có biến chứng xẹp phổi.
- Corticoid chỉ sử dụng khi bệnh nhân có nghi ngờ hen suyễn hoặc suy hô hấp.
- Đảm bảo dinh dưỡng, nước và điện giải:
- Cho trẻ bú, ăn uống đầy đủ, chia nhỏ bữa.
- Chỉ định nuôi ăn qua sonde dạ dày hoặc chỉ định truyền dịch – nuôi ăn bằng đường tĩnh mạch tùy từng trường hợp bệnh.
- Điều trị biến chứng:
- Dùng kháng sinh nếu trẻ có dấu hiệu bội nhiễm.
Biến chứng viêm tiểu phế quản ở trẻ
Trẻ bị viêm tiểu phế quản nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, đặc biệt là trẻ sinh non, có yếu tố nguy cơ tiến triển nặng có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:
- Rối loạn chức năng hô hấp
- Suy hô hấp cấp, có thể dẫn đến tử vong nếu không xử trí kịp thời
- Tràn khí màng phổi
- Viêm phổi
- Xẹp phổi
- Viêm tai giữa
- Hen phế quản.
Phòng ngừa viêm tiểu phế quản ở trẻ
Để phòng ngừa viêm tiểu phế quản ở trẻ, bố mẹ cần chú ý:
- Trong thai kỳ: Mẹ bầu cần khám thai định kỳ, có chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý để giúp thai nhi đủ tháng, đủ cân.
- Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, duy trì bú mẹ đến 2 tuổi.
- Tăng cường đề kháng cho trẻ bằng dinh dưỡng hợp lý, uống đủ nước, ngủ đúng giờ và vận động phù hợp với độ tuổi.
- Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Rửa tay sạch sẽ trước khi tiếp xúc với trẻ; vệ sinh đồ chơi, bình sữa thường xuyên; Giữ không khí trong nhà sạch sẽ, thông thoáng; tránh khói thuốc, bụi bẩn, ô nhiễm.
- Hạn chế nguy cơ lây nhiễm: Tránh đưa trẻ đến nơi đông người, tránh tiếp xúc người đang mắc các bệnh hô hấp.
- Tiêm chủng đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
- Theo dõi sức khỏe: Khi trẻ có biểu hiện sốt, ho, sổ mũi, bú kém, bỏ bú… cần đưa đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Câu hỏi thường gặp (FAQ) về viêm tiểu phế quản ở trẻ
1. Viêm tiểu phế quản có lây cho anh chị bé không?
Viêm tiểu phế quản là bệnh có khả năng lây lan, đặc biệt khi trẻ và anh chị em tiếp xúc gần. Những trẻ có sức đề kháng kém hoặc đang mắc bệnh nền sẽ dễ bị nhiễm hơn. Vì vậy, hãy rèn cho trẻ thói quen rửa tay thường xuyên, không dùng chung khăn, ly, chén và hạn chế tối đa việc tiếp xúc gần khi trong gia đình có người đang mắc bệnh.
2. Có nên dùng máy xông mũi họng tại nhà mỗi ngày?
Không nên tự ý sử dụng máy xông mũi họng hàng ngày nếu không có chỉ định của bác sĩ. Việc lạm dụng có thể gây kích ứng niêm mạc đường hô hấp hoặc khiến trẻ phụ thuộc vào phương pháp này. Nếu trẻ bị nghẹt mũi nhẹ, có thể nhỏ nước muối sinh lý và vệ sinh mũi đúng cách. Trường hợp bé có triệu chứng nặng như khò khè, khó thở, bố mẹ nên đưa đi khám để bác sĩ đánh giá và kê toa thuốc hoặc hướng dẫn sử dụng máy xông đúng liều, đúng cách.
3. Khi nào mới cần chụp X-quang phổi?
Chụp X-quang phổi không được chỉ định đại trà trong tất cả các trường hợp viêm tiểu phế quản. Phương pháp này thường chỉ thực hiện khi có dấu hiệu nặng như khó thở tăng dần, thở rút lõm ngực, sốt cao kéo dài, hoặc khi nghi ngờ biến chứng như viêm phổi, tràn khí màng phổi. Việc chụp cần được bác sĩ đánh giá cụ thể để tránh lạm dụng tia X không cần thiết.
4. Có phải kiêng tắm cho bé khi đang ho khò khè?
Không cần kiêng tắm hoàn toàn khi trẻ đang bị ho hay khò khè. Tuy nhiên, bố mẹ cần tắm đúng cách: nơi kín gió, dùng nước ấm vừa phải, thời gian tắm nhanh và lau khô ngay sau khi tắm. Không nên tắm khi trẻ vừa ăn no hoặc lúc trẻ quá mệt mỏi và cần theo dõi kỹ để phát hiện dấu hiệu bất thường. Việc giữ vệ sinh cơ thể vẫn rất quan trọng để tránh nhiễm trùng da hoặc làm trẻ khó chịu.
5. Trẻ ho nhiều ban đêm có thể kê siro thảo dược?
Bố mẹ có thể sử dụng siro thảo dược để giảm ho về đêm cho trẻ, nhưng cần chọn loại phù hợp và tham khảo ý kiến bác sĩ. Một số siro từ thảo dược như tắc mật ong, lá hẹ… giúp làm dịu cổ họng, giảm ho nhẹ. Tuy nhiên, nếu trẻ ho kéo dài, có đờm nhiều, kèm theo thở khò khè hoặc sốt, bố mẹ cần đi khám để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.
Viêm tiểu phế quản ở trẻ em thường có thể tự khỏi, nhưng cũng có thể tiến triển nặng nếu không được theo dõi sát. Ba mẹ hãy luôn ghi nhớ ba trụ cột quan trọng trong quá trình chăm sóc trẻ: phát hiện sớm – chăm sóc đúng cách – theo dõi chặt chẽ diễn tiến. Sự chủ động và kịp thời của gia đình sẽ giúp trẻ hồi phục nhanh hơn, giảm nguy cơ biến chứng và bảo vệ tốt sức khỏe hô hấp cho con.
