Trẻ nhỏ thường có nguy cơ dễ gặp các vấn đề về sức khỏe bởi hệ miễn dịch của con chưa phát triển hoàn thiện như người trưởng thành [1]. Vậy nên để giúp bé bước qua “thử thách” ở những năm tháng đầu đời này, bố mẹ cần có biện pháp giúp bé tăng cường sức đề kháng và phòng ngừa các bệnh viêm nhiễm thường gặp, tạo nền tảng phát triển vững chắc cho bé trong tương lai.
3 vấn đề sức khỏe thường gặp ở trẻ giai đoạn hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
Mẹ có biết, trong 3 tháng cuối thai kỳ, kháng thể của mẹ sẽ được truyền cho con qua nhau thai nhằm bảo vệ trẻ khỏi mầm bệnh khi vừa mới chào đời. Thế nhưng các kháng thể bé nhận được từ mẹ sẽ giảm dần theo thời gian và đến khoảng sau 6 tháng tuổi thì hầu như không đáng kể [1], [2]. Do đó, trong khoảng thời gian này, bé sẽ có nguy cơ dễ mắc bệnh, điển hình là một số bệnh thường gặp như:
1. Viêm nhiễm đường hô hấp
Đây là một bệnh lý phổ biến do nhiễm virus hoặc vi khuẩn, thường gặp ở trẻ nhỏ trong giai đoạn đầu đời. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ mắc nhiễm trùng đường hô hấp chủ yếu là do hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, chưa có khả năng đủ mạnh để chống chọi hiệu quả. Trong đó, có việc sản xuất chưa đủ lượng kháng thể cần thiết để bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. 1 trong 2 kháng thể quan trọng đó là IgA, kháng thể chủ yếu tại bề mặt da và hệ niêm mạc biểu mô. Thiếu hụt IgA có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý viêm nhiễm đường hô hấp, tiêu hóa. Ngoài ra, phổi của trẻ sơ sinh chưa phát triển hoàn chỉnh, kích thước đường hô hấp nhỏ, làm tăng nguy cơ mắc nhiễm trùng đường hô hấp và tắc nghẽn do dịch tiết [3].Trẻ em thường mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên với các biểu hiện ho, chảy mũi, sốt… Tuy nhiên, đối với trẻ có hệ miễn dịch còn non nớt, đặc biệt là trẻ sinh non có các bất thường bẩm sinh đường hô hấp (khe hở vòm miệng, dị dạng đường thở) thì sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm trùng đường hô hấp trên tái phát và đôi khi có thể tiến triển thành nhiễm trùng đường hô hấp dưới như viêm phổi. Tình trạng này khiến trẻ có các biểu hiện nặng nề hơn như bú kém, bỏ bú, thở nhanh, tiếng thở bất thường, co kéo cơ hô hấp hoặc tình trạng nặng có thể đe dọa đến tính mạng của trẻ [4].
2. Tiêu chảy
Tiêu chảy được định nghĩa là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng hoặc tóe nước từ 3 lần trở lên trong một ngày. Tính chất phân của trẻ bị tiêu chảy thường lỏng và tóe nước, khác biệt hoàn toàn với phân sệt và có mùi chua của trẻ bú sữa mẹ [5], [6]. Tiêu chảy ở trẻ nhỏ có thể là do vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng gây ra nhưng ở trẻ nhỏ, các mầm bệnh do virus phổ biến nhất là rotavirus, norovirus, adenovirus và astrovirus. Tình trạng tiêu chảy nhiều lần trong ngày có thể dẫn đến dẫn đến tình trạng kém hấp thu, mất nước và mất muối (rối loạn điện giải) nghiêm trọng, gây ra các biến chứng nguy hiểm cho trẻ nhỏ [7]. Khi tiêu chảy kéo dài hơn 2 tuần, ngoài khả năng nhiễm khuẩn bé có thể bị bất dung nạp thực phẩm, tác dụng không mong muốn của thuốc kháng sinh nếu ba mẹ đang dùng kháng sinh cho bé… dẫn đến kém hấp thu nước, điện giải và các chất dinh dưỡng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ. Nếu tiêu chảy phân có máu ở trẻ nhỏ thường là bị nhiễm khuẩn đường ruột, trường hợp này cha mẹ cần đưa bé đến cơ sở y tế để được được chẩn đoán chính xác bệnh và điều trị kịp thời [7].
3. Nhiễm trùng tai
Đây là một bệnh phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Có 2 nguyên nhân chính khiến trẻ nhỏ dễ bị nhiễm trùng tai hơn người lớn là [8]:
- Do hệ thống miễn dịch của bé chưa phát triển đầy đủ khả năng ghi nhớ miễn dịch để nhận diện và kích hoạt phản ứng miễn dịch giúp hình thành nên “trí nhớ miễn dịch“ hỗ trợ chống lại bệnh một cách hiệu quả.
- Do vòi nhĩ của bé nhỏ có xu hướng nằm ngang, khiến chất dịch lỏng ở tai khó thoát hơn khiến trẻ có nguy cơ tái phát nhiễm trùng tai nhiều lần.
Nếu bé bị đau họng, cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên, vi khuẩn có thể lây lan đến tai giữa thông qua vòi nhĩ (ống nhỏ nối tai và vòm mũi họng) gây ra tình trạng đau tai, chảy mủ, đặc biệt là sốt cao ở trẻ nhỏ nên bố mẹ cần hết sức lưu ý [8].
Bí quyết chăm sóc giúp tăng cường sức đề kháng, phòng ngừa các bệnh viêm nhiễm ở trẻ nhỏ
Đối với những trẻ dưới 6 tháng tuổi, mẹ nên tích cực cho bé bú mẹ hoàn toàn để có thể cung cấp nhiều nhất có thể các dưỡng chất quý giá có sẵn trong sữa mẹ, giúp trẻ nâng cao sức đề kháng chống lại các bệnh truyền nhiễm khác nhau, chẳng hạn như:
- Immunoglobulin (globulin miễn dịch): Có 5 loại globulin miễn dịch là IgM, IgA, IgG, IgE và IgD giúp nhận diện và tiêu diệt mầm bệnh. Kháng thể IgA vừa có ở trong máu vừa có ở trong các dịch tiết, nhưng chủ yếu tại bề mặt da và hệ niêm mạc biểu mô (đường hô hấp, tiêu hóa, hệ sinh dục và niệu dục) hay trong sữa mẹ được gọi là IgA tiết. Trong sữa non của các bà mẹ, IgA tiết là thành phần chiếm tỷ lệ nhiều nhất trong tổng số hàm lượng kháng thể, có tác dụng giúp bé tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch. Còn trong sữa non bò thì lượng IgG là là kháng thể chiếm ưu thế đặc biệt sữa non trong vòng 24 giờ đầu [11], [12].
- Probiotics (lợi khuẩn): Hệ lợi khuẩn trong sữa mẹ vô cùng đa dạng, trong đó có thể kể đến một số loài như Lactobacillus, Bifidobacterium. Ngoài việc giúp bổ sung số lượng vi khuẩn có lợi, ức chế vi khuẩn gây hại, các loại lợi khuẩn này còn giúp tăng cường sản xuất các axit béo chuỗi ngắn, các hoạt chất kháng khuẩn, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chức năng miễn dịch và tăng cường sức khỏe tổng thể [13], [14], [15].
Prebiotics (chất xơ): Một trong những chất xơ quý là Human Milk Oligosaccharides (HMO) – dưỡng chất chiếm hàm lượng cao thứ 3 trong sữa mẹ. Trong đó DFL, 2’-FL, 3-FL, LNT, 3’-SL và 6’-SL là 6 loại HMO phổ biến trong sữa mẹ. Những HMO này không những giúp cân đối hệ vi sinh đường ruột mà còn ngăn ngừa sự bám dính của mầm bệnh vào niêm mạc ruột [16], [17]. Đặc biệt, 3-FL là một trong những HMO có thể được hấp thu vào máu và thực hiện các chức năng miễn dịch, còn DFL là HMO hỗ trợ phòng chống các bệnh lý viêm nhiễm ở trẻ [18], [19].
Nếu không thể cho bé bú, mẹ cũng nên cố gắng bổ sung thêm các loại sữa công thức phù hợp, với thành phần dưỡng chất được lấy cảm hứng từ sữa mẹ để tạo điều kiện cho con cải thiện sức khỏe hệ tiêu hóa, từ đó nâng cao sức khỏe hệ miễn dịch giúp trẻ chống lại các bệnh vặt vì khoảng 70% tế bào miễn dịch tập trung tại đường ruột [12]. Sữa công thức mẹ chọn nên ưu tiên các thành phần như:
- Sữa non 24h chứa hàm lượng IgG hợp lý, giúp cung cấp thêm các kháng thể có khả năng loại bỏ các tác nhân gây hại bao gồm vi khuẩn, virus… từ đó tăng cường khả năng miễn dịch cho trẻ.
- Hệ dưỡng chất gồm 6 HMOs phổ biến thuộc 3 nhóm cấu trúc chính đó là nhóm Fucosylated (phổ biến là 2′-FL, 3-FL và DFL), nhóm Non-Fucosylated (phổ biến là LNT) và nhóm Sialylated (phổ biến là 3’-SL và 6’-SL) để giúp đa dạng hệ lợi khuẩn ở một số chủng, hỗ trợ cân đối hệ vi sinh đường ruột; tạo tiềm năng, sự tương hỗ và cộng hưởng ở một số chủng lợi khuẩn, từ đó giúp tối ưu hóa hệ vi sinh đường ruột, nâng cao hiệu quả miễn dịch cũng như sức khỏe tổng thể [21].
- Chứa lợi khuẩn thuộc Human Milk Probiotic (HMP) – quần thể lợi khuẩn được phân lập từ sữa mẹ, có tác dụng giúp cân đối hệ vi sinh đường ruột, cải thiện khả năng tiêu hóa và tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch của bé, điển hình là Lactobacillus fermentum. Đặc biệt, sự kết hợp của 6 loại HMO (2’-FL, 3-FL, LNT, 3′-SL, 6′-SL, DFL) với Lactobacillus fermentum (HMP) được phân lập từ sữa mẹ và 1 tỷ lợi khuẩn BB-12™ (trong 100 g bột) còn giúp tăng kháng thể IgA tiết[24], [25].
Ngoài các biện pháp về dinh dưỡng, mẹ cũng nên xem xét các yếu tố môi trường và giữ gìn vệ sinh cho bé thật tốt để giúp hạn chế việc lây nhiễm bệnh từ bên ngoài, từ đó đảm bảo bé có thời gian phát triển sức đề kháng tốt hơn trong thời gian hệ miễn dịch còn non nớt, chưa đủ chống chọi với bệnh tật bên ngoài [23].
