Zona thần kinh là tình trạng nổi mảng ban đỏ, mụn nước, đau đớn theo khoanh da cơ thể và đa số xuất hiện ở một bên người (bên phải hoặc bên trái). Bệnh thường sẽ khỏi sau khoảng 4 tuần và không để lại biến chứng. Một số người sẽ vẫn cảm thấy đau ở vùng da đã lành và nếu sự đau đớn kéo dài hơn 90 ngày thì chẩn đoán là đau dây thần kinh sau zona.

Đau dây thần kinh sau zona là biến chứng hay gặp của bệnh zona thần kinh. Nó gây nhiều đau đớn khiến bệnh nhân mất ăn, mất ngủ, thậm chí rơi vào trạng thái trầm cảm.

Một vài điều về đau dây thần kinh sau zona

Nguy cơ biến chứng đau dây thần kinh tăng lên theo tuổi: 5% với người 60 tuổi, 10% ở người 60 đến 69 tuổi và 20% ở bệnh nhân trên 80 tuổi.

Sự đau đớn là hậu quả của những tổn thương trên dây thần kinh cảm giác. Cơn đau âm ỉ từ bên trong vùng cơ thể đã nổi ban chứ không phải sờ vào mới thấy đau. Nhiều bệnh nhân không hiểu lý vì sau bị đau trong khi những tổn thương ngoài da đã lành hẳn, đôi khi còn cho rằng do bản thân tưởng tượng nên không đi khám.

Điều trị biến chứng đau dây thần kinh sau zona

Quá trình điều trị đau sau zona cần phải kết hợp nhiều loại thuốc và mất nhiều thời gian thử để tìm ra phác đồ phù hợp. Bác sĩ cần liên tục theo dõi hiệu quả và tác dụng phụ của thuốc. Bệnh nhân sẽ được cho 1 loại thuốc có ít tác dụng phụ ở liều thấp, tăng dần liều và thêm thuốc khác nhằm đạt được hiệu quả giảm đau zona thần kinh tốt nhất.

Bệnh nhân cần phối hợp với bác sĩ nhằm tìm ra cách giảm đau sau zona thần kinh thích hợp , không được tự ý điều trị hoặc bỏ thuốc. Nếu không thực hiện đúng những nguyên tắc này, triệu chứng bệnh sẽ ngày càng tăng nặng làm lãng phí thời gian và chi phí.

Các thuốc thường dùng là thuốc có tác dụng tại chỗ, thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần và opioid.

Thuốc giảm đau dây thần kinh sau zona có tác dụng tại chỗ

• Lidocaine: 5% miếng dán, có thể dán tối đa 3 miếng, hiệu quả trong 12 đến 24h.
• Capsaicin: 0,075% kem bôi, bôi ít nhất 3 lần/1 ngày. Hoạt chất được chiết xuất từ hạt ớt nên gây tác dụng phụ bỏng rát trên da, tác dụng phụ sẽ giảm dần nếu bạn bôi liên tục.

Thuốc chống trầm cảm

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng là thuốc được lựa chọn đầu tiên khi điều trị đau dây thần kinh sau zona. Hai loại thuốc tốt nhất là nortriptyline, amitriplyline. Trong trường hợp bệnh nhân gặp nhiều tác dụng phụ thì có thể dùng thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin và norephinephrine như duloxetine hoặc venlafaxine. Bệnh nhân nên uống thuốc vào buổi tối để ngủ ngon hơn và không bị buồn ngủ trong ngày.

Thuốc an thần

Các thuốc an thần thế hệ mới như pregabalin và gabapentin có ít tác dụng phụ hơn và không cần theo dõi chức năng gan chặt chẽ như các thuốc thế hệ cũ (carbamazepine và valproic acid).

Pregabalin và gabapentin đã được chứng minh có tác dụng loại bỏ cơn đau dây thần kinh sau zona. Khi cơn đau đã hết, bệnh nhân cần giảm dần liều thuốc từ từ trong ít nhất 1 tuần trước khi ngừng hẳn.

Các thuốc an thần có cách tác động lên cơ thể khác nhau nên nếu một thuốc không hiệu quả thì có thể đổi thuốc khác cùng họ.

Thuốc giảm đau thần kinh sau zona mạnh opioid

Thuốc này có tác dụng giảm đau rất tốt nhưng nếu dùng kéo dài sẽ gây nghiện, rối loạn tâm thần. Vì vậy, bác sĩ chỉ kê cho những bệnh nhân cao tuổi bị đau sau zona nghiêm trọng và có các bệnh liên quan đến tim mạch, gan, thận. Opioid có tác dụng phụ là táo bón nên thường dùng kèm với thuốc chống táo bón.

Thực tế là sau khi điều trị zona, virus vẫn nằm trong máu và sẽ tái phát. Vì vậy, nếu gặp bệnh lần nữa cần tích cực điều trị ngay từ đầu để giảm nguy cơ đau dây thần kinh và những biến chứng khác sau này.

Cách điều trị zona thần kinh, hạn chế biến chứng

Các lựa chọn điều trị bao gồm thuốc kháng virus, coritcosteroids và thuốc giảm đau.

Thuốc kháng virus

Acyclovir, famciclovir và valacyclovir là các thuốc quan trọng nhất để điều trị zona thần kinh. Bệnh nhân cần được sử dụng thuốc càng sớm càng tốt ngay khi ban trên da vừa xuất hiện. Thuốc có hiệu quả cao nhất khi được dùng trong vòng 3 ngày từ lúc nhìn thấy ban da.

Trong trường hợp bệnh nhân trên 50 tuổi có các cơn đau nghiêm trọng hoặc zona thần kinh xuất hiện ở đầu, mặt, cổ thì cần sử dụng thuốc lâu hơn dù đã quá thời gian 3 ngày như trên.

Đối với bệnh nhân suy giảm miễn dịch sẽ dùng các loại thuốc kháng virus truyền tĩnh mạch.

Corticosteroid

Corticosteroid được sử dụng bên cạnh thuốc kháng virus có tác dụng giảm viêm trong trường hợp nặng. Corticosteroid có nhiều tác dụng phụ lên toàn cơ thể nên chỉ được dùng cho bệnh nhân đang có triệu chứng trầm trọng và không có chống chỉ định với corticosteroid.

Thuốc giảm đau

Các thuốc gồm: paracetamol, aspirin và các thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAIDs) được sử dụng cùng với các thuốc trên nhằm giảm các cơn đau cấp tính của bệnh nhân zona.

Ngoài ra, bác sĩ có thể kê một số kháng sinh, chẳng hạn như amoxicilin trong trường hợp bệnh nhân có bội nhiễm vi khuẩn và vitamin 3B để phòng ngừa đau dây thần kinh sau zona.

Bệnh zona rất dễ nhận biết thông qua các triệu chứng mẩn li ti, mụn nước hay mụn lở loét bên ngoài. Dù ít khi gây biến chứng đau dây thần kinh nhưng điều trị biến chứng cần nhiều thời gian và gây đau đớn, tốn kém. Vì vậy, khi thấy dấu hiệu đầu tiên của bệnh nên gặp thầy thuốc để được kê đơn phù hợp, tránh tự dùng thuốc tại nhà.