Theo Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị Sốt xuất huyết Dengue của Bộ Y tế, phần lớn các trường hợp mắc sốt xuất huyết Dengue được điều trị ngoại trú hoặc theo dõi tại y tế cơ sở. Việc theo dõi chặt chẽ và chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết đúng cách giúp giảm triệu chứng, phát hiện sớm người có nguy cơ chuyển nặng để điều trị kịp thời, từ đó giảm tỷ lệ biến chứng, nhập viện kéo dài và tử vong.
Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chăm sóc người bị sốt xuất huyết từ A-Z, giúp gia đình và người bệnh xây dựng kế hoạch chăm sóc khoa học, an toàn và hiệu quả ngay tại nhà.
Tổng quan tiến trình bệnh và nhu cầu chăm sóc
Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm do virus Dengue gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn Aedes aegypti. Bệnh thường gặp ở vùng khí hậu nhiệt đới, trong đó có Việt Nam, có thể gây thành dịch. Đa số trường hợp nhẹ có thể điều trị ngoại trú, nhưng nếu không theo dõi chặt chẽ, bệnh có nguy cơ chuyển nặng nhanh chóng.
Tiến trình diễn biến của bệnh sốt xuất huyết thường trải qua ba giai đoạn điển hình. Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết cũng phải linh hoạt theo từng giai đoạn:
Giai đoạn sốt (2–7 ngày)
Người bệnh thường sốt cao đột ngột, kèm nhức đầu, đau hốc mắt, đau cơ khớp, có thể nổi ban, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi. Trong giai đoạn này, chăm sóc tập trung vào hạ sốt đúng cách, giảm đau, bù nước đầy đủ, nghỉ ngơi và theo dõi triệu chứng.
Giai đoạn nguy hiểm (khoảng ngày 3–7)
Ở giai đoạn này, người bệnh có thể còn sốt hoặc đã giảm sốt. Một số bệnh nhân có thể xuất hiện dấu hiệu cảnh báo như đau bụng dữ dội,đau tức vùng gan, nôn ói nhiều, tiểu ít, chảy máu bất thường, mệt lả, lơ mơ…
Đây là thời điểm nguy cơ sốc và biến chứng cao nhất. Người bệnh cần được theo dõi sát chỉ số sinh tồn và đưa đến cơ sở y tế ngay nếu có bất kỳ dấu hiệu cảnh báo ở trên.
Giai đoạn hồi phục (khoảng ngày 7-10)
Bệnh nhân hết sốt, dần ăn uống khá hơn, đi tiểu nhiều hơn, sức khỏe cải thiện. Lúc này, việc chăm sóc tập trung vào dinh dưỡng đầy đủ, nghỉ ngơi và theo dõi thêm cho đến khi hồi phục hoàn toàn.
Các chỉ số then chốt cần theo dõi trong suốt tiến trình bệnh: Nhiệt độ cơ thể, tình trạng ăn uống, số lần nôn, lượng nước tiểu, mạch, huyết áp và độ chênh áp, dấu hiệu chảy máu và biểu hiện ý thức. Xét nghiệm huyết học quan trọng cần theo dõi gồm hematocrit (hct) và platelet (tiểu cầu), tuy nhiên các xét nghiệm này cần được thực hiện khi có chỉ định của bác sĩ.
Tiếp nhận bệnh nhân và lập kế hoạch chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết
Thu thập thông tin và đánh giá ban đầu
Bác sĩ hoặc nhân viên y tế sẽ hỏi chi tiết về số ngày sốt, ngày bắt đầu sốt, các triệu chứng đi kèm như nôn ói, đau bụng, chảy máu cam, chấm xuất huyết, mệt mỏi… Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ khai thác thông tin về bệnh nền (tim mạch, thận, gan…), các loại thuốc đang sử dụng, tình trạng mang thai ở bệnh nhân nữ…
Người bệnh cũng sẽ được khám và đo chỉ số cơ bản như nhiệt độ, mạch, huyết áp, nhịp thở, lượng nước tiểu… Xét nghiệm công thức máu, xét nghiệm huyết thanh tìm kháng nguyên NS1 và kháng thể IgM+IgG, xét nghiệm PCR-Dengue, chỉ số men gan… là một số xét nghiệm quan trọng để đánh giá tiến triển bệnh.
Dựa trên biểu hiện lâm sàng và kết quả xét nghiệm, bệnh nhân sẽ được phân loại mức độ sốt xuất huyết và đưa ra chỉ định nhập viện hay chăm sóc tại nhà:
- Sốt xuất huyết Dengue: Bệnh nhân có thể được theo dõi và chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên nếu bệnh nhân có bệnh lý nền, sống một mình hoặc ở xa các cơ sở y tế thì cần nhập viện để theo dõi.
- Sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo: Bệnh nhân cần nhập viện theo dõi và điều trị.
- Sốt xuất huyết Dengue nặng: Cần nhập viện ngay và theo dõi điều trị tại khoa Hồi sức tích cực.
Nguyên tắc điều trị và chăm sóc
Nguyên tắc cốt lõi trong điều trị là hạ sốt an toàn, bù dịch hợp lý và phát hiện sớm biến chứng.
Với phần lớn bệnh nhân điều trị ngoại trú, chế độ chăm sóc bao gồm: uống nhiều nước, oresol hoặc nước trái cây; sử dụng paracetamol đúng liều để hạ sốt; tuyệt đối không dùng thuốc chống viêm giảm đau như aspirin, ibuprofen, corticosteroid.
Khi lập kế hoạch chăm sóc, cần ghi rõ:
- Ai là người theo dõi chính (người nhà/ bác sĩ)
- Tần suất đo/ ghi chép các chỉ số (nhiệt độ, lượng tiêu/ tiểu, mạch, huyết áp…)
- Thời điểm tái khám
- Các dấu hiệu cảnh báo cần nhập viện: như đau bụng nhiều, nôn liên tục, tiểu ít, chảy máu bất thường, li bì, khó thở…
Đánh giá kế hoạch chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết
Việc đánh giá hiệu quả chăm sóc dựa trên sự cải thiện lâm sàng và kết quả xét nghiệm. Nếu bệnh nhân hết sốt, ăn uống khá hơn, tỉnh táo, tiểu nhiều, tiểu cầu có xu hướng hồi phục thì kế hoạch chăm sóc đạt hiệu quả.
Ngược lại, nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào, cần thay đổi kế hoạch và nhập viện ngay để được xử trí kịp thời.
Chi tiết cách lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết tại nhà
1. Điều trị triệu chứng
Khi người bệnh sốt cao ≥ 38,5°C, cần:
- Cho uống paracetamol đơn chất với liều 10–15 mg/kg cân nặng/lần, khoảng cách giữa 2 lần uống là 4–6 giờ.
- Đảm bảo tổng liều paracetamol không quá 60 mg/kg trong 24 giờ.
- Kết hợp nới lỏng quần áo, nằm nơi thoáng mát và lau người bằng nước ấm giúp hạ nhiệt nhanh hơn.
2. Bù dịch khi chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết
- Người bệnh cần được bù dịch sớm bằng đường uống với:
- Dung dịch oresol pha đúng cách.
- Nước trái cây tươi (cam, chanh, dừa…)
- Nước cháo loãng pha muối.
- Khuyến khích uống theo nhu cầu cơ bản, uống nhiều lần trong ngày, từng ngụm nhỏ để tránh nôn ói.
- Không nên uống các loại nước màu nâu hoặc đỏ (xá xị, nước dâu đỏ…), vì dễ gây nhầm lẫn khi theo dõi nôn ra máu hoặc phân đen.
3. Dinh dưỡng
- Bữa ăn cần nhẹ nhàng, dễ tiêu như cháo, súp, mì mềm, canh…
- Chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày để người bệnh dễ ăn và hấp thu tốt hơn.
- Bổ sung thực phẩm giàu vitamin, đặc biệt là rau xanh và trái cây nhiều vitamin C, giúp hỗ trợ miễn dịch và hồi phục.
- Hạn chế các món ăn quá nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc khó tiêu để tránh làm nặng thêm đường tiêu hóa.
4. Theo dõi tại nhà
Người chăm sóc cần kiểm tra nhiệt độ, lượng nước tiểu, mạch, huyết áp, sự tỉnh táo và da niêm mạc hằng ngày. Người bệnh cần tái khám và làm xét nghiệm theo lịch hẹn để bác sĩ theo dõi diễn tiến bệnh.
Khi chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết, nếu thấy người bệnh có dấu hiệu khác thường, cần báo ngay cho bác sĩ.
5. Dấu hiệu cảnh báo cần nhập viện ngay
- Người bệnh nôn ói nhiều, không ăn uống được.
- Xuất hiện đau bụng dữ dội, vùng gan đau.
- Tay chân lạnh, ẩm, mệt lả, bứt rứt hoặc li bì.
- Có dấu hiệu chảy máu bất thường: chảy máu mũi, chân răng, xuất huyết âm đạo.
- Không tiểu trên 6 giờ.
- Xuất hiện rối loạn ý thức, hành vi như lú lẫn, vật vã, tăng kích thích hoặc li bì.
Vai trò giáo dục sức khỏe & tâm lý cho gia đình
Khi có người thân mắc bệnh sốt xuất huyết, gia đình không chỉ đóng vai trò chăm sóc trực tiếp mà còn cần được hướng dẫn, trang bị kiến thức và hỗ trợ tâm lý đúng cách:
- Ghi “nhật ký sốt xuất huyết”: Gia đình nên ghi lại nhiệt độ, số lần uống thuốc, lượng nước uống, tình trạng tiểu tiện, mức độ ăn uống và các triệu chứng bất thường. Nhật ký này giúp bác sĩ dễ dàng đánh giá tiến triển bệnh, đồng thời giúp quá trình chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết chủ động và hiệu quả hơn.
- Trấn an tâm lý và tránh lo lắng quá mức: Nhiều phụ huynh hoặc người nhà có xu hướng hoảng sợ, tìm đến các biện pháp không an toàn như tự truyền dịch tại phòng khám tư nhân không đạt chuẩn. Điều này có thể dẫn đến biến chứng nặng hoặc nguy hiểm tính mạng. Việc giải thích rõ về tiến trình bệnh, dấu hiệu cảnh báo và hướng xử trí đúng sẽ giúp gia đình bình tĩnh hơn trong chăm sóc.
- Kết nối với hệ thống y tế khi cần: Gia đình nên lưu sẵn số điện thoại đường dây nóng 115 và số điện thoại của trạm y tế xã/phường nơi sinh sống. Đây là kênh liên lạc quan trọng để nhận tư vấn, hỗ trợ hoặc gọi cấp cứu khi người bệnh xuất hiện dấu hiệu nặng.
[article-yoast-faqs]
Kết luận
Việc chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết cần tuân thủ nguyên tắc cơ bản là điều trị triệu chứng, bù dịch hợp lý, theo dõi sát và phát hiện sớm dấu hiệu cảnh báo. Khi lập kế hoạch chăm sóc, bạn cần linh động điều chỉnh và cá thể hóa theo diễn biến bệnh, độ tuổi và tình trạng sức khỏe của từng bệnh nhân. Điều này giúp quá trình chăm sóc hiệu quả, an toàn và hạn chế tối đa biến chứng.
Hãy thường xuyên theo dõi Hello Bacsi để được cập nhật nhanh chóng những thông tin chính hữu ích về điều trị cũng như phòng tránh sốt xuất huyết.
