Cây ngũ gia bì là một loại cây thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae), có tên khoa học là Acanthopanax aculeatus Seem. Cây có nguồn gốc từ các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Cây ngũ gia bì có nhiều tác dụng trong y học và được trồng phổ biến làm cảnh.
Tên thường gọi: Ngũ gia bì
Tên gọi khác: Ngũ gia bì gai (thích gia bì), xuyên gia bì, tam gia bì
Tên khoa học: Acanthopanax aculeatus Seem.
Họ: Nhân sâm (Araliaceae)
Tổng quan
Mô tả cây ngũ gia bì
Cây ngũ gia bì là cây bụi, có chiều cao trung bình từ 1-7m. Cành cây có gai mềm, lá kép chân chim, mọc so le, mỗi lá có 3-5 lá chét, hình bầu dục hoặc thuôn, đầu nhọn, hai mặt lá đều nhẵn, mặt trên màu sẫm bóng, mép lá có khía răng to, ở gân lá có gai. Hoa mọc ở đầu cành, cuống dài khoảng 4cm, nhỏ, màu trắng lục, cánh hoa có hình tam giác. Quả mọng, dạng hình cầu dẹt, khi chín có màu đen, bên trong chứa 2 hạt.
Cây ngũ gia bì có nhiều loại, phân biệt dựa trên đặc điểm lá và gai. Dưới đây là một số loại ngũ gia bì phổ biến:
- Ngũ gia bì xanh: Đây là loại ngũ gia bì phổ biến nhất, có lá màu xanh khi non và chuyển sang màu xanh đậm khi già. Cây không có gai hoặc có rất ít gai.
- Ngũ gia bì cẩm thạch: Loại ngũ gia bì này có lá màu vàng tươi, xen lẫn với các đốm trắng. Cây không có gai.
- Ngũ gia bì gai: Loại ngũ gia bì này có lá màu xanh, mép lá có nhiều gai.
- Ngũ gia bì hương: Loại ngũ gia bì này có lá màu xanh, thân cây có mùi thơm. Cây có nhiều gai.
Các loại ngũ gia bì đều có tác dụng bổ gân cốt, an thần, giải nhiệt, chống viêm, kháng khuẩn. Ngoài ra, cây ngũ gia bì còn có ý nghĩa phong thủy tốt, mang lại may mắn, tài lộc cho gia chủ.
Bộ phận dùng
Thường dùng vỏ rễ hoặc vỏ thân thu hái vào mùa đông đã được rửa sạch, phơi hay sấy khô.
Thành phần hóa học
Lá và cành dược liệu này có chứa tinh dầu gồm hơn 60 thành phần. Trong đó, các chất chính là α-pinen, sabinen, terpinen-4-ol, ꞵ-pinen và p. cymen.
Ngoài ra, trong vỏ rễ, vỏ thân và lá còn phát hiện nhiều hợp chất khác như 3α, 11α-dihydroxy-23-oxylup-20(29)-en-28-oic, nevadensin, taraxerol…
Tác dụng, công dụng
Cây ngũ gia bì có tác dụng gì đối với sức khỏe?
Cây ngũ gia bì là một loại cây thuốc quý, có nhiều tác dụng trong y học. Vậy cây ngũ gia bì có tác dụng gì? Dưới đây là một số tác dụng của ngũ gia bì đối với sức khỏe:
Tác dụng bổ gân cốt, giảm đau xương khớp
Ngũ gia bì có vị đắng, tính ôn, cay, có tác dụng bổ gân cốt, mạnh gân cốt, giảm đau nhức xương khớp. Ngũ gia bì có chứa các chất saponin có tác dụng chống viêm, giảm đau, giúp cải thiện các triệu chứng đau nhức xương khớp như đau lưng, mỏi gối, tê bì chân tay,…
Tác dụng an thần, giải nhiệt
Ngũ gia bì có tác dụng an thần, giải nhiệt, giảm căng thẳng, mệt mỏi. Ngũ gia bì có chứa các chất saponin có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương, giúp thư giãn cơ bắp, giảm căng thẳng, mệt mỏi, cải thiện giấc ngủ.
Tác dụng chống viêm, kháng khuẩn
Ngũ gia bì có tác dụng chống viêm, kháng khuẩn, giúp ngăn ngừa nhiễm trùng. Ngũ gia bì có chứa các chất saponin có tác dụng ức chế hoạt động của vi khuẩn, virus, giúp ngăn ngừa nhiễm trùng đường hô hấp, tiêu hóa,…
Tăng cường hệ miễn dịch
Cây ngũ gia bì có chứa các thành phần có tác dụng kích thích tăng sự hình thành kháng thể chống lại vi khuẩn có hại, virus và chống viêm. Vì thế, bài thuốc của thảo dược này có tác dụng tốt đối với hệ miễn dịch cơ thể, đặc biệt chống viêm trong các trường hợp viêm cấp và mạn tính.
Tác dụng của ngũ gia bì ngâm rượu
Ngũ gia bì ngâm rượu có tác dụng chính là:
- Giảm đau nhức xương khớp: Ngũ gia bì có tác dụng chống viêm, giảm đau, giúp cải thiện tình trạng đau nhức xương khớp do thoái hóa khớp, viêm khớp,…
- Tăng cường sức khỏe: Ngũ gia bì có tác dụng bổ gan, thận, giúp tăng cường sức khỏe, nâng cao sức đề kháng.
- Cải thiện trí nhớ: Ngũ gia bì có tác dụng tăng cường lưu thông máu lên não, giúp cải thiện trí nhớ, giảm căng thẳng, mệt mỏi.
Một số bài thuốc
Cây ngũ gia bì được sử dụng trong những bài thuốc dân gian nào?
1. Cách ngâm rượu ngũ gia bì chữa đau khắp mình mẩy, đau lưng, đau xương
Ngũ gia bì thái nhỏ, sao vàng 100g ngâm trong 1 lít rượu trắng 30º, để khoảng 10–15 ngày, thỉnh thoảng lắc đều. Mỗi ngày uống khoảng 30ml rượu ngâm vào buổi tối trước khi đi ngủ.
2. Chữa tay chân run rẩy không cầm nắm được, miệng lập cập
Ngũ gia bì 30g, ngưu tất, thạch hộc mỗi vị 24g, nhục quế (bỏ vỏ ngoài) 6g, gừng khô 3g. Sắc lấy nước uống.
3. Chữa bạch đới, kinh nguyệt khó
Rễ ngũ gia bì 9g, hồng ngưu tất 6g. Sắc lấy nước uống.
4. Chữa sưng đau các khớp kéo dài, hạn chế vận động
Ngũ gia bì 16g, trinh nữ 16g, bưởi bung 16g, nam tục đoạn 20g, ngải diệp 16g, cát căn 16g, đổ nước 4 bát. Sắc còn 2 bát, chia 2 lần uống/ngày.
5. Tráng cốt, trị chứng mềm yếu gân xương, trẻ chậm biết đi, chữa liệt dương
Ngũ gia bì 3–5g, mộc qua 3–5g, ngưu tất 3–5g. Sắc lấy nước hoặc tán bột, uống với chút rượu loãng; uống hàng ngày. Sử dụng cho trẻ suy dinh dưỡng, còi xương, chậm biết đi.
Ngũ gia bì 40g, mẫu đơn bì 40g, xích thược 40g, đương quy 40g. Các vị thuốc trên đem đi tán bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 5–8g. Trị phụ nữ bị lao lực, suy nhược mệt mỏi, hơi thở ngắn, sốt, ra mồ hôi nhiều, không muốn ăn uống.
6. Chữa chứng thống phong (các khớp sưng đau đột ngột, đi lại khó khăn, toàn thân mệt mỏi)
Ngũ gia bì 16, bồ công anh 16g, trinh nữ 16g, rễ cỏ xước 20g, nam tục đoạn 16g, đinh lăng 16g, cà gai leo 16g, tất bát 12g, cát căn 16g, đơn hoa 16g, quế 10g, kinh giới 16g, xương bồ 16g. Sắc uống ngày 1 thang.
Lưu ý, thận trọng
Khi dùng cây ngũ gia bì, bạn nên lưu ý những gì?
- Phụ nữ có thai và cho con bú: Cây ngũ gia bì có tính nóng, có thể gây hại cho thai nhi và trẻ sơ sinh. Do đó, phụ nữ có thai và cho con bú không nên sử dụng ngũ gia bì.
- Người mắc bệnh tim mạch, huyết áp cao: Ngũ gia bì có thể làm tăng huyết áp và nhịp tim. Do đó, người mắc bệnh tim mạch, huyết áp cao cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Người âm hư, nóng trong: Ngũ gia bì có tính nóng, có thể làm tổn thương cơ thể người âm hư, nóng trong. Do đó, người âm hư, nóng trong không nên sử dụng ngũ gia bì.
- Tương tác thuốc: Ngũ gia bì có thể tương tác với một số loại thuốc tây y, thực phẩm chức năng. Do đó, không nên sử dụng ngũ gia bì chung với các loại thuốc này.
Ngoài ra, bạn cần lưu ý mua ngũ gia bì ở những địa chỉ uy tín để đảm bảo chất lượng của sản phẩm.
Cây ngũ gia bì là một bài thuốc dân gian có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, bạn cần sử dụng đúng cách và đúng liều lượng để tránh những tác dụng phụ không mong muốn nhé.
[embed-health-tool-bmi]
