Kiêng cữ sau sinh hay còn gọi là ở cữ là giai đoạn quan trọng giúp các mẹ mới sinh con phục hồi sức khỏe thể chất lẫn tinh thần sau sinh. Tuy nhiên, thực tế tùy theo từng vùng miền, từng nền văn hóa mà có nhiều ý kiến khác nhau về việc ở cữ bao lâu là phù hợp làm cho một số chị em sau sinh không tránh khỏi hoang mang.
Bài viết sau của Hello Bacsi sẽ cung cấp thông tin chi tiết, rõ ràng liên quan đến việc ở cữ giúp các chị em chăm sóc sức khỏe sau sinh đúng cách và khoa học.
Ở cữ là gì? Tại sao phụ nữ sau sinh cần ở cữ?
Sau hành trình mang thai và vượt cạn, cơ thể người mẹ phải đối mặt với nhiều thay đổi ảnh hưởng đến cả thể chất lẫn tinh thần. Vì vậy, việc ở cữ sau sinh rất quan trọng vì đây là giai đoạn mẹ được chăm sóc tại nhà để phục hồi sức khỏe và sớm lấy lại vóc dáng. Trong giai đoạn ở cữ, mẹ được khuyến khích tập trung vào việc nghỉ ngơi, bồi bổ, kiêng khem và có thời gian gắn kết với em bé để giúp con phát triển khỏe mạnh, thuận lợi.
Khi đi sâu tìm hiểu vấn đề vì sao phụ nữ sau sinh cần ở cữ? Chúng ta biết rằng việc ở cữ sau sinh có sự giống nhau nhất định giữa Đông y và Tây y. Nếu như đối với Tây y, các nghiên cứu thống kê chứng minh được về sự thay đổi của cơ thể người phụ nữ trong quá trình mang thai, sinh con, các hormon và các cơ quan đã thích nghi ra sao hay khoảng thời gian liền vết thương sau sinh, bao lâu thì cơ thể phục hồi trở lại. Theo Đông y, bắt nguồn từ y học cổ truyền Trung Hoa, chịu ảnh hưởng bởi học thuyết âm dương – một phạm trù lớn của y học cổ truyền. Học thuyết này lý giải quá trình mang thai và sinh nở khiến phụ nữ tiêu hao nhiều “Dương khí” (chỉ sự ấm áp, nhiệt và ánh sáng), đồng thời sản sinh thêm “Âm khí” (chỉ sự lạnh, tối), từ đó dẫn đến sự mất cân bằng trong cơ thể. Tương tự như câu nói “ Thai tiền đa nhiệt, sản hậu đa hàn” có nghĩa là trong thời kỳ mang thai, để thích nghi được với việc cơ thể đang nuôi một cơ thể khác, bắt buộc khí huyết của người mẹ phải làm việc nhiều hơn. Còn sau sinh, cơ thể người mẹ mất máu, khí huyết hư tổn, ra nhiều mồ hôi và tân dịch, người trở nên sợ lạnh, thích mặc ấm, ăn uống đồ ấm. Vì vậy, ở cữ là giai đoạn quan trọng đối với việc khôi phục lại sự cân bằng giữa Âm và Dương cho phụ nữ sau sinh. Dựa theo đó, sau sinh các hoạt động được khuyến khích bao gồm người mẹ phải nghỉ ngơi trong phòng kín, tránh ra ngoài quá sớm, tránh ăn thực phẩm sống hoặc có tính hàn (lạnh), kiêng tắm gội bằng nước lạnh hay tắm khuya, hạn chế tối đa căng thẳng hay cảm xúc mạnh…
Theo y học hiện đại, giai đoạn sau sinh hay còn gọi là giai đoạn hậu sản có ảnh hưởng lớn, mang tính quyết định đối với sự phục hồi của người mẹ. Sau sinh, cơ thể mẹ đã trải qua nhiều thay đổi nên đây là giai đoạn mà các vấn đề sức khỏe, bệnh tật dễ phát sinh, thậm chí tăng nguy cơ tử vong. Do đó, việc chăm sóc mẹ sau sinh là rất quan trọng để giảm tối đa các rủi ro cho bà mẹ và trẻ sơ sinh.
[embed-health-tool-due-date]
Giải đáp thắc mắc: Sau sinh ở cữ bao lâu là phù hợp?
Theo y học hiện đại, hậu sản là khoảng thời gian 6 tuần sau khi sinh, đây là khoảng thời gian cơ thể người mẹ hồi phục và trở lại trạng thái bình thường như trước sinh, đặc biệt là cơ quan sinh dục. Tuy nhiên theo quan niệm dân gian thì nhiều chị em vẫn thường thắc mắc “sau sinh ở cữ bao lâu là phù hợp” hay “tại sao phải ở cữ 3 tháng 10 ngày”? Theo quan niệm của các bà các mẹ ngày xưa, việc ở cữ tương đối hà khắc và kéo dài. Cụ thể thì mẹ sau sinh phải ở cữ đủ 100 ngày, tương đương với 3 tháng 10 ngày. Ngày nay, quan niệm ở cữ theo dân gian đã có ý kiến trái chiều và nhiều mẹ không tránh khỏi thắc mắc tại sao phải ở cữ 3 tháng 10 ngày? Việc ở cữ quá lâu đối với nhiều chị em hiện nay không còn phù hợp nữa. Thế nhưng, từ xưa việc ở cữ 3 tháng 10 ngày gần như bắt buộc là vì:
- Trong khoảng thời gian này, hệ miễn dịch của mẹ và bé còn rất yếu ớt. Các cụ ngày xưa thường khuyên rằng bà đẻ nên kiêng ra ngoài, tránh nơi đông đúc, hạn chế gặp mọi người để tránh nhiễm bệnh tật từ môi trường bên ngoài, từ đó giảm thiểu được nguy cơ lây truyền mầm bệnh sang cho bé.
- Quan niệm ngày xưa cũng cho rằng sinh nở là quá trình khiến phụ nữ “thay máu” và chịu đựng nhiều cơn đau khác nhau. Vì vậy, cơ thể mẹ sau sinh thường rất yếu ớt, cộng thêm thân nhiệt chưa ổn định nên rất dễ cảm lạnh, cảm cúm khi gặp gió lạnh hoặc gió độc. Dân gian cho rằng nếu sau sinh, phụ nữ không ở cữ đủ 3 tháng 10 ngày, về già sẽ dễ bị đau đầu, đau nhức xương khớp, buốt người… khi trái gió trở trời.
Ở cữ là giai đoạn quan trọng để giúp mẹ sau sinh nhanh hồi phục và có đủ sức khỏe để quay lại với các hoạt động của cuộc sống thường ngày. Y học hiện đại vẫn khuyến khích mẹ ở cữ sau sinh nhưng không cần quá lâu hay quá nghiêm ngặt như quan niệm dân gian. Nguyên nhân là vì khi ở trong nhà quá lâu có thể khiến mẹ cảm thấy buồn chán, ngột ngạt, dễ bị trầm cảm sau sinh… từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và khả năng chăm sóc bé. Theo quan điểm y học hiện đại, thời gian phù hợp để mẹ ở cữ sau sinh là khoảng 6 tuần. Tuy nhiên, thời gian này vẫn có thể thay đổi linh hoạt tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và tốc độ phục hồi của mẹ.
Ở cữ sau sinh: Mẹ bỉm cần chú ý những gì?
Trong thời gian ở cữ sau sinh, mẹ cần chú ý những điều sau đây để quá trình phục hồi sức khỏe diễn ra suôn sẻ và đảm bảo khả năng chăm sóc bé tốt nhất:
1. Không tự ý dùng thuốc
Trong giai đoạn hậu sản, các mẹ bỉm thường dễ gặp các vấn đề sức khỏe như ho, cảm lạnh, đau đầu, đau lưng, vấn đề đường ruột… nên không tránh khỏi việc dùng thuốc. Hầu hết các loại thuốc điều trị đều đi qua sữa mẹ nên các mẹ bỉm cần thận trọng và luôn hỏi ý kiến bác sĩ, dược sĩ trước khi dùng. Thông thường, nếu bắt buộc phải dùng thuốc thì mẹ được khuyến khích tạm ngừng cho con bú trong khi điều trị. Ngoài ra, các phương pháp điều trị không dùng thuốc hoặc dùng các thảo dược lành tính vừa an toàn vừa hiệu quả cũng là một lựa chọn khác cho mẹ bỉm để điều trị các bệnh lý thông thường như cảm lạnh, đau đầu, mệt mỏi…
2. Không kiêng khem quá mức
Việc kiêng khem quá mức sau sinh theo quan niệm dân gian có thể gây ra một số tác hại. Ví dụ như kiêng tắm gội quá lâu gây nhiễm khuẩn da, nhiễm khuẩn sinh dục, nằm một chỗ quá lâu ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, xương khớp, đóng kín cửa thời gian dài gây tù túng, ẩm mốc, nhiễm khuẩn hô hấp, ăn uống kiêng khem quá gây thiếu chất xơ và vitamin khiến mẹ táo bón, thậm chí là suy dinh dưỡng dẫn đến thiếu sữa cho con bú, việc quanh quẩn ở nhà dài ngày cũng ảnh hưởng đến tâm lý của mẹ… Do đó, mẹ không cần kiêng khem quá mức trong giai đoạn ở cữ mà cần có chế độ ăn uống, sinh hoạt, nghỉ ngơi khoa học và hợp lý.
3. Không vận động thể chất quá mạnh
Hầu hết các mẹ đều có thể đi bộ hoặc thực hiện các bài tập nhẹ nhàng trong khoảng vài ngày đầu sau sinh, đặc biệt là sau sinh mổ việc đi lại vận động là hết sức cần thiết để tránh biến chứng dính ruột, ứ sản dịch sau mổ. Tuy nhiên, mẹ không nên vội vàng quay trở lại tập luyện để nhanh chóng lấy lại vóc dáng, việc tập luyện quá sức, kiêng khem nhiều dẫn đến cơ thể mệt mỏi, không đủ dinh dưỡng cho mẹ phục hồi và ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng sữa mẹ. Trong khoảng 2 – 3 tuần đầu sau sinh, mẹ vẫn cần nghỉ ngơi nhiều và tránh vận động quá mạnh.
4. Kiêng lao động, khiêng vác nặng nhọc
Trong quá trình mang thai, cơ thể mẹ đã thay đổi rất nhiều để có thể thích nghi cho việc mang thêm trọng lượng của em bé, nhau thai, nước ối và sự tăng cân ngày càng nặng nề của mẹ. Hệ thống cơ xương, dây chằng của cơ thể mẹ đã làm việc liên tục trong suốt nhiều tháng như vậy. Do đó, mẹ sau sinh cần tránh lao động cực nhọc và tránh khiêng vác bất cứ vật gì nặng hơn em bé, đặc biệt là các mẹ sinh mổ. Các chị em nên chờ ít nhất 6 tuần sau sinh hoặc cho đến khi bác sĩ đồng ý thì mẹ mới được khiêng, nâng vác trở lại. Tốt nhất là mẹ bỉm nên chia nhỏ trọng lượng đồ vật cho mỗi lần bưng bê, bên cạnh đó tư thế bê cũng đóng vai trò quan trọng giúp mẹ tránh các chấn thương dẫn đến đau lưng, đau cổ vai hay đau các khớp xương.
5. Kiêng quan hệ tình dục sớm
Phụ nữ sau sinh được khuyến cáo nên đợi vết khâu tầng sinh môn lành trước khi quan hệ tình dục trở lại. Thời gian chờ thường mất từ 4 – 6 tuần. Mẹ sau sinh nên kiêng quan hệ sớm vì có thể gây đau vết thương hoặc nhiễm trùng.
6. Không dùng đồ uống có cồn, caffein
Mẹ sau sinh, đặc biệt là mẹ cho con bú cần tránh uống rượu bia, hạn chế đồ uống có caffein để đảm bảo an toàn cho sức khỏe của mẹ và bé. Thực tế, đồ uống chứa caffein thì vẫn an toàn với bé nếu mẹ chỉ dung nạp một lượng nhỏ.
Tuy nhiên, với rượu bia thì mẹ cần có kế hoạch tốt nếu muốn uống, ví dụ nên cho bé bú hoặc vắt sữa ra trước khi uống bất kỳ đồ uống nào có cồn. Sau khi uống rượu bia, mẹ nên đợi ít nhất 2 giờ hoặc lâu hơn tùy thuộc vào lượng bia rượu đã nạp vào cơ thể trước khi cho bé bú lại. Ngoài ra, để yên tâm hơn thì mẹ có thể chọn vắt bỏ lượng sữa có cồn sau khi uống để chắc chắn rằng bé không bú sữa này.
7. Không tắm gội bằng nước lạnh trong giai đoạn ở cữ
Việc kiêng tắm gội bằng nước lạnh sau sinh vẫn có phần đúng đối với quan điểm y học hiện đại. Nếu mẹ tắm nước lạnh sau sinh có thể gây ra một số vấn đề như:
- Giảm tuần hoàn máu do nước lạnh làm mạch máu co lại. Hơn nữa, cơ thể mẹ sau sinh vốn yếu ớt và dễ mất nhiệt nên khi tắm nước lạnh sẽ khiến mẹ dễ bị lạnh, tụt huyết áp, chóng mặt, thậm chí là ngất xỉu.
- Mẹ dễ bị cảm lạnh, sốt, nhiễm trùng hơn do sức đề kháng suy giảm sau sinh.
Còn theo quan niệm của y học cổ truyền, cơ thể mẹ sau sinh thuộc hàn chứng, mẹ thường sợ lạnh, gặp lạnh các biểu hiện bệnh lý sẽ xuất hiện như người mệt mỏi, sắc mặt trắng bệch, có thể chóng mặt đi lại không vững, đau bụng, tiêu chảy….
Vì vậy, trong giai đoạn ở cữ thì các mẹ được khuyến khích tắm nước ấm. Thời gian tắm không nên quá lâu. Mẹ nên tắm gội trong phòng kín gió để tránh hạ thân nhiệt và gặp các vấn đề sức khỏe sau sinh.
Chế độ sinh hoạt, dinh dưỡng cho mẹ bỉm trong thời gian ở cữ sau sinh
1. Chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi cho mẹ bỉm ở cữ
Những thay đổi sau sinh có thể khiến mẹ cảm thấy mệt mỏi, quá tải và áp lực. Vì vậy, mẹ cần chú ý đến chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi để sớm phục hồi và lấy lại sự cân bằng. Sau đây là một vài lưu ý dành cho mẹ bỉm đang ở cữ:
- Nghỉ ngơi đầy đủ: Các chị em nên tránh hoạt động mạnh ít nhất 2 – 3 tuần sau sinh. Hãy tranh thủ nghỉ ngơi khi bé ngủ. Nếu cảm thấy mệt mỏi hãy nhờ đến sự hỗ trợ của người thân.
- Chú ý giữ ấm: Chị em nên giữ ấm cơ thể bằng cách mặc ấm, nghỉ ngơi trong phòng kín gió, massage cơ thể, sử dụng thiết bị sưởi nếu trời lạnh… Việc giữ ấm sau sinh rất quan trọng nhưng mẹ không nên áp dụng các biện pháp thiếu khoa học, chẳng hạn như nằm than sau sinh để tránh rủi ro hít phải khí độc, cháy, bỏng…
- Sử dụng gối hỗ trợ: Trong thời gian đầu sau sinh, mẹ có thể bị đau vết khâu tầng sinh môn hoặc vết mổ ở vùng bụng dưới. Vì vậy, việc sử dụng gối hỗ trợ có thể giúp các chị em giảm đau và thoải mái hơn khi nằm hoặc ngồi.
- Vận động nhẹ nhàng: Bạn có thể bắt đầu đi bộ hoặc thực hiện các bài tập nhẹ nhàng sau sinh để tăng cường lưu thông máu, giảm căng thẳng, giảm đầy hơi, táo bón… đẩy nhanh quá trình phục hồi sau sinh.
- Giữ vệ sinh cơ thể: Mẹ mới sinh vẫn có thể tắm rửa bình thường sau sinh nhưng cần tắm trong phòng kín gió, tắm nước ấm, tránh nước quá nóng. Ngoài ra, mẹ cũng cần lưu ý các vấn đề khác như thay băng vệ sinh thường xuyên, tránh dùng tampon, giữ vết mổ luôn khô ráo, rửa tay thường xuyên…
- Chú ý sức khỏe tinh thần: Mẹ sau sinh cần được ngủ đủ giấc, vận động phù hợp, tránh các hoạt động có thể gây căng thẳng. Mẹ nên dành thời gian cho các sở thích cá nhân, chủ động chia sẻ cảm xúc và nhờ đến sự giúp đỡ từ chồng hoặc gia đình khi gặp khó khăn. Nếu mẹ thường xuyên có những cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng đến việc chăm sóc em bé thì nên đi khám để được bác sĩ hỗ trợ nhé!
2. Chế độ dinh dưỡng khi ở cữ
Chế độ dinh dưỡng hợp lý, khoa học sau sinh sẽ giúp mẹ nhanh phục hồi, có đủ năng lượng, tránh mệt mỏi và có đủ sữa cho bé bú. Vì vậy, mẹ cần chú ý:
- Ăn uống đủ chất: Chế độ dinh dưỡng cho mẹ sau sinh khi cần cung cấp đủ các nhóm chất gồm protein, chất béo, vitamin, khoáng chất… Đặc biệt, mẹ cần bổ sung nhiều chất xơ từ rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên cám nhằm tránh táo bón và bổ sung đủ sắt để tránh thiếu máu do thiếu sắt.
- Uống đủ nước: Mẹ nên uống đủ nước mỗi ngày, tối thiểu khoảng 2 lít. Bên cạnh nước lọc, mẹ có thể bổ sung chất lỏng từ các nguồn khác như sữa, nước ép, canh, súp… để giữ đủ lượng chất lỏng cho cơ thể và có đủ sữa cho bé bú.
- Chú ý các thực phẩm cần tránh: Mẹ nên tránh các thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn sống hay thức ăn bày bán sẵn không đảm bảo vệ sinh, đồ ăn vặt không lành mạnh…
- Ăn nhiều bữa nhỏ: Nếu ăn quá nhiều trong một bữa có thể khiến bạn cảm thấy khó tiêu, hãy chia thành nhiều bữa nhỏ. Việc ăn ít nhưng ăn thường xuyên cũng có thể giúp mẹ luôn duy trì được nguồn năng lượng để làm việc và chăm sóc bé.
Ở cữ sau sinh và các thắc mắc thường gặp
1. Mẹ bỉm không kiêng cữ tốt sau sinh có thể gặp phải những vấn đề gì?
Mẹ sau sinh không kiêng cữ đúng cách có thể gặp phải những vấn đề sức khỏe trong thời kỳ hậu sản như nhiễm trùng, băng huyết sau sinh, tiền sản giật… làm chậm quá trình phục hồi và gây rủi ro cho mẹ. Bên cạnh đó, các triệu chứng thường gặp như mệt mỏi, đau đầu, đau nhức xương khớp, tâm trạng bất ổn, lo lắng… cũng khiến sức khỏe của mẹ giảm sút và ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc em bé. Do đó, mẹ cần chú ý đến thời gian ở cữ bao lâu và kiêng khem đầy đủ theo khuyến cáo từ bác sĩ.
2. Trong thời gian ở cữ có nên bôi rượu nghệ lên mặt để dưỡng da không?
Nhiều mẹ quan tâm đến cách làm đẹp trong tháng ở cữ thường truyền tai nhau về việc bôi rượu nghệ lên mặt để dưỡng da sau sinh. Thế nhưng, sau sinh có nên bôi rượu nghệ lên mặt không? Câu trả lời là mẹ nên thận trọng với phương pháp làm đẹp này vì da mặt là vùng da mỏng và nhạy cảm hơn so với các vùng da khác trên cơ thể, rượu nghệ có tính nóng nên có thể gây kích ứng, khô da, nổi mẩn đỏ, bong tróc, thậm chí gây bỏng rát đối với làn da mặt sau sinh. Một số trường hợp sử dụng rượu nghệ thoa lên mặt có thể khiến da nhạy cảm với ánh nắng hơn dẫn đến sạm nám nên mẹ cần tìm hiểu, cân nhắc kỹ trước khi áp dụng. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy xoa bóp cơ thể bằng rượu nghệ giúp mẹ bỉm được thư giãn, có cảm giác ấm người hơn, giảm bớt tình trạng phù chân do ứ trệ tuần hoàn.
3. Có nên kiêng tắm gội, đánh răng khi ở cữ không?
Việc kiêng tắm gội, đánh răng là không nên vì có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe của mẹ sau sinh. Nếu kiêng tắm gội, da có thể nhiễm khuẩn, ngứa ngáy, khó chịu, đặc biệt là ở vùng kín. Từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe, tâm trạng và giấc ngủ của mẹ.
Đối với việc kiêng đánh răng thì cũng khiến mẹ gặp các vấn đề về sức khỏe răng miệng như hôi miệng, sâu răng, viêm nướu… Qua đó, mẹ có thể lây truyền vi khuẩn sang bé khi ôm, hôn bé. Vì vậy, việc kiêng khem quá mức đối với vấn đề vệ sinh cơ thể, răng miệng là không khoa học và cần tránh áp dụng.
4. Ở cữ sau sinh, dấu hiệu nào cảnh báo mẹ bỉm nên đi khám sức khỏe ngay?
Có những triệu chứng sau sinh là bình thường nhưng cũng có một số dấu hiệu cảnh báo vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Vậy nên, nếu mẹ có một hoặc một vài triệu chứng sau đây thì cần sớm đi khám:
- Phải thay băng vệ sinh liên tục do ra máu âm đạo nhiều bất thường
- Sản dịch có cục máu đông
- Đau không thuyên giảm
- Khí hư âm đạo có mùi hôi
- Sưng, phù nề ở chân hoặc mắt cá chân
- Đau đầu dữ dội hoặc dai dẳng
- Chóng mặt, thay đổi thị lực
- Đau ngực, khó thở
- Sốt trên 38 độ C
- Vết mổ hoặc vết khâu tầng sinh môn có dịch mủ, chảy máu.
Nhìn chung, hiện nay, khoảng thời gian ở cữ bao lâu không còn khắt khe như trước và thường áp dụng theo quan điểm y học hiện đại. Dù như thế nào thì các mẹ sau sinh cũng cần áp dụng có chọn lọc dựa trên khoa học và tình trạng sức khỏe cá nhân. Bạn không cần kiêng khem quá nhiều nhưng tuyệt đối không chủ quan để nhanh phục hồi và tránh rủi ro trong giai đoạn ở cữ.
