Thiếu máu não là tình trạng xảy ra khi lưu lượng máu lên não không đáp ứng được nhu cầu trao đổi chất tại đây. Từ đó, lượng oxy cung cấp không đủ và gây chết mô não, nhồi máu não hoặc đột quỵ do thiếu máu não cục bộ.
Các động mạch cung cấp máu, mang oxy và chất dinh dưỡng đến cho não theo một con đường nhất định, đảm bảo mọi tế bào não đều được cung cấp đủ máu. Khi một động mạch trong não bị tắc nghẽn hoặc chảy máu sẽ làm giảm bớt lượng oxy cung cấp đến khu vực não liên quan đến mạch máu đó.
Việc thiếu hụt oxy cung cấp cho não cũng khiến cho vùng não bị ảnh hưởng bị suy giảm chức năng. Thực tế, khi các tế bào não thiếu oxy trong hơn một vài phút đã có thể gây ra tổn thương nghiêm trọng, mô não có khả năng chết và không thể phục hồi. Tình trạng này được gọi là nhồi máu não hoặc đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
Phân loại thiếu máu não
Bệnh có thể được phân chia thành nhiều loại khác nhau dựa trên nguyên nhân gây thiếu máu lên não, bao gồm:
- Huyết khối: đây là loại thiếu máu cục bộ xảy ra bởi tắc nghẽn mạch máu, thường là do cục máu đông hình thành hoặc sự co thắt đột ngột của động mạch.
- Thuyên tắc mạch (embolic): đây là tình trạng thiếu máu cục bộ do cục máu đông hình thành trong một động mạch rồi di chuyển đến một động mạch khác nhỏ hơn, gây tắc nghẽn tại đích đến.
- Giảm tưới máu (hypoperfusion): xảy ra khi lưu lượng máu tổng thể bị thiếu hụt. Một cơn đau tim, mất máu nghiêm trọng do chấn thương hay phẫu thuật đều có thể làm giảm lượng máu cung cấp cho não.
Thiếu máu não đôi khi chỉ là một vùng nhỏ ở não không được cung cấp đủ máu nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến cả một khu vực lớn, thậm chí là toàn bộ não.
- Thiếu máu não cục bộ khu trú được giới hạn trong một khu vực cụ thể của não. Tình trạng này thường xảy ra khi cục máu đông đã chặn dòng máu lưu thông ở một động mạch não, làm giảm lưu lượng máu đến một vùng não nhất định. Thiếu máu não khu trú có thể là kết quả của huyết khối hoặc thuyên tắc mạch.
- Thiếu máu não cục bộ toàn phần tức là não bị ảnh hưởng cả một khu vực rộng lớn và thường xảy ra khi nguồn cung cấp máu lên não bị giảm mạnh hoặc ngừng lại. Ngưng tim là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tình trạng này. Nếu quá trình lưu thông máu được phục hồi trong thời gian ngắn, các triệu chứng có thể chỉ xuất hiện tạm thời. Ngược lại, nếu thời gian tái tưới máu kéo dài thì tổn thương não có khả năng tồn tại vĩnh viễn.
Dấu hiệu và triệu chứng thiếu máu não
Các triệu chứng thiếu máu não có thể biểu hiện từ nhẹ đến nặng, kéo dài từ vài giây đến vài phút. Nếu thiếu máu cục bộ xảy ra trong thời gian ngắn và được giải quyết trước khi cơn nhồi máu xảy ra khiến tế bào não tổn thương vĩnh viễn thì được xem là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA).
Trường hợp các mô ở não đã tổn thương do thiếu máu cục bộ thì các triệu chứng có khả năng tồn tại vĩnh viễn.
Một số dấu hiệu thiếu máu lên não có thể liên quan đến hệ thần kinh, đặc biệt là xảy ra ở một bên cơ thể. Triệu chứng sẽ thay đổi trên từng người bệnh, phụ thuộc vào vị trí bị thiếu máu.
ột vài triệu chứng do thiếu máu lên não gây ra gồm:
- Cảm thấy yếu ở một hoặc hai bên cơ thể
- Mất cảm giác ở một hoặc cả hai bên cơ thể
- Hay nhầm lẫn và mất phương hướng
- Ảnh hưởng đến thị lực ở một hoặc hai mắt
- Chóng mặt, đau đầu
- Mất ngủ
- Nhìn đôi ( song thị)
- Nói lắp
- Mất ý thức hoặc giảm ý thức
Những nguyên nhân thiếu máu não thường thấy
Thiếu máu lên não thường liên quan đến nhiều bệnh lý hoặc các bất thường khác, có thể là:
- Thiếu máu hồng cầu hình lưỡi liềm hoặc các bệnh về máu khác
- Dị dạng mạch máu
- Tích tụ các mảng bám trong động mạch
- Khuyết tật ở tim bẩm sinh
- Bệnh tim
- Xuất hiện cục máu đông
- Huyết áp thấp
- Đau tim
- Nhịp nhanh thất
Gốc tự do cũng có khả năng gây thiếu máu não. Các chuyên gia khuyến cáo mọi người cần quan tâm, ngăn chặn và giảm thiểu các nguồn sinh gốc tự do như: căng thẳng tâm lý (stress), thiếu dinh dưỡng, ô nhiễm môi trường, rượu bia, khói thuốc lá, chấn thương, nhiễm khuẩn, nhiễm phóng xạ…
Theo Hội đột quỵ Việt Nam, những yếu tố nguy cơ góp phần vào tình trạng này bao gồm:
- Tuổi tác, bệnh thường gặp ở người trung niên và người cao tuổi, nhất là những người lao động trí óc với cường độ cao
- Người có bệnh lý về tim mạch (tăng huyết áp, mỡ máu, đái tháo đường)
- Các yếu tố liên quan đến lối sống như lười vận động, hút thuốc, béo phì, uống nhiều bia rượu…
Chẩn đoán bệnh thiếu máu não
Khi đến gặp bác sĩ, đầu tiên bạn sẽ được hỏi về tiền sử bệnh và những triệu chứng thiếu máu não lâm sàng đang gặp phải như đau đầu, chóng mặt, mất ngủ, tê bì tay chân… rồi đánh giá dựa trên thang điểm tiêu chuẩn.
Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ yêu cầu thực hiện một vài xét nghiệm bổ sung để giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân thiếu máu não cũng như đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các xét nghiệm đó có thể là:
- Siêu âm doppler
- Chụp CT hay MRI
- Chụp mạch não đồ
- Lưu huyết não đồ
Một số xét nghiệm gián tiếp khác cũng giúp xác định nguyên nhân gây bệnh như điện não đồ, các xét nghiệm sinh hóa…
Thiếu máu lên não phải làm sao?
Các thuốc trị thiếu máu lên não thường có tác dụng giúp tái cung cấp máu cho vùng bị ảnh hưởng, bảo vệ tế bào não chống lại các tác động từ những chất độc hại tạo ra khi thiếu máu cục bộ và hạn chế tình trạng viêm nguyên phát.
Nhóm thuốc thứ nhất gồm các thuốc giúp cung cấp dưỡng chất, bao gồm vitamin B, C và sắt. Các loại thuốc này dù không cung cấp máu lên não để giải quyết tình trạng thiếu máu nhưng sẽ giúp hỗ trợ điều trị.
Nhóm thuốc thứ hai làm tăng lưu lượng máu lên não, cải thiện các triệu chứng, giúp các thành động mạch bị hẹp giãn ra đáng kể. Các thuốc trị bệnh thiếu máu não trong nhóm này gồm có:
- Cinnarizin: có tác dụng chẹn canxi chọn lọc, giảm hoạt tính của các chất gây co mạch, góp phần tăng lưu thông máu và tăng oxy lên não
- Piracetam: làm tăng sự huy động và sử dụng glucose trên não, phục hồi những tổn thương não, duy trì khả năng tổng hợp năng lượng ở não, cải thiện các triệu chứng như mất trí nhớ, thiếu tập trung, hoa mắt, chóng mặt…
- Cerebrolysin: điều hòa chức năng của tế bào thần kinh, tăng cường sự dẫn truyền máu lên não…
Ngoài sử dụng thuốc, một số trường hợp có thể được điều trị bằng cách phẫu thuật mạch máu để ngăn ngừa hay chữa trị đột quỵ. Các biện pháp như vật lý trị liệu, trị liệu ngôn ngữ thường được dùng để phục hồi chức năng cho những người bị đột quỵ do thiếu máu não.
Các phương pháp hỗ trợ điều trị
Để quá trình điều trị thiếu máu não có hiệu quả, bạn cần phải kết hợp chế độ sinh hoạt, ăn uống, tập luyện điều độ, lành mạnh cùng với sử dụng thuốc chữa trị, thực phẩm bảo vệ sức khỏe một cách hợp lý.
Người bệnh nên thử tập luyện các bài tập dưỡng sinh, đi bộ, khí công, yoga, thái cực quyền, tập thở… để cung cấp thêm dưỡng khí cho não cũng như toàn thân, giải tỏa căng thẳng. Việc cải thiện môi trường sống, giảm bớt gánh nặng về tinh thần, tăng cường nghỉ ngơi, thư giãn cũng giúp góp phần quan trọng trong kiểm soát bệnh.
Đồng thời, chế độ ăn uống khoa học, cung cấp đầy đủ các thực phẩm giàu những thành phần giúp tạo máu, ưu tiên bổ sung các nguyên tố vi lượng, protein, vitamin, sắt như các loại thịt, gan, trứng, sữa, vừng… cũng rất tốt cho những người bị thiếu máu nói chung. Bạn cũng nên hạn chế ăn các loại chất béo động vật, thực phẩm chiên rán vì chúng là nguyên nhân gây ra các bệnh về máu. Không uống rượu, cà phê, trà đặc, hút thuốc để tránh kích thích tình trạng mất ngủ.
Cuối cùng, người bệnh phải luôn tuân thủ theo liệu trình điều trị do bác sĩ chỉ định để nhanh chóng hồi phục, không để xuất hiện các biến chứng do thiếu máu não.
