Bé tập nói là một trong những cột mốc quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện của trẻ. Đây không chỉ là bước đầu để trẻ giao tiếp với thế giới xung quanh mà còn ảnh hưởng đến khả năng học tập, tư duy và cảm xúc sau này. Tuy nhiên, không ít bố mẹ băn khoăn không biết bé mấy tháng tập nói, làm sao để dạy bé tập nói đúng cách – hiệu quả và đâu là dấu hiệu trẻ sẵn sàng với giai đoạn này?
Trong bài viết dưới đây của Hello Bacsi, hãy cùng tìm hiểu toàn bộ hành trình phát triển ngôn ngữ của trẻ và tham khảo 10 cách dạy bé tập nói hiệu quả, dễ áp dụng tại nhà nhé!
Khi nào thì trẻ bắt đầu tập nói?
Thực tế thì quá trình học nói của trẻ diễn ra rất sớm, ngay từ khi mới lọt lòng. Tuy nhiên, mỗi giai đoạn phát triển lại có những đặc điểm riêng, bố mẹ cần nắm rõ để có cách hỗ trợ phù hợp.
Giai đoạn 0–3 tháng tuổi: Bé “nói chuyện” bằng tiếng khóc
Ở giai đoạn sơ sinh, bé chưa thể phát âm, nhưng đã bắt đầu giao tiếp bằng tiếng khóc, tiếng rên rỉ hoặc âm thanh ngẫu nhiên như “ư…”, “a…”. Đây là cách trẻ báo hiệu nhu cầu của mình như đói, buồn ngủ, khó chịu… Ngoài ra, việc trẻ hiểu các tín hiệu giao tiếp của người khác truyền đến mình cũng thể hiện qua việc trẻ sẽ im lặng hoặc mỉm cười phù hợp, hay khi nghe được giọng nói quen thuộc của ba mẹ trẻ sẽ nín khóc dần.
Giai đoạn 3–6 tháng: Bé bắt đầu phát ra các âm đầu tiên
So với giai đoạn trước, khi các âm thanh bé tạo ra mang tính bản năng, ngẫu nhiên, thì đến giai đoạn này, các tiếng sẽ gần giống với ngôn ngữ hơn, điển hình là các âm p, m, b. Lúc này bé sẽ thường xuyên ê a, tạo ra những âm thanh đơn giản như “ma”, “ba”, “a-goo”… Đây là dấu hiệu quan trọng cho thấy trẻ bắt đầu tiếp cận với việc nói.
Thêm vào đó, bé cũng bắt đầu sử dụng các âm trên để đáp lại khi được người khác nói cùng, cho thấy những phản xạ đầu tiên trong quá trình giao tiếp đang được hình thành.
Giai đoạn 6–9 tháng: Bé phản xạ âm thanh
Như một sự tiếp nối có được từ giai đoạn trước, trong những tháng này, ba mẹ có thể dễ dàng nhận ra khả năng phản xạ, thiếp lập giao tiếp của bé có bước nhảy vọt. Sự tập trung của bé khi được người khác nhìn và nói chuyện trở nên rõ ràng. Bé thường hay có phản xạ “tròn cả mắt” khi ba mẹ đang nói, sau đó khi ba mẹ dừng nói, bé rất nhanh phát ra âm thanh để tiếp nối đối thoại.
Trẻ bắt đầu bắt chước các âm thanh mà người lớn tạo ra và dần dần hiểu được mối liên hệ giữa âm thanh và vật thể. Ví dụ như bé có thể gọi “ba”, “mẹ” dù chưa hoàn toàn hiểu nghĩa.
Giai đoạn 9–12 tháng: Bé nói từ đơn đầu tiên
Đây là một trong những cột mốc quan trọng nhất trong hành trình phát triển ngôn ngữ của trẻ với những thành tựu ở mọi khía cạnh.
Đầu tiên, về khả năng nói, trẻ đã bước đầu biết sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp thay vì chỉ dùng tiếng khóc hoặc kêu. Ba mẹ sẽ thấy bé nói các từ đầu tiên như: ba, mẹ, bà, chó, …. tuy có thể phát âm chưa rõ ràng. Thêm vào đó, bé cũng sử dụng thành thục các cử chỉ như vẫy tay, đòi bế để thể hiện nhu cầu của mình.
Tiếp theo, bé có khả năng hiểu nghĩa của các từ đơn giản như ba, mẹ, bà hay các đồ vật như bánh, cốc, … Trẻ biết quay đầu, hướng về phía có âm thanh, rất tập trung lắng nghe khi ba mẹ nói chuyện, phản ứng với những thay đổi trong giọng nói.
Có thể nói giai đoạn này bé trở nên sinh động hẳn trong khả năng nghe nói, vậy nên đây là cột mốc bé tập nói được nhiều bố mẹ mong chờ nhất.
Giai đoạn 12–18 tháng: Từ vựng tăng dần
Bé bắt đầu nói được nhiều từ hơn, có thể hiểu và làm theo chỉ dẫn đơn giản như “lấy đồ chơi”, “đưa cho mẹ”… Bé học rất nhanh thông qua việc lặp lại.
Giai đoạn 18–24 tháng: Ghép từ
Bé có thể nói 2–3 từ đơn để tạo thành câu đơn giản như “ăn cơm”, “đi chơi đi”. Đây là thời điểm vàng để dạy bé tập nói bằng hình ảnh, sách hoặc thẻ học (flashcard0.
Giai đoạn 24–36 tháng: Bé nói câu dài
Bé có thể nói câu có cấu trúc, thể hiện rõ ràng mong muốn như “con muốn uống nước”, “ba ơi, chơi với con”. Đây là bước tiến lớn trong quá trình phát triển ngôn ngữ.
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Dấu hiệu cho thấy trẻ sẵn sàng tập nói
Ngay khi chào đời, bé đã luôn ở trong trạng thái sẵn sàng học nói. Tuy nhiên với mỗi giai đoạn, sự sẵn sàng này sẽ biểu hiện khác nhau.
Giai đoạn đầu, khi các khả năng thể lý và nhận thức còn hạn chế, bé học chủ yếu qua lắng nghe. Vẻ bên ngoài, ba mẹ sẽ không quan sát hay nghe được nhiều biểu hiện vì trẻ chủ yếu chỉ khóc và kêu những tiếng ngẫu nhiên, tuy vậy thực chất trẻ vẫn liên tục phát triển thông qua nghe những tiếng động bên ngoài. Vậy nên với giai đoạn này, việc bé có thể được nghe nhiều tiếng ba mẹ hay người xung quanh nói chuyện và quen với những âm thanh đó sẽ tạo lợi ích quan trọng cho những giai đoạn sau.
Giai đoạn từ 3 tháng trở đi, ba mẹ có thể quan sát rõ được các biểu hiện sẵn sàng học nói của trẻ hơn như:
- Bé thường xuyên ê a, tạo âm thanh khi vui vẻ, phấn chấn
- Bé quay đầu theo tiếng gọi
- Bé bắt chước khẩu hình miệng
- Bé có phản ứng với lời nói như mỉm cười, nhìn chăm chú
- Bé dùng cử chỉ như chỉ tay, vẫy tay để giao tiếp
Khi trẻ có những dấu hiệu này, đó là lúc bố mẹ có thể bắt đầu dạy bé tập nói một cách chủ động hơn.
10 cách dạy bé tập nói hiệu quả, ba mẹ nào cũng có thể áp dụng
1. Thường xuyên nói chuyện với bé
Ngay cả khi bé chưa hiểu rõ, việc trò chuyện hàng ngày giúp bé làm quen với âm thanh, ngữ điệu và từ vựng. Mẹ hãy mô tả mọi hành động của mình như “Mẹ đang gọt trái cây nè”, “Con nhìn kìa, cái ô tô chạy nhanh ghê!”.
2. Đặt câu hỏi cho bé
Hãy đặt những câu hỏi đơn giản, ngay cả khi bé chưa biết trả lời, như “Con muốn uống sữa hay nước?”, “Đây là con mèo hay con chó?”. Sau đó, bạn có thể trả lời thay bé để giúp bé học từ mới đồng thời đừng quên dạy bé cách nhận biết các con vật quen thuộc để tăng vốn từ và sự hiểu biết.
3. Lặp lại những âm thanh của bé
Khi bé ê a, mẹ hãy bắt chước lại âm thanh đó để tạo tương tác. Việc này không chỉ giúp bé cảm thấy được “trả lời” mà còn khuyến khích bé phát ra nhiều âm thanh hơn.
4. Không ngừng khen ngợi và động viên bé
Dù bé chỉ phát âm được một từ, mẹ hãy luôn khen ngợi con, như “Giỏi quá, con nói được ‘mẹ’ rồi nè!”, “Con biết gọi ‘ba’ rồi, yêu quá!”… Những lời khích lệ này là động lực tuyệt vời cho bé đấy.
5. Hát cho bé nghe
Những bài hát thiếu nhi đơn giản giúp bé làm quen với từ vựng, giai điệu và phát âm. Các bài thơ bé tập nói ngắn như “Ba bà đi bán lợn con”, “Cái bống là cái bống bang…”, “Bà ơi bà”… cũng là công cụ tuyệt vời giúp bé tập nói sớm.
6. Dùng từ ngắn gọn, đơn giản
Bố mẹ nên tránh nói quá dài dòng hay sử dụng từ phức tạp khi nói chuyện với con, chỉ cần nói những cụm từ như “ăn cơm”, “uống nước”, “đi chơi” để bé dễ ghi nhớ và bắt chước.
7. Làm mẫu cho bé
Khi muốn dạy con tên gọi của đồ vật nào, mẹ hãy chỉ vào vật đó và nói to, rõ ràng từ mà bạn muốn bé học, ví dụ như chỉ vào quả chuối và nói: “Đây là chuối. Con muốn ăn chuối không?”.
8. Khuyến khích bé đưa ra lựa chọn
Thay vì tự quyết định mọi thứ, mẹ hãy đưa cho bé 2 lựa chọn và để bé phản ứng, như “Con muốn mặc áo đỏ hay áo xanh?”. Việc này giúp bé thực hành ngôn ngữ thông qua nhu cầu cá nhân.
9. Đọc sách cho bé nghe mỗi ngày
Việc đọc sách cho trẻ nghe giúp bé phát triển vốn từ, hiểu ngữ cảnh và tăng khả năng tập trung. Bố mẹ nên chọn sách có tranh minh họa lớn, nội dung đơn giản, câu văn ngắn gọn, khúc chiết.
10. Kể chuyện cho bé nghe
Bố mẹ không cần kể những truyện dài dòng, chỉ cần những mẩu chuyện ngắn, chuyện thường ngày của bé cũng có thể trở thành bài học ngôn ngữ tuyệt vời và giúp bé tập nói nhanh hơn.
Bé tập nói và các thắc mắc thường gặp
1. Khi nào trẻ có thể nói thành câu?
Tuy mỗi bé sẽ có tốc độ phát triển và thời gian đạt các cột mốc khác nhau, nhưng thông thường, khoảng từ 18 đến 24 tháng tuổi, trẻ bắt đầu biết ghép từ và nói các cụm ngắn như “đi ngủ”, “uống nước”… Sau đó đến giai đoạn 36 tháng, trẻ sẽ có thể nói câu hoàn chỉnh như “con muốn ăn kẹo” hay “con bị đau bụng”.
2. Dấu hiệu cho thấy trẻ chậm nói
Việc trẻ không đạt được các thành tựu trong các cột mốc phát triển là những dấu chỉ đầu tiên cho thấy trẻ có thể chậm nói. Ví dụ như:
- 12 tháng chưa nói được từ đơn nào
- 18 tháng không nói được từ rõ ràng nào
- 2 tuổi chưa biết nói câu đơn
- Không phản ứng khi được gọi tên
- Không có nhu cầu giao tiếp bằng lời nói, ánh mắt hoặc cử chỉ.
3. Bố mẹ nên làm gì khi trẻ chậm nói?
Nếu thấy trẻ chậm nói so với lứa tuổi của con và có những dấu hiệu được đề cập ở trẻ, bố mẹ nên:
- Đưa trẻ đi khám tổng quát và kiểm tra thính lực
- Gặp chuyên gia trị liệu ngôn ngữ (SLP)
- Không so sánh trẻ với bạn bè cùng tuổi
- Tiếp tục kiên trì nói chuyện và khuyến khích bé giao tiếp.
Quá trình bé tập nói là một hành trình dài nhưng đầy niềm vui và bất ngờ. Việc dạy bé tập nói không cần quá phức tạp, chỉ cần bố mẹ đồng hành đúng cách, kiên trì và đầy yêu thương. Mỗi lời nói đầu tiên, mỗi âm thanh ngọng nghịu từ con sẽ là kỷ niệm đáng nhớ của cả gia đình.
