Tên thường gọi: Cây xạ đen
Tên thường gọi: Cây xạ đen
Tên gọi khác: Dây gối, thanh giang đằng, quả nâu, cây ung thư (dân tộc Mường)
Tên khoa học: Celastrus hindsii Benth et Hook
Họ: Dây gối (Celastraceae)
Xạ đen là một loại cây dây leo thân gỗ, mọc thành bụi, chiều dài trung bình khoảng 3-10m. Cành cây non không có lông, màu xám nhạt. Khi trưởng thành, cây dần chuyển sang màu nâu, xanh thẫm và có rất nhiều lông. Lá xạ đen có đầu nhọn, phiến lá hình bầu dục, mọc so le, dài 7-12cm, rộng 3-5cm, mép có răng thấp. Cuống lá khá ngắn, khoảng 5-7mm.
Chùm hoa mọc ở ngọn hay nách lá, dài khoảng 5-10cm, cuống hoa 2-4mm. Hoa có 5 cánh, màu trắng. Quả hình trứng, dài 1cm. Quả màu xanh, khi chín có màu vàng và tách ra thành 3 mảnh. Hạt có áo hạt màu đỏ hồng.
Mùa hoa vào khoảng tháng 3-5 và mùa quả tháng 8-12.
Có nhiều loại cây họ xạ khác nhau như xạ vàng, xạ đen, xạ trắng, xạ lai… Trong đó, 2 loại thường được người dân dùng làm thuốc là xạ đen và xạ vàng. Để nhận biết cây xạ đen, bạn có thể quan sát các điểm sau:
– Cây tươi:
– Sau khi phơi khô:
Ngoài ra, cây xạ đen (Celastrus hindsii) còn thường bị nhầm lẫn với cây cùm rụm (Ehretia dentata Courch.) và cây dót – xạ đen Hòa Bình (Ehretia asperula Zoll. & Mor.). Khi được nghiên cứu, các nhà khoa học nhận thấy:
Như vậy, chỉ duy nhất loài xạ đen châu Âu với tên khoa học Celastrus hindsii được nghiên cứu trên thế giới cũng như ở Việt Nam với tác dụng ức chế tế bào ung thư.
Lá và cả cành, thân cây đều có thể sử dụng trong các bài thuốc. Bạn có thể dùng tươi hay khô.
Khi thu hái, lá cây trưởng thành có thể lấy bất kỳ thời điểm nào trong năm. Đối với thân và cành, người ta thường đợi đến khi cây già mới thu hoạch để có dược tính cao.
Sau khi thu hoạch, các phần của cây xạ đen được rửa sạch rồi để ráo nước. Có thể cắt thành từng đoạn ngắn, phơi hoặc sấy khô. Sơ chế xong cho vào túi nilon để nơi thoáng mát, khô ráo để sử dụng dần.
Các thành phần được nghiên cứu và tìm thấy trong loài cây này gồm:
Các tác dụng dược lý của cây xạ đen được nghiên cứu và ghi nhận gồm:
– Tác dụng chống khối u:
– Tác dụng chống oxy hóa: các hoạt chất trong cây đều có khả năng chống gốc tự do và làm giảm tác hại của gốc tự do với tế bào.
– Chống nhiễm khuẩn: hợp chất saponin triterpenoid
Theo Đông y, cây xạ đen có vị đắng, hơi chát, tính hàn và có công dụng giải độc, trị viêm gan, các bệnh ung bướu, tiêu viêm, mụn nhọt, vàng da, hoạt huyết, giảm đau, tăng sức đề kháng cho cơ thể, an thần,…
Dược liệu này được dùng trong nhiều bài thuốc với công dụng:
Liều lượng cần dùng sẽ thay đổi tùy theo từng bài thuốc hay dạng dược liệu sử dụng, như chỉ dùng lá xạ đen hay thêm thân, cành, dùng tươi hay khô. Theo khuyến cáo, bạn chỉ nên dùng tối đa 70g xạ đen/ ngày.
Tốt nhất, bạn cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc để dùng đúng liều lượng cần thiết.
Xạ đen 15g, kim ngân hoa 12g, phơi khô, sao vàng rồi hãm uống trong ngày như nước chè.
Xạ đen 15g, giảo cổ lam 15g, nấm linh chi 15g. Sắc chung tất cả để lấy nước uống hàng ngày.
Xạ đen (lá và thân) 50g, cà gai leo 30g, mật nhân 10g. Tất cả đem nấu với khoảng 2 lít nước, sôi tầm 15 phút thì tắt bếp, lọc lấy nước dùng uống hàng ngày.
Xạ đen (lá và thân) 70g đem đun với khoảng 1,5 lít nước. Sau khi sôi thì đun lửa nhỏ khoảng 20 phút. Để nguội, uống thay nước lọc hàng ngày.
Lấy 3-5 lá xạ đen tươi đem giã nát, đắp lên vùng bị thương rồi băng lại. Trước khi đắp thuốc nên vệ sinh sạch sẽ vùng da tổn thương để tránh nhiễm trùng.
Cây xạ đen 40g, bạch hoa xà 30g, bán chi liên 20g. Tất cả đem sắc với 1,5 lít nước. Đun lửa nhỏ đến khi còn khoảng 600ml. Để nguội rồi chia ra uống trong ngày, nên uống sau khi ăn 15 phút.
Bạn cũng có thể dùng sản phẩm trà tam thất xạ đen hàng ngày để tăng sức đề kháng của cơ thể, hạn chế sự hình thành và phát triển tế bào ung bướu.
Dù đây là một dược liệu khá lành tính nhưng cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn, như:
Lưu ý, người mắc bệnh thận không nên sử dụng vị thuốc này vì có thể làm suy giảm chức năng thận.
Tùy từng trường hợp, các vị thuốc trong bài thuốc có thể cần gia giảm cho phù hợp. Do đó, tốt nhất bạn không nên tự ý phối hợp các loại dược liệu. Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Không dùng dược liệu này cho phụ nữ mang thai, phụ nữ cho con bú và trẻ em dưới 5 tuổi. Trong trường hợp muốn sử dụng xạ đen để chữa trị khối u hay bệnh lý khác, hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Một số thực phẩm có thể làm giảm tác dụng của dược liệu này nên bạn cần chú ý tránh dùng chung, bao gồm rau muống, đậu xanh, măng chua, cà pháo, đồ uống có cồn…
Khi dùng các bài thuốc có cây xạ đen để điều trị ung thư phổi hay các loại ung thư khác, bạn có thể dùng bên cạnh các loại thuốc Tây y khác. Tuy nhiên, để tránh tương tác và giúp thuốc phát huy hiệu quả tối đa, bạn nên uống cách nhau ít nhất 30 phút, đừng sử dụng cùng một lúc.
Một số vấn đề sức khỏe cũng có thể không phù hợp khi sử dụng dược liệu này như người có bệnh ở thận. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi dùng, bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ và thầy thuốc trước khi muốn dùng bất kỳ loại dược liệu nào.
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Tham vấn y khoa:
Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh
Nội khoa - Nội tổng quát · Bệnh Viện Đa Khoa Tỉnh Bắc Ninh
Đặt câu hỏi cho bác sĩ
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để tạo câu hỏi
Chia sẻ với bác sĩ các thắc mắc của bạn để được giải đáp miễn phí.
Đăng ký hoặc Đăng nhập để đặt câu hỏi cho bác sĩ!