Hạ đường huyết là gì? Cách cấp cứu khi bị tụt đường huyết

Hạ đường huyết là một biến chứng của đái tháo đường khiến việc tuân thủ điều trị của bệnh nhân bị cản trở. Hạ đường huyết nếu không được xử lý kịp thời còn nguy hiểm hơn nhiều so với tăng đường huyết. Tình trạng này còn gặp ở những người bình thường không có bệnh đái tháo đường do nhiều nguyên nhân khác nhau!

Bài viết đề cập đến cả tình trạng tụt đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường và người bình thường. Mời bạn tìm hiểu ngay!

Tìm hiểu chung

Hạ đường huyết (hay bị tụt đường huyết) là gì?

Cơ thể hấp thụ đường qua các loại thực phẩm có nhiều carbohydrate như gạo, khoai tây, bánh mì, ngũ cốc, sữa, trái cây và đồ ngọt. Carbohydrat vào cơ thể bị thủy phân thành các đường đơn (như glucose) và hấp thu vào máu đến các tế bào để sử dụng hoặc dự trữ. Tình trạng lượng đường glucose trong máu quá thấp (<3,9 mmol/l hoặc 70mg/dl) được gọi là hạ đường huyết hoặc tụt đường huyết. 

Thông thường, chứng hạ đường huyết không phổ biến ở người không mắc tiểu đường. Tình trạng này thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường (tiểu đường) đang được điều trị bằng cách tiêm insulin hay uống một số thuốc điều trị đái tháo đường khác (như metformin hoặc thuốc nhóm sulfonylurea). Bên cạnh đó, tình trạng này cũng có thể xảy ra do tác dụng phụ của thuốc điều trị các bệnh khác, do thiếu hormone hoặc có khối u trong cơ thể.

Triệu chứng và dấu hiệu

Những dấu hiệu và triệu chứng hạ đường huyết là gì?

Các triệu chứng hạ đường huyết thường bao gồm:

• Run rẩy, bồn chồn, lo lắng
• Chóng mặt, lâng lâng, đau đầu
• Đổ mồ hôi, thường ở lòng bàn tay, trán, nách
• Cảm thấy đói cồn cào, đau/co thắt/nóng rát vùng dạ dày. Có thể thấy buồn nôn, nôn.
• Nhìn mờ, nhìn đôi, hoa mắt
• Tim đập nhanh
• Da xanh tái
• Ngứa ran hoặc tê môi, lưỡi và má
• Mệt mỏi, yếu chân tay
• Nặng có thể khiến người bệnh kích động, lú lẫn, co giật, mất ý thức, hôn mê

Những dấu hiệu hạ đường huyết kể trên có thể xảy ra khi người bệnh nhịn đói, do ăn trễ, do bỏ bữa ăn hoặc xảy ra vào ban đêm và sẽ làm cho người bệnh gặp ác mộng, la hét trong lúc ngủ. Ở những bệnh nhân cao tuổi, tụt đường huyết có thể gây ra các triệu chứng giống như đột quỵ (mất ngôn ngữ, liệt nửa người) và có nhiều khả năng dẫn đến đột quỵ, nhồi máu cơ tim và đột tử.

Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Tình trạng này thường xuất hiện nhanh chóng chứ không phát triển trong thời gian dài. Bạn cần gặp bác sĩ ngay lập tức nếu:

• Bạn bị tụt đường huyết thường xuyên và nhận thấy các dấu hiệu hạ đường huyết dù không bị đái tháo đường.
• Bạn bị đái tháo đường và bị chóng mặt hoặc ngất.
• Bạn đã được điều trị nhưng triệu chứng tụt đường huyết vẫn tiếp diễn.

Bạn nên báo cho người thân biết về bệnh đái tháo đường và tình trạng hay bị tụt đường huyết của mình để có thể được cấp cứu ngay nếu hạ đường huyết nặng gây mất ý thức hoặc co giật.

Hạ đường huyết có nguy hiểm không?

Thông thường bệnh nhân tiểu đường chỉ quan đến đến đường huyết khi tăng cao mà lơ là tình trạng tụt đường. Vậy đường huyết thấp có sao không? Nếu không xử trí tình trạng tụt đường huyết kịp thời có thể dẫn đến:

• Co giật
• Mất ý thức
• Tử vong

Tụt đường huyết cũng góp phần gây ra:

• Chóng mặt và suy nhược
• Dễ té ngã
• Chấn thương
• Tai nạn giao thông
• Tai nạn lao động
• Nguy cơ sa sút trí tuệ cao hơn ở người lớn tuổi

Hạ đường huyết vô thức

Các triệu chứng thường xuất hiện khi đường huyết bằng hoặc thấp hơn 60 mg/dL (3,3 mmol/L). Tuy nhiên một số người người có nồng độ glucose tại hoặc dưới ngưỡng có thể không có triệu chứng, được gọi là hạ đường huyết không nhận biết. Theo thời gian, các đợt tụt đường huyết lặp đi lặp lại có thể dẫn đến cơ thể và não không còn tạo ra các dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo lượng đường trong máu thấp. Người bệnh không nhận thức được bệnh và không điều trị, dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng.

Tình trạng này thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường trong thời gian dài. Do đó, người bệnh đái tháo đường cần đo đường huyết hàng ngày. Nếu bạn bị tiểu đường và các đợt hạ đường huyết tái phát và vô thức, báo với bác sĩ để điều chỉnh phương pháp điều trị.

Nguyên nhân

Tại sao bạn hay bị hạ đường huyết? 

Một số nguyên nhân gây hạ đường huyết thường gặp bao gồm: 

Bệnh đái tháo đường

Tụt đường huyết do đái tháo đường xảy ra khi lượng hormone insulin và glucagon điều hòa đường huyết bị mất cân bằng. Tác nhân gây ra sự mất cân bằng hormone có thể là:

• Sử dụng quá nhiều insulin hoặc thuốc tiểu đường khác.
• Không ăn đủ, ăn trễ hoặc bỏ bữa.
• Tập thể dục mà chưa ăn đầy đủ.
• Không ăn đủ lượng đường bột cần thiết.
• Chế độ ăn kiêng không hợp lý.
• Uống nhiều rượu bia.

Các nguyên nhân tụt đường huyết không phải đái tháo đường

Tình trạng tụt đường huyết ở người không mắc bệnh đái tháo đường ít phổ biến hơn. Một số nguyên nhân có thể gây nên tình trạng này như:

• Nhịn đói, ăn trễ, suy dinh dưỡng, thiếu hụt lượng glycogen dự trữ.
• Thuốc: Nếu vô tình uống phải thuốc điều trị đái tháo đường của người khác, bạn có thể bị tụt đường huyết. Không những thế, một số thuốc khác như quinine dùng trong điều trị sốt rét cũng có khả năng gây nên tình trạng này.
• Uống rượu bia quá nhiều: Uống rượu bia mà không ăn có thể cản trở gan giải phóng glucose dự trữ, từ đó khiến đường huyết của bạn bị giảm. Đây cũng là lý do vì sao người nghiện rượu, bia hay bị tụt đường huyết.
• Một số bệnh: Các bệnh gan nghiêm trọng như viêm gan nặng, xơ gan, nhiễm trùng nặng, bệnh thận, bệnh tim tiến triển có thể gây tụt đường huyết. Suy thận cũng làm tăng nguy cơ gặp phải tình trạng này. 
• Sản xuất thừa insulin: Các khối u ở tuyến tụy có thể khiến cơ thể bạn sản xuất quá nhiều insulin, từ đó gây tụt đường huyết. 
• Thiếu hụt hormone: Một số rối loạn ở tuyến thượng thận hoặc khối u tuyến yên dẫn đến thiếu hụt các hormone quan trọng giúp giữ cân bằng glucose máu như GH, cortisol cũng góp phần gây hạ đường huyết.

Nguy cơ mắc bệnh

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc hạ đường huyết?

Bạn có nguy cơ bị tụt đường huyết nếu có một trong những yếu tố sau:

• Đang dùng thuốc trị tiểu đường, đặc biệt là insulin và nhóm sulfonylureas.
• Nghiện rượu bia.
• Đang điều trị viêm gan hoặc bệnh về thận.
• Có khối u làm tăng tiết insulin.
• Mắc các bệnh rối loạn nội tiết như suy tuyến yên, suy tuyến thượng thận.

Không có các yếu tố nguy cơ không có nghĩa là bạn không bị tụt đường huyết. Những dấu hiệu trên chỉ mang tính tham khảo. Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa để biết thêm chi tiết.

Xử trí khi bị hạ đường huyết

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những phương pháp nào dùng để chẩn đoán hạ đường huyết?

Hạ đường huyết có triệu chứng khá rõ và đặc trưng, do đó bệnh rất dễ chẩn đoán. Nếu phải nhập viện, bạn sẽ được bác sĩ cho làm các xét nghiệm đường huyết và các xét nghiệm máu khác để chẩn đoán cụ thể tình trạng của mình. Sau đó, tùy từng trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các phương pháp chẩn đoán khác nhằm tìm kiếm nguyên nhân gây hạ đường huyết.

Cách điều trị hạ đường huyết?

Quy trình xử trí hạ đường huyết dựa trên quy tắc 15-15. Tức là khi đo đường huyết dưới 70 mg/dL, bạn cần bổ sung khoảng 15g đường và sau đó 15 phút sẽ đo để kiểm tra. Nếu đường huyết không lớn hơn 80 mg/dL, tiếp tục bổ sung 15g đường. Lặp lại các bước này đến khi lượng đường trong máu ít nhất là 80 mg/dL.

Thức ăn tương đương 15g Glucose:

• 2 hay 3 viên đường.
• 1/2 ly nước trái cây bất kỳ.
• 1/2 lon nước ngọt (~150ml).
• 1 ly sữa.
• 5 hay 6 viên kẹo.
• 15ml hay 1 muỗng canh đường hay mật ong.

Khi lượng đường huyết trở lại bình thường, hãy ăn một bữa ăn chính hoặc bữa ăn nhẹ. Lưu ý rằng đường huyết có nguy cơ tụt lại sau khi đã ăn hoặc uống thực phẩm có chứa cacbohydrate, vì vậy hãy kiểm tra đường huyết lại sau 60 phút nhé!.

Trường hợp bạn bị ngất hoặc co giật do tụt đường huyết, bạn không nên bổ sung glucose đường miệng vì dễ gây hít sặc, mà cần đến bệnh viện để được tiêm glucagon hoặc glucose vào tĩnh mạch ngay lập tức.

Phong cách sống và thói quen sinh hoạt

Những thói quen sinh hoạt giúp bạn hạn chế tình trạng hạ đường huyết

Đối với hạ đường huyết, phòng bệnh hơn chữa bệnh. Nếu bạn có bệnh tiểu đường, bạn cần lưu ý vài điều sau:

• Ăn uống điều độ, cân bằng với lượng carbohydrate mà bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị. Ăn đủ lượng carbohydrate trước khi tập thể dục và ăn nhẹ trong lúc tập thể dục nếu cần thiết.
• Ăn các bữa ăn nhẹ ngay khi lượng đường quá thấp hoặc khi xuất hiện các triệu chứng.
• Thông báo với những người xung quanh về bệnh và hướng dẫn họ cách xử lý nếu bạn bị hạ đường huyết.
• Kiểm tra lượng đường huyết dựa trên lịch mà bác sĩ yêu cầu.
• Không phớt lờ những triệu chứng của bệnh hạ đường huyết hoặc trì hoãn việc điều trị.
• Không nản lòng nếu bạn mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 và mất thời gian điều chỉnh lượng insulin để được phép tập thể dục.
• Tái khám đúng lịch hẹn.
• Nghe theo hướng dẫn của bác sĩ, không được tự ý uống thuốc không được chỉ định hoặc tự ý bỏ thuốc trong toa được kê.

Trường hợp không mắc đái tháo đường, cách phòng ngừa sẽ khác nhau tùy theo nguyên nhân. Cụ thể, nên dùng thuốc đúng cách, kiểm soát tốt các bệnh mạn tính (xơ gan, suy thận, bệnh tim…); không nên uống rượu bia, nhịn đói quá lâu, giảm cân quá mức dẫn đến suy dinh dưỡng…

Hy vọng các thông tin Hello Bacsi cung cấp trên đây có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng hạ đường huyết để có cách xử trí kịp thời và đúng đắn nhé!