Sốt là tình trạng thường gặp ở trẻ em. Có nhiều triệu chứng đi kèm với sốt. Trong đó, triệu chứng sốt kèm lạnh người, run rẩy, vã mồ hôi, hay sốt lạnh run người ở trẻ em khá phổ biến, xảy ra khi cơ thể kích hoạt cơ chế điều hòa thân nhiệt tự nhiên.
Dù vậy, nếu không được theo dõi và xử trí đúng cách, trẻ sốt rét run kéo dài có thể đối mặt với triệu chứng nguy hiểm như mất nước, co giật, hôn mê… Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những nguyên nhân thường gặp khiến trẻ bị sốt lạnh run người, cách xử trí an toàn và đúng cách ngay tại nhà, cũng như các “dấu hiệu đỏ” cảnh báo cần đưa trẻ đi cấp cứu.
Cơ chế và triệu chứng sốt lạnh run người ở trẻ em
Khi cơ thể trẻ bị nhiễm vi khuẩn, virus hoặc tác nhân gây bệnh khác, hệ miễn dịch sẽ kích hoạt nhiều phản ứng bảo vệ, trong đó có việc tăng “điểm đặt” nhiệt độ tại vùng hạ đồi (hypothalamus) – trung tâm điều hòa thân nhiệt ở não. Bình thường, nhiệt độ cơ thể duy trì quanh 37°C, nhưng khi nhiễm bệnh, điểm đặt có thể tăng lên 38–39°C hoặc hơn.
Khi nhiệt độ thực tế của cơ thể thấp hơn điểm đặt mới, trẻ sẽ cảm thấy lạnh và run rẩy. Đây là quá trình co và giãn cơ nhanh liên tục, giúp sinh nhiệt để cơ thể đạt mức nhiệt “mục tiêu” mới. Cảm giác ớn lạnh lúc này là phản xạ sinh lý, không phải do môi trường lạnh và sẽ giảm khi thân nhiệt đạt điểm đặt.
Bố mẹ có thể nhận biết trẻ sốt lạnh run người qua các triệu chứng sau:
- Nhiệt độ cơ thể trẻ ≥ 38°C, đôi khi trên 39–40°C
- Trẻ cảm thấy lạnh, run rẩy, đòi đắp chăn
- Mệt mỏi, quấy khóc, kém ăn
- Đổ mồ hôi khi thân nhiệt bắt đầu hạ
- Có thể kèm các triệu chứng tùy nguyên nhân: ho, sổ mũi, đau họng, nhức đầu, tiêu chảy, nôn ói…
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Nguyên nhân thường gặp gây sốt lạnh run người ở trẻ em
Sốt lạnh run người ở trẻ em thường do nhiễm trùng gây ra. Mức độ và tính chất của cơn lạnh run có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể.
1. Nhiễm siêu vi (virus)
- Gặp trong các bệnh như cúm, sởi, sốt xuất huyết, tay chân miệng…
- Triệu chứng kèm theo: ho, sổ mũi, đau họng, nổi ban, tiêu chảy hoặc nôn ói. Thường tự thuyên giảm sau vài ngày, nhưng vẫn cần theo dõi sát.
2. Nhiễm khuẩn (vi khuẩn)
- Có thể xảy ra ở đường hô hấp (viêm phổi, viêm amidan mủ), đường tiết niệu, tiêu hóa hoặc nhiễm khuẩn huyết.
- Triệu chứng kèm theo: sốt cao > 39°C, mệt mỏi nhiều, đau khu trú (họng, ngực, bụng), có thể rét run dữ dội, nhịp tim nhanh.
3. Sốt rét (ở vùng lưu hành)
- Do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây qua muỗi Anopheles.
- Triệu chứng kèm theo: sốt theo cơn, rét run từng đợt, vã mồ hôi sau cơn, thiếu máu, gan lách to.
- Lưu ý ở vùng không lưu hành, vẫn cần nghĩ tới nếu trẻ vừa đi hoặc ở vùng dịch tễ về.
4. Bệnh tự miễn
- Hiếm hơn, nhưng có thể gặp ở trẻ bị lupus ban đỏ, viêm khớp tự phát thiếu niên…
- Triệu chứng kèm theo: sốt kéo dài, phát ban, đau khớp, sưng khớp, mệt mỏi dai dẳng.
Phân biệt sốt lạnh run người ở trẻ em và co giật do sốt
Ở trẻ em, sốt kèm lạnh run và co giật do sốt đều có thể xảy ra khi thân nhiệt tăng cao, nhưng bản chất và đặc điểm rất khác nhau.
Sốt lạnh run người:
- Bản chất: Đây là một phản xạ sinh lý tự nhiên của cơ thể để điều hòa thân nhiệt.
- Dấu hiệu nhận biết: Tay chân lạnh, toàn thân run rẩy, hàm răng va lập cập, nhưng trẻ vẫn tỉnh táo, đáp ứng được, không mất ý thức.
Co giật do sốt:
- Bản chất: Trẻ em sốt cao có thể gây co giật do hệ thần kinh của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Co giật do sốt cao thường xảy ra ở trẻ từ 6 tháng tuổi – 5 tuổi và hiếm gặp ở những trẻ có lứa tuổi lớn hơn.
- Dấu hiệu nhận biết: Trẻ mất ý thức, mắt trợn, người cứng hoặc co giật từng cơn, có thể sùi bọt mép, thở không đều, đôi khi tiểu tiện không tự chủ. Cơn thường kéo dài vài chục giây đến vài phút.
Trẻ bị sốt rét run phải làm sao? – Quy trình 4 bước tại nhà
Khi trẻ bị sốt kèm lạnh run, cha mẹ cần bình tĩnh và xử trí đúng cách để giúp trẻ bớt khó chịu, hạn chế biến chứng:
- Đo nhiệt độ chính xác: Sử dụng nhiệt kế điện tử hoặc nhiệt kế thủy ngân, đo ở nách hoặc hậu môn (theo hướng dẫn). Ghi lại thời điểm và nhiệt độ để theo dõi diễn biến.
- Hạ sốt đúng liều: Cho uống paracetamol 10–15 mg/kg/lần, cách 4–6 giờ nếu nhiệt độ ≥ 38,5°C. Có thể lau ấm toàn thân khi sốt cao, nhưng không dùng nước lạnh hoặc cồn.
- Bù dịch – điện giải: Cho trẻ uống nhiều nước lọc, sữa, nước hoa quả, hoặc oresol pha đúng tỷ lệ để tránh mất nước và điện giải.
- Theo dõi dấu hiệu nặng: Đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu có thở nhanh, rút lõm ngực, ban xuất huyết, nôn liên tục, co giật, lơ mơ, hoặc sốt kéo dài không hạ.
Sai lầm thường gặp khi xử trí sốt rét run ở trẻ em
Nhiều phụ huynh khi thấy con sốt kèm rét run thường áp dụng một số cách dân gian hoặc thói quen sai lầm, khiến tình trạng trẻ không cải thiện, thậm chí nặng hơn:
- Ủ ấm quá mức: Khi trẻ vừa sốt vừa lạnh, cha mẹ hay đắp nhiều chăn, mặc nhiều áo và đóng kín cửa. Thực tế, điều này làm nhiệt không thoát ra, khiến thân nhiệt tăng cao hơn. Thay vì như vậy, bạn nên cho con mặc quần áo cotton thấm hút mồ hôi và đắp chăn mỏng, cho bé ở không gian thoáng khí.
- Lau người bằng rượu hoặc giấm: Cồn và giấm có thể bay hơi nhanh, gây hạ thân nhiệt đột ngột, kích ứng hoặc hấp thu qua da gây ngộ độc (đặc biệt ở trẻ nhỏ).
- Chườm lạnh hoặc dùng đá trực tiếp: Điều này không giúp hạ sốt mà ngược lại, còn có thể gây nguy hiểm cho trẻ như bỏng lạnh, co mạch ngoại biên và làm tình trạng sốt nặng hơn.
- Tự ý dùng kháng sinh: Phần lớn các cơn sốt ở trẻ em là do virus gây ra và không cần dùng kháng sinh. Việc sử dụng kháng sinh bừa bãi sẽ tạo ra vi khuẩn kháng thuốc, khiến việc điều trị sau này trở nên khó khăn.
- Bỏ qua dấu hiệu cảnh báo: Chỉ tập trung hạ sốt tại nhà mà không đưa trẻ đi khám khi có các biểu hiện nguy hiểm như khó thở, co giật, lơ mơ, phát ban xuất huyết…
Khi nào cần đưa trẻ đi bệnh viện?
Cha mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện ngay khi có sốt lạnh run người kèm bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:
- Trẻ dưới 2 tháng tuổi bị sốt, dù nhiệt độ không quá cao
- Sốt ≥ 40°C hoặc sốt liên tục không giảm sau khi đã hạ sốt đúng cách
- Li bì, khó đánh thức, phản ứng chậm
- Khó thở, thở nhanh, tím tái
- Xuất hiện phát ban, đặc biệt là ban xuất huyết (không mất khi ấn tay)
- Nôn liên tục, nôn ra máu hoặc tiêu phân máu
- Không bú, không ăn uống được, nuốt khó
- Co giật
- Mệt lả, yếu ớt.
Chẩn đoán và điều trị tại bệnh viện
Hỏi bệnh và khám lâm sàng
- Bác sĩ khai thác kỹ tiền sử bệnh, thời điểm xuất hiện sốt, run lạnh, các triệu chứng kèm theo (ho, khó thở, tiêu chảy, phát ban…).
- Khám toàn thân để tìm dấu hiệu nhiễm trùng, phát ban, tổn thương ở hô hấp, tiêu hóa, thần kinh…
Thực hiện xét nghiệm chẩn đoán
- Thường quy: Huyết đồ
- Chuyên biệt (tùy theo nguyên nhân nghĩ đến): CRP, procalcitonine, cấy máu, NS1Ag, huyết thanh chẩn đoán tác nhân gây bệnh, 10 thông số nước tiểu và cấy nước tiểu, cấy phân, chọc dò tủy sống, X-quang phổi, siêu âm bụng, siêu âm tim,… Trường hợp nghi sốt rét có thể làm lam máu tìm ký sinh trùng sốt rét hoặc test nhanh kháng nguyên Plasmodium.
Điều trị
Điều trị sốt lạnh run người ở trẻ em được thực hiện theo các nguyên tắc chính:
- Hạ nhiệt: Dùng thuốc hạ sốt phù hợp liều, kết hợp lau ấm.
- Điều trị nguyên nhân: Kháng sinh, kháng virus, thuốc trị ký sinh trùng sốt rét… tùy bệnh.
- Dinh dưỡng đầy đủ.
- Điều trị biến chứng: Chống co giật, hỗ trợ hô hấp, bù dịch – điện giải, điều chỉnh rối loạn điện giải, điều trị suy đa cơ quan nếu có.
Trẻ được theo dõi sát nhiệt độ, mạch, nhịp thở và các dấu hiệu cảnh báo để kịp thời can thiệp.
Phòng ngừa tái phát & chăm sóc sau cơn sốt lạnh run ở trẻ em
- Tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch
- Đây là biện pháp ưu tiên hàng đầu để bảo vệ trẻ khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như cúm, sởi, ho gà, viêm màng não, sốt rét (ở vùng lưu hành)…
- Phụ huynh cần theo dõi sổ tiêm của trẻ, không bỏ sót mũi và tiêm đúng thời gian theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
- Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây bệnh
- Không để trẻ tiếp xúc gần với người đang mắc các bệnh truyền nhiễm.
- Nếu trong gia đình có người bệnh, cần cách ly tạm thời và người chăm trẻ phải đeo khẩu trang, rửa tay sạch trước khi chạm vào trẻ.
- Vệ sinh tay thường xuyên
- Hướng dẫn trẻ rửa tay đúng cách bằng xà phòng, đặc biệt sau khi ra ngoài, chơi ở nơi đông người, sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.
- Với trẻ nhỏ, cha mẹ hoặc người chăm sóc phải rửa tay kỹ trước khi bế hoặc cho trẻ ăn.
- Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý
- Cung cấp đủ 4 nhóm chất: chất bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất.
- Tăng cường rau xanh, trái cây giàu vitamin C, thực phẩm giàu kẽm, sắt để nâng cao miễn dịch.
- Đảm bảo trẻ uống đủ nước, kể cả sau khi đã hết sốt.
- Theo dõi sau cơn sốt
- Quan sát trẻ trong 48–72 giờ sau khi hết sốt để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường như tái sốt, mệt lả, ho tăng, khó thở, phát ban, đau đầu dữ dội hoặc co giật.
- Nếu các dấu hiệu này xuất hiện, đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để kiểm tra và điều trị kịp thời.
Những câu hỏi thường gặp (FAQs)
1. Có nên dùng ibuprofen thay paracetamol khi trẻ run rét?
Ibuprofen có thể dùng thay paracetamol để hạ sốt nếu trẻ không bị chống chỉ định. Liều thường là 10 mg/kg mỗi 6–8 giờ. Tuy nhiên, không dùng nếu nghi ngờ trẻ bị sốt xuất huyết, rối loạn đông máu, bệnh lý thận, viêm loét dạ dày – tá tràng… Paracetamol thường an toàn hơn và là lựa chọn đầu tiên. Nếu trẻ không đáp ứng với paracetamol, bác sĩ có thể cân nhắc đổi sang hoặc phối hợp xen kẽ với ibuprofen. Luôn tham khảo ý kiến y tế trước khi đổi thuốc.
2. Lau nước ấm hay nước mát hiệu quả hơn?
Khi trẻ sốt lạnh run, lau người bằng nước ấm an toàn và hiệu quả hơn nước mát. Nước ấm giúp giãn mạch, tỏa nhiệt tự nhiên mà không gây co mạch đột ngột. Nếu lau nước mát hoặc chườm đá, trẻ có thể run nhiều hơn, khó chịu và nhiệt độ bên trong cơ thể còn tăng thêm.
Bố mẹ nên lau ở những vùng giúp thoát nhiệt tốt như trán, nách, bẹn. Ngừng lau khi nhiệt độ xuống dưới 38°C. Với trẻ sơ sinh, cần đặc biệt thận trọng để tránh hạ thân nhiệt.
3. Sốt rét run có nguy hiểm nếu chỉ kéo dài 1–2 phút?
Cơn lạnh run ngắn 1–2 phút thường là phản ứng bình thường khi cơ thể đang nâng nhiệt độ mục tiêu bên trong để chống lại tác nhân gây bệnh. Nếu trẻ vẫn tỉnh táo, không co giật, không khó thở, nguy cơ nguy hiểm thường thấp.
Tuy nhiên, sốt lạnh run người ở trẻ em có thể là dấu hiệu sớm của bệnh nhiễm trùng nguy hiểm như viêm phổi, sốt rét, viêm màng não… nên vẫn cần theo dõi sát. Nếu trẻ sốt ≥ 40°C, li bì, tím tái, khó thở hoặc nổi ban xuất huyết thì cần phải đưa đến bệnh viện ngay.
4. Trẻ run rét nhưng nhiệt kế< 38°C có cần uống hạ sốt?
Nếu nhiệt độ đo được dưới 38°C thì chưa cần uống thuốc hạ sốt. Lúc này, cơ thể trẻ chỉ mới bắt đầu nâng nhiệt độ bên trong lên mức mục tiêu, nên cảm giác lạnh run xuất hiện dù chưa sốt cao.
Lúc này, bố mẹ nên giữ ấm cho trẻ bằng chăn mỏng, cho trẻ uống nhiều nước và theo dõi nhiệt độ thường xuyên. Khi nhiệt độ vượt quá 38,5 °C hoặc trẻ có biểu hiện khó chịu rõ rệt, bạn mới nên cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo liều lượng được khuyến cáo.
5. Dùng miếng dán hạ sốt có giúp giảm run?
Miếng dán hạ sốt không có tác dụng giảm run ở trẻ. Miếng dán chỉ giúp hạ nhiệt độ cục bộ tại vùng da được dán. Tác dụng hạ sốt toàn thân của miếng dán rất hạn chế và chỉ có tính hỗ trợ, không thể thay thế được thuốc hạ sốt. Khi trẻ bị run rét, nhiệt độ cơ thể đang tăng cao, việc dán miếng dán lạnh có thể khiến trẻ khó chịu hơn và làm các mạch máu co lại, gây cản trở quá trình thoát nhiệt.
Sốt lạnh run người ở trẻ em thường là phản ứng khi cơ thể tăng nhiệt để chống lại tác nhân gây bệnh, phổ biến nhất là do nhiễm virus hoặc vi khuẩn. Nếu được xử trí đúng cách, trẻ sẽ hạ sốt an toàn, giảm khó chịu và tránh được các biến chứng nguy hiểm. Cha mẹ cần nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, đảm bảo trẻ được hạ sốt đúng liều, bù dịch – điện giải đầy đủ và theo dõi sát diễn biến. Trong trường hợp trẻ thuộc nhóm nguy cơ hoặc xuất hiện các triệu chứng “đỏ”, việc đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời sẽ giúp được chẩn đoán nguyên nhân và điều trị đặc hiệu, nâng cao hiệu quả hồi phục.
