Dậy thì là cột mốc phát triển quan trọng khi trẻ bắt đầu có sự trưởng thành về mặt thể chất, đặc biệt là các đặc điểm sinh dục và có khả năng sinh sản. Tuy nhiên, một số trường hợp trẻ dậy thì sớm đã gây ra sự lo lắng, hoang mang cho chính trẻ và gia đình. Bài viết sau sẽ giúp ba mẹ hiểu thêm về chủ đề “Dậy thì bao nhiêu tuổi được xem là sớm? Khi nào cần tầm soát dậy thì sớm ở trẻ?”
Ba mẹ đã biết độ tuổi nào được coi là dậy thì sớm?
Dậy thì sớm là tình trạng trẻ có các dấu hiệu trưởng thành về mặt sinh dục sớm. Nếu các dấu hiệu này xuất hiện trước 8 tuổi với bé gái và trước 9 tuổi với bé trai sẽ được xem là dậy thì sớm. Dựa trên nguyên nhân, dậy thì sớm được chia thành 2 nhóm là dậy thì sớm trung ương và dậy thì sớm ngoại biên. Trong đó, dậy thì sớm vô căn trung ương thường gặp nhất với 80% ở trẻ gái và 20% ở trẻ trai [1].
Dậy thì sớm trung ương là tình trạng trẻ dậy thì sớm do não tiết hormone gonadotropin (GnRH) sớm. Đây là hormone “báo hiệu” tuyến yên sản xuất hormone hoàng thể hóa (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH) để kích thích các cơ quan sinh dục như buồng trứng (ở bé gái) hoặc tinh hoàn (ở bé trai) sản xuất hormone sinh dục, từ đó làm xuất hiện các đặc điểm dậy thì [1], [2].
Nhìn chung, nguyên nhân gây dậy thì sớm trung ương vô căn ở trẻ gái chiếm khoảng 80%, nghĩa là bác sĩ không lý giải được vì sao. Trong khi đó, dậy thì sớm ở trẻ trai thường có nguyên nhân tiềm ẩn có thể xác định được như có khối u hoặc tổn thương hệ thần kinh trung ương, tiền sử bệnh lý trong gia đình, di truyền, các hội chứng hiếm gặp như u sợi thần kinh loại 1, hội chứng Sturge-Weber…
[embed-health-tool-child-growth-chart]
Khi nào cần cho trẻ tầm soát dậy thì sớm?
Theo các chuyên gia, ba mẹ cần chú ý đưa trẻ đi tầm soát trong những trường hợp như:
1. Trẻ có dấu hiệu dậy thì sớm
Trẻ gái dậy thì sớm sẽ có các dấu hiệu sau [5]:
- Phát triển chiều cao nhanh chóng
- Phát triển ngực
- Có kinh nguyệt trước 10 tuổi
Trẻ trai dậy thì sớm sẽ có các dấu hiệu sau đây trước 9 tuổi [4], [5]:
- Gia tăng kích thước dương vật hoặc tinh hoàn
- Tăng chiều cao nhanh chóng
- Giọng nói trầm hơn
Đối với cả trẻ nam và nữ, các dấu hiệu dậy thì sớm có thể bao gồm nổi mụn, có mùi cơ thể, mọc lông nách, lông mu, phát triển cơ bắp… [4], [5].
2. Trẻ thuộc nhóm có nguy cơ dậy thì sớm
Dậy thì sớm cũng có xu hướng ảnh hưởng đến một nhóm trẻ em nhất định [4]. Vì vậy, nếu trẻ có một trong những nguy cơ sau đây cũng cần được tầm soát dậy thì sớm [3], [4]:
- Trẻ thừa cân, béo phì
- Trẻ có tiền sử chấn thương ở đầu, nhiễm trùng não
- Trẻ từng sử dụng các loại kem, thuốc hoặc chế độ ăn uống bất thường khiến trẻ có nguy cơ tiếp xúc với hormone estrogen hoặc testosterone
- Tiền sử dậy thì của các thành viên trong gia đình, ví dụ như có người dậy thì sớm
Trong những trường hợp trên, ba mẹ cần chủ động đưa con đến bệnh viện tầm soát dậy thì sớm. Thông thường, bác sĩ có thể áp dụng những phương pháp sau đây để chẩn đoán: [1], [4], [5]
- Chụp X-quang bàn tay và cổ tay để xác định xương của trẻ có trưởng thành quá sớm hay không
- Xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ hormone sinh dục và hormone tuyến yên như hormone hoàng thể hóa (LH), hormone kích thích nang trứng (FSH)
- Chụp cộng hưởng từ (chụp MRI) để tìm kiếm các vấn đề bên trong não, chẳng hạn như khối u
- Siêu âm vùng chậu để kiểm tra buồng trứng, tinh hoàn, tuyến thượng thận có khối u hay không.
Trẻ dậy thì sớm phải làm sao?
Trẻ dậy thì sớm cần được điều trị càng sớm càng tốt. Điều trị dậy thì sớm ở trẻ cần có sự phối hợp giữa bác sĩ và gia đình. Mục tiêu của việc điều trị thường là giúp trẻ ngăn chặn sự phát triển sớm về mặt sinh dục. Đồng thời, điều trị cũng giúp bảo toàn chiều cao tiềm năng của trẻ và giảm bớt các vấn đề tâm lý liên quan [3], [5].
Đối với dậy thì sớm vô căn, liệu pháp hormone thường được áp dụng. Trong đó, sử dụng thuốc đồng vận GnRH là tiêu chuẩn trong điều trị dậy thì sớm [3]. Thuốc đồng vận GnRH có nhiều dạng bào chế khác nhau (tiêm bắp) với các loại có tác dụng ngắn hạn lẫn dài hạn [3]. Thuốc này có thể được tiêm mỗi tháng hoặc mỗi 3 tháng [6].
Thuốc đồng vận GnRH là giải pháp điều trị dậy thì sớm an toàn và không có tác dụng phụ nào đáng kể [3]. Tuy nhiên, ba mẹ cần tuân thủ hướng dẫn từ bác sĩ về điều trị và theo dõi định kỳ cho trẻ. Điều này giúp bác sĩ điều chỉnh lại liều lượng thuốc nếu cần và đảm bảo cơ thể trẻ có những phản ứng phù hợp khi dùng thuốc [7], [8].
Ngoài việc điều trị dậy thì sớm cho trẻ bằng thuốc, ba mẹ cần chú ý đến việc chăm sóc, hỗ trợ tâm lý cho trẻ đúng cách. Để làm được điều này, ba mẹ nên [5]:
- Giải thích một cách đơn giản, chân thực về vấn đề dậy thì sớm để giúp trẻ hiểu những thay đổi cơ thể khi dậy thì là bình thường dù diễn ra hơi sớm. Ba mẹ hãy trao đổi với trẻ về việc điều trị để giúp trẻ an tâm và có sự chuẩn bị tốt nhất.
- Chú ý đến việc trẻ dậy thì sớm có bị trêu chọc hay không hoặc bất cứ vấn đề nào ảnh hưởng đến cảm xúc của trẻ như điểm số học tập kém, rắc rối ở trường, trẻ không có hứng thú với bất kỳ hoạt động nào…
- Cách hành xử của ba mẹ có thể ảnh hưởng đến cách trẻ “ứng phó” với dậy thì sớm. Vì vậy, ba mẹ nên tránh nói về ngoại hình của trẻ để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực. Thay vào đó, hãy tập trung vào việc tuyên dương thành tích học tập, thể thao và ủng hộ sở thích lành mạnh của con.
Dậy thì sớm gây ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất lẫn tâm lý của trẻ. Vì vậy, ba mẹ cần chủ động tìm hiểu để nhận biết tình trạng dậy thì sớm ở trẻ và có sự can thiệp kịp thời. Điều trị, chăm sóc trẻ dậy thì sớm đúng cách sẽ giúp con lấy lại sự cân bằng để phát triển khỏe mạnh về thể chất lẫn tinh thần.
