Sinh thường hay sinh mổ tốt hơn là băn khoăn thường gặp của nhiều mẹ bầu. Thực tế, sinh mổ là phương thức sinh an toàn cho mẹ và bé trong những trường hợp mẹ có nguy cơ gặp rủi ro khi “vượt cạn”. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, sinh mổ cũng mang đến không ít thách thức trong việc chăm sóc sức khỏe trẻ sơ sinh. So với trẻ sinh thường, hệ miễn dịch và đường ruột của trẻ sinh mổ có xu hướng phát triển kém hơn nên trẻ dễ gặp bất lợi về miễn dịch và dễ bị tấn công bởi mầm bệnh.
Vậy mẹ cần lưu ý gì khi xây dựng “lá chắn” miễn dịch cho trẻ sinh mổ ngay từ những ngày đầu đời, nhất là việc lựa chọn dinh dưỡng cho trẻ sinh mổ?
Trẻ sinh mổ và nguy cơ bất lợi về miễn dịch
Mẹ có biết tại đường ruột của trẻ có một “cộng đồng” vi sinh vật phong phú “định cư” và có mối quan hệ mật thiết đối với hệ miễn dịch?
Trong những năm gần đây, các nghiên cứu đã cho thấy tại đường ruột có đến 70% tế bào miễn dịch. Hơn nữa, hàng rào biểu mô ruột không chỉ là hàng rào vật lý mà còn tương tác mạnh mẽ với hệ vi sinh vật đường ruột và các tế bào miễn dịch nhằm “định hình” các phản ứng miễn dịch đặc hiệu. Qua đó thấy rằng hệ vi sinh đường ruột không chỉ giữ vai trò chuyển hóa các chất dinh dưỡng thiết yếu mà còn đóng vai trò then chốt đối với sự phát triển đường ruột và hệ miễn dịch [1].
Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột đó chính là phương thức sinh nở. So với trẻ sinh thường, trẻ sinh mổ có sự khác biệt về hệ vi sinh đường ruột và dễ gặp bất lợi về miễn dịch do những vấn đề sau đây [2]:
- Trẻ sinh mổ không tiếp xúc với lợi khuẩn trong âm đạo của mẹ: Khi sinh thường, trẻ đi qua ống sinh nên được tiếp xúc với nhiều lợi khuẩn từ mẹ như lactobacilli, bifidobacteria… tạo nền tảng cho cộng đồng vi sinh đường ruột khỏe mạnh. Ngược lại, trẻ sinh mổ không đi qua ống sinh nên bỏ lỡ sự tiếp xúc này [2]. Phải mất từ 6 tháng đến 1 năm để hệ vi sinh vật đường ruột của trẻ sinh mổ có thể đa dạng và phong phú tương tự như các trẻ sinh thường. Nếu được chăm sóc và hỗ trợ dinh dưỡng đúng cách, quá trình này có thể được rút ngắn, giúp trẻ sinh mổ nhanh chóng cải thiện hệ vi sinh đường ruột cân bằng và khỏe mạnh. [3]
- Trẻ sinh mổ có nguy cơ tiếp xúc với hại khuẩn từ bệnh viện: Thay vì tiếp xúc với lợi khuẩn trong ống sinh, trẻ sinh mổ tiếp xúc với các hại khuẩn từ môi trường bệnh viện nhiều hơn, dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột khiến trẻ có nguy cơ gặp các vấn đề miễn dịch và sức khỏe [4].
- Trẻ sinh mổ tiếp xúc sớm với kháng sinh: Mẹ sinh mổ được khuyến nghị sử dụng kháng sinh trước khi rạch da vì đây là giải pháp giúp giảm đáng kể các biến chứng nhiễm trùng. Vì vậy, trẻ sinh mổ thường tiếp xúc với kháng sinh ngay từ trong tử cung. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự hình thành hệ vi sinh vật đường ruột và tiềm ẩn nhiều hậu quả về lâu dài [5].
- Sinh mổ giảm cơ hội bé bú mẹ: Sinh mổ khiến mẹ gặp khó khăn trong việc cho bé bú [6]. Trong khi đó, việc nuôi con bằng sữa mẹ đã được công nhận là có sự ảnh hưởng đến thành phần hệ vi sinh vật đường ruột trong giai đoạn sơ sinh [7]. Nếu trẻ không được bú mẹ, nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng sẽ tăng lên [8].
Vì những nguyên nhân kể trên, khả năng miễn dịch của trẻ sinh mổ có xu hướng kém hơn trẻ sinh thường. Một số nghiên cứu cũng cho thấy trẻ sinh mổ nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng do virus, đặc biệt là nhiễm trùng tiêu hóa và hô hấp. Nguy cơ này có thể kéo dài đến khi trẻ 5 tuổi [4].
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Những lưu ý khi chăm sóc trẻ sinh mổ
Chăm sóc dinh dưỡng tăng đề kháng cho bé
Để giúp trẻ sinh mổ củng cố hệ miễn dịch, bí quyết cho mẹ là nên bắt đầu từ việc chăm sóc hệ vi sinh đường ruột cho trẻ. Trong những năm tháng đầu đời, để hệ vi sinh đường ruột của trẻ sinh mổ sớm ổn định và đa dạng, mẹ cần bổ sung cho bé các thành phần giúp nuôi dưỡng và cân bằng hệ vi sinh đường ruột như probiotic (lợi khuẩn) – các vi sinh vật sống giúp tăng cường sự đa dạng của hệ vi sinh và prebiotic (chất xơ) – “nguồn thức ăn” cho lợi khuẩn, giúp chúng phát triển. [15] Trẻ dưới 1 tuổi có thể nhận hai thành phần này chủ yếu qua sữa vì đây là nguồn cung cấp dinh dưỡng chính còn sau 1 tuổi, mẹ có thể bổ sung cho con qua sữa và thực phẩm hàng ngày.
Với trẻ nhỏ, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá, chứa đầy đủ các dưỡng chất bé cần để phát triển. Không những vậy, sữa mẹ còn là nguồn cung cấp dồi dào probiotic và prebiotic cho trẻ. Nghiên cứu cho thấy, bé bú mẹ có thể giảm đáng kể từ 55% đến 87% nguy cơ bệnh tật và tử vong [9]. Vì vậy, mẹ được khuyến cáo cho bé bú trong ít nhất 6 tháng đầu đời và có thể kéo dài đến 2 năm [10].
Trong những trường hợp mẹ gặp khó khăn khi cho bú như thiếu sữa, không đủ sữa, mẹ có thể nhờ đến sự hỗ trợ của sữa công thức. Tuy nhiên, khi chọn sữa cho con, hãy lưu ý đến bảng thành phần. Đối với probiotic, khi chọn sữa, mẹ nên ưu tiên chọn sữa chứa chủng lợi khuẩn Bifidobacterium lactis bởi đây là chủng lợi khuẩn có khả năng chống chịu tốt với điều kiện axit dạ dày để cạnh tranh với các tác nhân gây bệnh, hạn chế sự phát triển của hại khuẩn để cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Điều này không chỉ giúp trẻ điều hòa miễn dịch mà còn có một hệ tiêu hóa khỏe mạnh, giảm nguy cơ tiêu chảy, táo bón. [11].
Với prebiotic, ưu tiên hàng đầu là hệ prebiotic GOS:FOS với tỷ lệ 9:1 – tỷ lệ mô phỏng “chuẩn vàng” sữa mẹ. Nghiên cứu cho thấy khi bổ sung theo tỷ lệ này sẽ giúp hỗ trợ hình thành hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh, qua đó góp phần tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ tiêu chảy, nhiễm trùng hô hấp và một số bệnh lý dị ứng thường gặp. [15]
Trên thị trường hiện có khá nhiều hệ dưỡng chất có vai trò cân bằng hệ vi sinh đường ruột được ký hiệu khác nhau nhưng thông dụng nhất là Probiotic và Prebiotic hệ GOS, FOS. Khi chọn mua sữa dành cho bé sinh mổ, mẹ hãy xem kỹ thông tin trên lon sữa, tìm kiếm những ký hiệu này và cân nhắc lựa chọn cho bé.
Bên cạnh đó, giai đoạn trẻ từ 0-12 tháng tuổi, mẹ nên lựa chọn sữa công thức bổ sung đạm whey và casein tỷ lệ 60:40. Tỷ lệ đạm này được nghiên cứu gần tiêu chuẩn “vàng” của sữa mẹ, giúp enzyme tiêu hóa của trẻ dễ tiếp cận và tiêu hóa hiệu quả hơn.
Ngoài ra, sữa mẹ chọn cũng nên ưu tiên sản phẩm có chứa song song các dưỡng chất giúp trẻ phát triển trí não như DHA, ARA… Cùng với đó là bổ sung thêm canxi, vitamin D3, vitamin K để hỗ trợ tăng chiều cao cho bé.
Tiêm phòng theo lịch khuyến cáo
Bên cạnh việc tăng đề kháng tự nhiên cho trẻ qua dinh dưỡng từ sữa mẹ, tiêm phòng cũng là một trong những cách quan trọng bảo vệ trẻ khỏi nhiều căn bệnh nguy hiểm mà mẹ không thể bỏ qua [12]. Mẹ nên trao đổi với bác sĩ để đảm bảo trẻ được tiêm phòng đầy đủ theo lịch khuyến cáo để phòng ngừa các bệnh như viêm gan B, bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, cúm…[13]
Đừng bỏ lỡ da kề da với bé
Tiếp xúc da kề da sau sinh mang đến nhiều lợi ích cho trẻ, chẳng hạn như giúp trẻ tiếp xúc với lợi khuẩn từ da mẹ, ổn định thân nhiệt, tạo sự gắn kết giữa mẹ và bé, giúp trẻ dễ bắt đầu bú mẹ… Tuy nhiên, khi sinh mổ thì hoạt động da kề da có thể bị trì hoãn. Vì vậy, mẹ cần chủ động tìm hiểu quy trình, trao đổi trước với bác sĩ mong muốn da kề da sau sinh để không bỏ lỡ hoạt động này [14].
Sinh mổ có thể khiến trẻ có nguy cơ gặp bất lợi về hệ miễn dịch. Thế nhưng, mẹ vẫn có thể “xoay chuyển tình hình” thông qua việc chăm sóc dinh dưỡng đúng cách bằng cách bổ sung bộ đôi prebiotic và probiotic, cho trẻ tiêm phòng đầy đủ và tạo cơ hội da kề da với mẹ. Việc mẹ hiểu rõ những điểm cần lưu ý sẽ giúp con xây dựng “lá chắn” miễn dịch vững vàng từ những ngày đầu tiên.
