Trong nhịp sống hiện đại, thực phẩm bẩn đang trở thành mối nguy hiểm âm thầm nhưng vô cùng đáng sợ đối với sức khỏe mỗi gia đình. Nhiều kết quả điều tra cho thấy các loại thực phẩm chứa kim loại nặng, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật đã len lỏi vào từng bữa ăn, của người Việt. Đáng lo hơn cả, trẻ nhỏ, với cơ thể còn non nớt, hệ miễn dịch và não bộ vẫn đang phát triển mạnh chính là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề. Chỉ một sơ suất nhỏ trong lựa chọn thực phẩm cũng có thể ảnh hưởng sức khỏe và sự phát triển suốt đời của trẻ [1]. Vì vậy, việc chủ động nâng cao nhận thức và thận trọng trong tiêu dùng thực phẩm trở thành yếu tố vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe gia đình, đặc biệt là sự an toàn và tương lai của trẻ em trong bối cảnh thực phẩm bẩn ngày càng khó kiểm soát.
Từ chợ đến siêu thị: Thực phẩm bẩn len lỏi mọi ngóc ngách
Thực phẩm là nguồn cung cấp dưỡng chất cũng như năng lượng cho sự phát triển và mọi hoạt động của cơ thể [2]. Tuy nhiên, việc tiếp cận đủ lượng thực phẩm an toàn và lành mạnh mới là điều giúp chúng ta sống khỏe mạnh và nâng cao chất lượng sống [3].
Đối với người dân Việt Nam, thực phẩm bẩn là vấn nạn đã có từ lâu. Thế nhưng, hiện tình trạng này đang có xu hướng diễn biến phức tạp khi thực phẩm bẩn, không rõ nguồn gốc xuất hiện tràn lan từ chợ truyền thống đến siêu thị. [4].
Thực trạng này càng đáng báo động hơn khi trẻ nhỏ – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất – đang đứng trước nguy cơ cao từ các độc tố có trong thực phẩm. Gần đây nhất, có thể kể đến vụ sản xuất và tiêu thụ gần 600 nhãn hiệu sữa bột giả bao gồm sữa dành cho người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non và phụ nữ có thai [5].
Không chỉ trong nước, các nghiên cứu quốc tế cũng đưa ra nhiều cảnh báo đáng lo ngại về tình trạng thực phẩm. Báo cáo Healthy Babies Bright Futures 2019 cho thấy 95% sản phẩm thức ăn trẻ em được khảo sát chứa ít nhất một kim loại nặng và 25% chứa cùng lúc bốn loại: arsen, chì, thủy ngân và cadmium. [1]
Một nghiên cứu khác của Clean Label Project trên hơn 530 sản phẩm dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ cũng mang đến những dữ liệu đáng chú ý. Kết quả cho thấy 36% sản phẩm chứa chì, 58% chứa cadmium, trong đó sản phẩm từ đậu nành có mức cadmium cao gấp 7 lần công thức khác, và 65% chứa asen. Đáng chú ý, sản phẩm hữu cơ có hàm lượng asen cao gấp đôi sản phẩm thông thường. Ngoài ra, 60% sản phẩm dù ghi “không BPA” vẫn phát hiện BPA và 10% chứa acrylamide. [1]
Các con số này cho thấy ngay cả những sản phẩm tưởng chừng an toàn nhưng thực tế cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sức khỏe trẻ em.
[embed-health-tool-bmr]
Sử dụng thực phẩm bẩn – Chúng ta đang đối mặt với nguy cơ gì?
Thực phẩm bẩn, chứa vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc hóa chất có hại có thể gây ra hơn 200 loại bệnh, từ tiêu chảy đến ung thư. Ngoài ra, nó cũng tạo ra một vòng luẩn quẩn của bệnh tật và suy dinh dưỡng [3]. Tác động này đặc biệt đáng lo ngại với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nhóm có hệ miễn dịch và các cơ quan đang phát triển. Với trẻ, việc tiếp xúc với kim loại nặng trong thực phẩm có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất và trí não. [1]
Trong số các chất gây hại, arsen, chì, cadmium và thủy ngân là bốn kim loại nặng được quan tâm nhất. Chì có thể làm giảm khả năng nhận thức và gây tổn thương thận; arsen liên quan đến ung thư và bệnh tim mạch; cadmium khó đào thải và có thể làm suy giảm miễn dịch, ảnh hưởng kỹ năng vận động; trong khi thủy ngân, độc nhất trong nhóm này, gây hại đặc biệt nghiêm trọng cho hệ thần kinh trung ương đang hoàn thiện. [1]
Bên cạnh kim loại nặng, dư lượng thuốc trừ sâu cũng là nguy cơ thường gặp. Glyphosate, hoạt chất phổ biến trong thuốc diệt cỏ, đã được ghi nhận liên quan đến ung thư và các vấn đề gan thận, đặc biệt khi phơi nhiễm tích lũy theo thời gian. Ngoài ra, acrylamide hình thành khi chiên, nướng ở nhiệt độ cao và được phân loại là chất có khả năng gây ung thư nhưng FDA không có quy định bảo vệ người tiêu dùng. Chất làm dẻo từ bao bì nhựa cũng có thể thôi nhiễm vào thực phẩm, ảnh hưởng đến nội tiết và sức khỏe lâu dài của trẻ. [1]
Ngoài trẻ nhỏ, nguy cơ ngộ độc thực phẩm nghiêm trọng cũng có thể xảy ra ở phụ nữ mang thai vì khả năng miễn dịch giảm đi trong thai kỳ. Trong đó, mẹ bầu thường có nguy cơ cao nhiễm Listeria, có thể dẫn đến sảy thai, sinh non, thai chết lưu, thậm chí là gây bệnh nặng và tử vong cho trẻ sơ sinh sau khi chào đời [7].
Theo ước tính có khoảng 600 triệu người, tức gần 1/10 người trên thế giới bị bệnh mỗi năm do ăn phải thực phẩm bẩn. Trong đó, số ca tử vong là khoảng 420.000 người. Tiêu chảy là bệnh phổ biến nhất do tiêu thụ thực phẩm bẩn gây ra, với khoảng 550 triệu người mắc bệnh và gây ra 230.000 ca tử vong mỗi năm. Trẻ em dưới 5 tuổi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm 40% gánh nặng bệnh tật liên quan đến thực phẩm, với khoảng 125.000 trẻ tử vong mỗi năm [6].
Tiêu dùng thông minh để bảo vệ sức khỏe cả gia đình trước vấn nạn thực phẩm bẩn
Trước sự đổ bộ của “vòng xoáy” thực phẩm bẩn, hàng giả, hàng nhái tràn lan trên thị trường hiện nay, bạn cần chủ động nâng cao hiểu biết về tiêu dùng. Trước tiên, hãy thường xuyên tìm hiểu kiến thức về an toàn thực phẩm và bí quyết tiêu dùng sạch để ứng dụng khi mua sắm thực phẩm hàng ngày. Ưu tiên lựa chọn những địa chỉ mua sắm uy tín, được nhiều người tin tưởng. Đồng thời, luôn đọc kỹ nhãn sản phẩm để nắm rõ bảng thành phần, hạn sử dụng…[7], [8]
Ngay cả khi cẩn thận đọc nhãn sản phẩm, vẫn có những mối nguy tiềm tàng không được thể hiện trên nhãn.
Hiện trên thế giới có tổ chức Clean Label Project (CLP) của Mỹ được thành lập nhằm đảm bảo sự trung thực và minh bạch của nhãn hàng thực phẩm, kiểm tra những tiêu chí an toàn và tinh khiết mà nhãn mác sản phẩm không thể hiện. Theo bà Jackie Bowen, Giám đốc điều hành tổ chức Clean Label Project, các giải thưởng của Clean Label Project sẽ được trao cho các thương hiệu có chú trọng đến độ tinh khiết của thành phần vượt tiêu chuẩn của FDA Hoa Kỳ.
Để đạt được chứng nhận Clean Label Project, sản phẩm cần vượt qua hàng trăm tiêu chí khắt khe, vượt chuẩn FDA Hoa Kỳ. Phạm vi xét nghiệm sẽ thay đổi tuỳ theo loại sản phẩm, thông thường sẽ bao gồm: [9]
- Kim loại nặng (tổng arsenic hay còn gọi là thạch tín, cadmium, chì và thuỷ ngân)
- Hơn 300 loại thuốc thực vật thường được sử dụng nhiều nhất
- Chất dẻo hoá như BPA, BPS, phthalates
- Các hoá chất đáng lo ngại khác.
Ban giám định của Clean Label Project kiểm nghiệm độc lập, tự thu thập mẫu sản phẩm hiện đang bán trên thị trường để đảm bảo kiểm nghiệm đúng sản phẩm sẽ đến tay người tiêu dùng và sau đó gửi đến phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế ISO/IEC 17025. Quá trình kiểm nghiệm kéo dài khoảng 3 tuần. Kết quả từ phòng thí nghiệm sẽ được gửi trực tiếp đến CLP. CLP sẽ phân tích, so sánh với kết quả của các sản phẩm cùng danh mục. Nếu kết quả xét nghiệm của sản phẩm nằm trong nhóm 33% sạch nhất của danh mục và đồng thời đáp ứng các yêu cầu bổ sung khác thì sản phẩm mới đủ điều kiện nhận giải thưởng Clean Label Project Purity Award. [9]
Và ngay cả khi đã công bố kết quả kiểm định, Clean Label Project (CLP) vẫn tiếp tục âm thầm thu thập mẫu và kiểm định đột xuất để đảm bảo nhà sản xuất cam kết và giữ đúng chất lượng tinh khiết chuẩn Mỹ. Chính vì vậy, sản phẩm đạt chứng nhận Clean Label Project (CLP) là một cam kết rõ ràng thể hiện được sự minh bạch về chất lượng và kiểm soát tốt nguồn nguyên vật liệu đầu vào luôn sạch và không nhiễm các chất gây hại. Qua đó, giúp ba mẹ yên tâm về độ an toàn, tinh khiết của các thành phần có trong thực phẩm dành cho trẻ nhỏ.
Trên thực tế, những vi phạm về an toàn thực phẩm luôn là tình trạng mà các cơ quan chức năng khó kiểm soát và xử lý triệt để. Vì vậy, giữa thị trường thật giả lẫn lộn, người tiêu dùng cần nâng cao sự hiểu biết, tìm hiểu kỹ thông tin về thực phẩm cần mua để có những quyết định thông minh, an toàn trong tiêu dùng hàng ngày. Đối với các sản phẩm dinh dưỡng dành cho trẻ, cha mẹ càng phải chủ động, tỉnh táo hơn trong việc tìm hiểu nguồn gốc, thành phần và tiêu chí chọn sữa để bảo vệ sức khỏe của con một cách toàn diện.