Trong những năm gần đây, từ khóa “parasocial” xuất hiện ngày càng nhiều, đặc biệt khi các mối quan hệ giữa người dùng mạng xã hội với người nổi tiếng, streamer hoặc KOL trở nên phổ biến. Năm 2025, “parasocial” được ghi nhận rộng rãi hơn trong nghiên cứu tâm lý học và truyền thông, trở thành chủ đề được thảo luận trên cả truyền thông đại chúng và giới học thuật.
Vậy parasocial là gì, vì sao hiện tượng này liên quan đến sức khỏe tinh thần, và làm sao để nhận biết khi mối quan hệ parasocial trở nên không lành mạnh?
1. Parasocial là gì? Định nghĩa trong tâm lý học
Parasocial relationship (mối quan hệ đơn phương) là thuật ngữ được giới thiệu lần đầu vào năm 1956 bởi hai nhà nghiên cứu tâm lý học và truyền thông Donald Horton và R. Richard Wohl. Đây là mối quan hệ một chiều khi một cá nhân cảm thấy gắn bó, thân thiết hoặc yêu thích một nhân vật nổi tiếng, một người dẫn chương trình, hoặc người tạo nội dung – dù họ không hề có tương tác hai chiều.
Theo nghiên cứu đăng trên Current Opinion in Psychology, parasocial là mối liên kết tình cảm giống bạn bè, nhưng xảy ra theo một chiều: người xem cảm thấy quen thuộc với nhân vật, trong khi người kia không hề biết họ tồn tại.
Parasocial đặc biệt phổ biến trong:
- Người theo dõi ca sĩ, diễn viên, idol K-pop
- Fan của streamer, YouTuber, TikToker
- Người theo dõi nhân vật hư cấu trong phim hoặc game
- Khán giả gắn bó với MC truyền hình, biên tập viên tin tức
Mối quan hệ parasocial không phải bệnh lý, và phần lớn là bình thường – miễn là người trải nghiệm vẫn nhận thức được giới hạn thực tế.
[embed-health-tool-bmi]
2. Vì sao parasocial liên quan đến sức khỏe tâm lý?
Parasocial không chỉ là khái niệm của truyền thông mà còn được nhiều chuyên gia tâm lý nghiên cứu sâu vì ảnh hưởng của nó lên cảm xúc, hành vi và sức khỏe tinh thần.
2.1. Parasocial có thể mang lại lợi ích
Một tổng quan nghiên cứu của Đại học Kansas cho thấy mối quan hệ parasocial có thể:
- Giảm cảm giác cô đơn
- Tạo cảm giác được đồng hành
- Hỗ trợ tâm trạng trong giai đoạn stress
- Giúp người hướng nội cảm thấy kết nối dễ dàng hơn
Đặc biệt, trong đại dịch COVID-19, parasocial tăng mạnh và đóng vai trò như nguồn hỗ trợ cảm xúc cho nhiều người.
2.2. Nhưng parasocial cũng có thể trở nên không lành mạnh
Theo nghiên cứu trên Journal of Social and Personal Relationships, parasocial có thể gây vấn đề khi:
- Cá nhân quá phụ thuộc cảm xúc vào người nổi tiếng
- So sánh bản thân với idol → giảm tự tin
- Tốn nhiều thời gian, tiền bạc vào livestream/ donate
- Trải nghiệm tổn thương cảm xúc khi idol có scandal, kết hôn hoặc ngừng hoạt động
Một số trường hợp quá mức có thể làm tăng nguy cơ:
- Lo âu xã hội
- Trầm cảm
- Rối loạn stress
- Ám ảnh hoặc hành vi theo dõi (stalking)
Tuy nhiên, WHO và APA chưa xem parasocial là bệnh, mà là dạng hành vi tâm lý xã hội có thể trở nên có vấn đề nếu không được kiểm soát.
3. Dấu hiệu bạn đang có mối quan hệ parasocial không lành mạnh
Các chuyên gia tâm lý chỉ ra một số dấu hiệu cảnh báo:
- Cảm thấy “phản bội” khi idol hẹn hò, kết hôn
- Quá buồn, tức giận, mất ngủ vì tin tức liên quan thần tượng
- Chi tiêu vượt khả năng để “ủng hộ” idol
- Tự xem mình là bạn bè / người thân thực sự của người nổi tiếng
- Bỏ bê công việc, học tập, sức khỏe vì nội dung của idol
- Coi người nổi tiếng là nguồn duy nhất mang lại niềm vui
Nếu một hoặc nhiều dấu hiệu kéo dài, đây có thể là parasocial mất kiểm soát và nên được đánh giá thêm bởi chuyên gia tâm lý.
4. Làm sao để duy trì mối quan hệ parasocial lành mạnh?
4.1. Nhận thức rằng đây là mối quan hệ một chiều
Idol, streamer hay nhân vật truyền hình không có tương tác cá nhân trực tiếp, dù họ tạo cảm giác thân mật trên màn hình.
4.2. Giữ giới hạn rõ ràng
- Giới hạn thời gian xem livestream
- Không chi tiêu vượt khả năng
- Không theo dõi đời tư quá mức
4.3. Tập trung kết nối thật ngoài đời
- Gặp gỡ bạn bè
- Tham gia hoạt động cộng đồng
- Nuôi dưỡng mối quan hệ trong gia đình
4.4. Chăm sóc sức khỏe tinh thần
Nếu parasocial ảnh hưởng đến giấc ngủ, công việc hoặc tâm trạng, người trải nghiệm có thể:
- Tìm nhà tâm lý hoặc tư vấn sức khỏe tinh thần
- Thực hành mindfulness
- Tập luyện thể thao để điều chỉnh cảm xúc
Parasocial không xấu – vấn đề nằm ở giới hạn và khả năng duy trì cuộc sống cân bằng.
5. Khi nào cần tìm sự hỗ trợ chuyên môn?
Người đang trải qua parasocial quá mức nên tìm hỗ trợ nếu:
- Có suy nghĩ ám ảnh về idol
- Ảnh hưởng đến tiền bạc, công việc, học tập
- Cảm giác buồn bã, hụt hẫng kéo dài
- Mất khả năng kiểm soát hành vi (theo dõi, spam, harass…)
Tư vấn tâm lý có thể giúp điều chỉnh nhận thức, giảm lo âu và xây dựng chiến lược quản lý cảm xúc tốt hơn.
[article-yoast-faqs]
