Một trong những bất lợi về thể chất thường gặp ở những bé dậy thì sớm là sự giới hạn về chiều cao trong tương lai [1]. Điều này khiến nhiều phụ huynh đang có con trong tình trạng tương tự lo lắng vì không biết liệu việc điều trị có thể giúp con tránh được tình trạng này và đạt được chiều cao tối ưu khi trưởng thành?
Dậy thì sớm và những tác hại khôn lường
Dậy thì là khoảng thời gian con có sự trưởng thành về mặt giới tính, thường xảy ra trong độ tuổi từ 8-12 tuổi đối với trẻ gái và 9-13 tuổi đối với trẻ trai [2]. Nếu trẻ dậy thì sớm hơn cột mốc này, trước 8 tuổi ở trẻ gái và trước 9 tuổi ở trẻ trai thì có thể được xem là dậy thì sớm [1].
Trẻ dậy thì sớm có thể có những dấu hiệu thay đổi về mặt sinh lý giống như các bé đang trong độ tuổi dậy thì như:
- Ở trẻ gái: Ngực phát triển, xuất hiện kinh nguyệt, mọc lông mu, lông nách…
- Ở trẻ trai: Tinh hoàn và dương vật phát triển, giọng nói trầm hơn…
Cả trẻ trai và trẻ gái đều có thể bị mụn, chiều cao tăng trưởng đột biến so với bạn đồng trang lứa. Những thay đổi về mặt sinh lý này có thể gây ảnh hưởng không nhỏ lên thể chất và tinh thần của trẻ, bởi trẻ có thể:
- Không phát triển chiều cao tối ưu: Chiều cao của các trẻ dậy thì sớm có thể phát triển rất nhanh lúc đầu và cao hơn những trẻ khác cùng tuổi. Nhưng việc khung xương phát triển quá sớm cũng làm trẻ ngừng phát triển nhanh hơn bình thường, dẫn tới việc trẻ có thể thấp hơn mức trung bình 12cm với trẻ gái và tận 20cm ở trẻ trai trong giai đoạn trưởng thành [1], [3].
- Gặp vấn đề về tâm lý và xã hội: Sự thay đổi về hormone trong giai đoạn này có thể gây ra một số thay đổi về tâm sinh lý, khiến hành vi và cảm xúc của trẻ không được ổn định, tăng nguy cơ bị trầm cảm, bộc phát bạo lực [2], [4]. Đồng thời, sự phát triển về tâm lý không theo kịp với sự phát triển của cơ thể dễ gây ra nhiều hệ lụy khó lường như trẻ tò mò, quan hệ tình dục sớm, dễ bị lạm dụng hoặc vướng vào các tệ nạn xã hội [1].
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Bố mẹ cần làm gì để bảo vệ con khỏi tác hại của dậy thì sớm?
Kịp thời phát hiện và đưa bé đi thăm khám
Dậy thì sớm thường xảy ra nhiều hơn ở bé gái với các dấu hiệu như ngực phát triển hay xuất hiện kinh nguyệt. Một số trường hợp, đặc biệt là ở trẻ trai, trẻ sẽ có các dấu hiệu khó nhận biết, dễ nhầm lẫn hơn như chiều cao tăng đột biến, nổi mụn, cơ thể có mùi, hay thay đổi cảm xúc… Vậy nên lời khuyên cho phụ huynh có con ở tuổi này là cần theo dõi sát sao các biểu hiện của trẻ, thường xuyên quan tâm, trò chuyện với con. Nếu nhận thấy bất cứ dấu hiệu nào nghi ngờ dậy thì sớm, hãy đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán và có hướng điều trị phù hợp [5].
Tuân thủ điều trị dậy thì sớm theo hướng dẫn của bác sĩ
Dậy thì sớm thường được điều trị theo nguyên nhân gây ra bệnh, do đó việc xác định đúng nguyên nhân có ý nghĩa rất quan trọng, quyết định đến việc áp dụng phương pháp điều trị có hiệu quả hay không [1].
Dậy thì sớm được chia thành 2 nhóm là dậy thì sớm trung ương và dậy thì sớm ngoại biên. Dậy thì sớm trung ương thường phổ biến hơn, chiếm 80% ở trẻ gái và 20% ở trẻ trai. Đây là tình trạng xảy ra do trục hạ đồi – tuyến yên bị kích hoạt quá sớm, dẫn đến việc giải phóng hormone gonadotropin (GnRH) khiến tinh hoàn hoặc buồng trứng ở trẻ phát triển sớm hơn bình thường [6], [7].
Phương pháp điều trị dậy thì sớm là dùng đồng vận GnRH để ức chế sản sinh các hormone sinh dục. Bé sẽ được tiêm thuốc đều đặn, định kỳ theo chỉ định của bác sĩ cho đến khoảng thời gian dậy thì phù hợp nhằm để khung xương có thể phát triển đúng tuổi [6]. Đây là phương pháp điều trị an toàn, không gây ảnh hưởng về lâu dài, trong quá trình tiêm trẻ sẽ ngừng các dấu hiệu dậy thì và chiều cao cũng ngừng tăng thêm. Khi ngừng tiêm thuốc, các dấu hiệu dậy thì sẽ trở lại và cơ thể bé có thể tiếp tục phát triển như bình thường [10].
Điều bố mẹ cần lưu ý đó là cần tuân thủ chính xác các hướng dẫn điều trị của bác sĩ, không được tự ý ngưng điều trị giữa chừng [11]. Bởi nếu bỏ dở việc điều trị, hormone sinh dục sẽ sản xuất trở lại và quá trình dậy thì sẽ tiếp tục. Lúc này, hiệu quả điều trị sẽ không còn.
Theo dõi, quan tâm chăm sóc tâm lý trẻ
Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị, bố mẹ cũng nên bên cạnh, hỗ trợ chăm sóc ổn định tâm lý để trẻ yên tâm tiếp nhận điều trị cũng như hạn chế những tiêu cực có thể xảy ra làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của trẻ. Bố mẹ nên thường xuyên [12], [13]:
- Hướng dẫn trẻ những vấn đề về vệ sinh cá nhân cũng như sức khỏe sinh sản để trẻ có thể tự chăm sóc bản thân của mình.
- Trang bị cho trẻ những kiến thức về phòng tránh xâm hại tình dục để trẻ có thể bảo vệ bản thân trước những nguy cơ trong xã hội.
- Luôn bên cạnh động viên, tâm sự, trấn an trẻ về sự thay đổi cơ thể trong thời điểm hiện tại.
- Chủ động lắng nghe và tôn trọng trẻ.
Ngày nay, tình trạng dậy thì sớm ngày một trở nên phổ biến hơn do một số yếu tố ngoại cảnh tác động, làm ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển chiều cao của trẻ [14]. Do đó nếu có con rơi vào trường hợp này, bố mẹ nên đưa bé đi thăm khám sớm để có thể có những biện pháp can thiệp kịp thời, tránh bỏ lỡ thời gian vàng giúp cải thiện chiều cao trong tương lai cho trẻ. Đồng thời, điều này cũng giúp con có thể có một chu kỳ phát triển bình thường, hạn chế được những tiêu cực xảy ra làm ảnh hưởng đến tuổi thơ và sự phát triển tâm lý của trẻ.