Bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard (còn được gọi với tên “hội chứng xác sống biết đi”) là hội chứng khiến người bệnh có cảm giác không còn nội tạng hoặc nghĩ rằng mình đã chết. Nhà thần kinh học người Pháp Jules Cotard đã phát hiện và công bố những nghiên cứu về bệnh lý này vào năm 1880.

Người mắc phải chứng xác sống biết đi sẽ có xu hướng từ chối chăm sóc cơ thể, ngừng hoạt động ăn uống và tránh né các hoạt động xã hội. Đây là bệnh tâm thần không phổ biến nhưng để lại hậu quả vô cùng nghiêm trọng.

Hoang tưởng ảo giác Cotard là bệnh gì?

Người bệnh có niềm tin sai lầm về sự hiện hữu của bản thân. Theo đó, họ thường xuyên cảm thấy các bộ phận của cơ thể đang thối rữa hoặc đã biến mất. Nhà thần kinh Cotard nhận định: “Bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard cho thấy sự chậm phát triển của bộ máy tâm thần, cùng với sự hiện diện của triệu chứng lo âu và trầm cảm”. Bên cạnh đó, bệnh Cotard có thể đi kèm với các vấn đề về tâm thần khác.

Người ta cũng thường gọi căn bệnh kỳ lạ này là hội chứng xác chết biết đi, xác sống, hội chứng Cotard hoặc chứng ảo tưởng hư vô.

Bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard chỉ chiếm chưa đến 1% dân số nhưng nó có khả năng hủy hoại hoàn toàn ý chí sinh tồn của người bệnh. Trên thế giới, các chuyên gia đã ghi nhận ca mắc bệnh gần nhất là một người đàn ông tên Graham. Cụ thể, người đàn ông này bắt đầu có các dấu hiệu của hội chứng Cotard sau 9 năm bị bệnh trầm cảm. Bác sĩ điều trị cho biết anh ta luôn cho rằng bộ não của mình đã chết.

Triệu chứng của bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard

Các triệu chứng của bệnh này khá đa dạng. Một trong số đó là những biểu hiện của chủ nghĩa hư vô (Nihilism) – chủ nghĩa mất niềm tin vào sự tồn tại của vạn vật. Người theo chủ nghĩa này mặc định không có gì trên thế giới này thực sự tồn tại.

Những người mắc chứng hoang tưởng ảo giác Cotard luôn cảm thấy cơ thể họ gần như đã chết từ rất lâu hoặc đang trong tình trạng thối rữa. Thậm chí, họ còn cho rằng bản thân chưa từng tồn tại. Trong một số trường hợp, cảm giác thối rữa hoặc biến mất chỉ xảy ra ở những bộ phận cơ thể như tay, chân, não, linh hồn…

Theo Mayo Clinic, bệnh trầm cảm có liên quan mật thiết đến hội chứng xác sống. Một đánh giá năm 2011 đã lưu ý rằng 89% trường hợp bệnh nhân Cotard đều có tiền sử trầm cảm trong thời gian dài. Ngoài ra, bệnh nhân cũng có các triệu chứng khác như:

• Thường xuyên lo lắng, sợ hãi không rõ nguyên nhân
• Gặp ảo giác, ác mộng
• Có cảm giác tội lỗi
• Tự làm tổn thương bản thân và cố gắng tự tử
• Có các dấu hiệu của bệnh tưởng (rối loạn lo âu về bệnh tật)

Năm 1999, nhóm nghiên cứu của nhà nghiên cứu Yamada Katsuragi (Nhật Bản) cho biết, các triệu chứng bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard có 3 giai đoạn phát triển, bao gồm: nảy mầm, phát tác và mãn tính.

Giai đoạn nảy mầm

Ở giai đoạn đầu tiên, đặc trưng của bệnh là chứng rối loạn lo âu về bệnh tật (hypochondriasis) và dấu hiệu bệnh trầm cảm nặng. Tuy nhiên, những biểu hiện này còn khá mơ hồ. Ví dụ, một nữ bệnh nhân 28 tuổi nói với bác sĩ rằng cô ta cảm nhận được gan của mình bị thối rữa, trái tim thì hoàn toàn không có. Trước đó, bệnh nhân này thường cảm thấy rất cô đơn và không còn niềm vui nào trong cuộc sống.

Giai đoạn phát tác

Chuyển sang giai đoạn này, người bệnh sẽ có biểu hiện chối bỏ sự tồn tại của một số bộ phận nhất định. Họ cũng cảm thấy rất tức giận nếu có ai đó công nhận các bộ phận ấy vẫn còn trên cơ thể họ.

Giai đoạn mãn tính

Giai đoạn cuối của bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard, các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn. Bệnh nhân xao nhãng việc chăm sóc cơ thể, tự hành hạ bản thân, mất khả năng nhận ra khuôn mặt của chính mình và của người khác.

Một trường hợp mắc hội chứng hoang tưởng ảo giác Cotard mãn tính từng được giới y học ghi nhận là Graham. Bệnh nhân này mắc bệnh hơn 9 năm và thường xuyên đi đến nghĩa trang. Anh ta cho đó mới là nơi phù hợp với mình và tin rằng mình không có não, không có đầu.

Theo đó, Graham là bệnh nhân “xác sống biết đi” đầu tiên được quét não. Các bác sĩ đã rất ngạc nhiên khi phát hiện mức độ hoạt động ở vùng trán và thùy đỉnh (vùng não liên quan đến chức năng vận động, ghi nhớ, cảm nhận) của Graham cực kỳ thấp. “Nó tương tự như não của người sống thực vật hoặc người đang hôn mê. Tôi đã phân tích hình chụp não trong 15 năm nhưng chưa thấy ai có hoạt động não thấp như vậy mà vẫn đi đứng, giao tiếp được”, nhà thần kinh học Steven Laurey (Bỉ) cho biết.

Nguyên nhân gây bệnh

Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa chắn chắn điều gì gây ra bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard. Tuy nhiên, họ đã tìm ra một vài yếu tố rủi ro làm tăng khả năng mắc bệnh. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, độ tuổi trung bình của bệnh nhân xác sống là 50 tuổi. Song, bệnh cũng có thể xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Người mắc chứng Capgras – hội chứng khiến người bệnh nghĩ rằng gia đình và bạn bè của họ đã bị thay thế bởi những kẻ mạo danh đáng sợ có nguy cơ cao bị hoang tưởng Cotard. Ngoài ra, các tình trạng sức khỏe tâm thần khác cũng có thể dẫn đến bệnh xác sống biết đi, bao gồm:

• Rối loạn lưỡng cực
• Trầm cảm sau sinh
• Hội chứng căng trương lực (Catatonia)
• Rối loạn cá nhân hóa
• Rối loạn phân ly
• Trầm cảm tâm thần
• Tâm thần phân liệt

Bên cạnh đó, hoang tưởng ảo giác Cotard cũng được chứng minh là có liên quan đến một số tình trạng thần kinh, bao gồm:

• Nhiễm trùng não
• U não
• Động kinh
• Đột quỵ
• Mất trí nhớ
• Chứng đau nửa đầu
• Đa xơ cứng
• Bệnh Parkinson
• Chấn thương sọ não

Ngoài những nguyên nhân bệnh lý trên, các nhà dược lý học Thụy Điển đã chỉ ra mối liên hệ giữa hội chứng xác sống với Zovirax (thuốc bôi da dùng trong trường hợp nhiễm virus Herpes, thủy đậu, zona). Tuy nhiên, chỉ có khoảng 1% bệnh nhân mắc chứng Cotard vì dùng loại thuốc này.

Chẩn đoán bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard

Quá trình chẩn đoán hội chứng Cotard thường gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là vì các triệu chứng của bệnh dễ bị nhầm lẫn với trầm cảm, tâm thần phân liệt và quan trọng là các tổ chức không nhận ra đó là một căn bệnh nguy hiểm.

Thực tế cho thấy không có danh sách tiêu chuẩn nào được sử dụng để chẩn đoán bệnh xác sống biết đi. Vì vậy, trong hầu hết trường hợp, bệnh chỉ được chẩn đoán sau khi đã loại trừ các điều kiện khác.

Nếu bạn nghi ngờ bản thân mình bị bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard, hãy cố gắng ghi lại các triệu chứng và lưu ý chúng kéo dài trong bao lâu. Thông tin này có thể giúp các bác sĩ thu hẹp phạm vi chẩn đoán. Ảo tưởng Cotard thường xảy ra song song với các bệnh tâm thần khác, do đó bạn có thể sẽ nhận được nhiều hơn một chẩn đoán.

Phương pháp điều trị

Bệnh xác sống biết đi thường xảy ra ở các điều kiện khác nhau. Vì vậy, việc lựa chọn điều trị cũng không giống nhau giữa các trường hợp.

Một đánh giá năm 2009 cho thấy, liệu pháp chống co giật (hay còn gọi là liệu pháp sốc điện ECT) là phương pháp điều trị bệnh Cotard phổ biến nhất. Đây cũng là liệu pháp được dùng để trị chứng trầm cảm nặng. ECT liên quan đến việc truyền các dòng điện nhỏ qua não của bệnh nhân, từ đó tạo ra những cơn động kinh nhỏ trong khi gây mê toàn thân.

Tuy vậy, liệu pháp chống co giật có nhiều rủi ro tiềm ẩn như mất trí nhớ, buồn nôn, đau cơ. Đó cũng chính là nguyên nhân khiến các bác sĩ chỉ xem xét nó sau khi thử các lựa chọn điều trị khác, bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc chống loạn thần
• Liệu pháp ổn định tâm trạng
• Tâm lý trị liệu
• Liệu pháp nhận thức – hành vi

Tùy vào từng giai đoạn của bệnh mà bác sĩ sẽ có phương pháp điều trị phù hợp cho bệnh nhân Cotard.

Bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard có gây ra biến chứng không?

Hoang tưởng ảo giác có thể dẫn đến một số biến chứng đáng lo ngại. Chẳng hạn, một số bệnh nhân ngừng việc chăm sóc bản thân dẫn đến sự xa cách của những người xung quanh. Điều này có thể khiến người bệnh chán nản, bị cô lập. Trong một số trường hợp, ngừng vệ sinh cơ thể cũng dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về da và răng miệng.

Nhiều bệnh nhân ngừng ăn uống vì họ tin rằng cơ thể đã chết của mình không cần thực phẩm. Y học thế giới đã ghi nhận nhiều trường hợp người bị chứng ảo tưởng hư vô chết vì đói và suy dinh dưỡng.

Bên cạnh đó, người bệnh xem việc tự tử là một cách chứng minh họ đã chết. Họ luôn cảm thấy cơ thể này không còn thuộc về mình nữa và luôn hy vọng cuộc sống sẽ tốt hơn (hoặc dừng lại thực sự) nếu họ chết thêm lần nữa.

Bệnh hoang tưởng ảo giác Cotard là một bệnh tâm thần nghiêm trọng nhưng hiếm gặp. Mặc dù khó có thể chẩn đoán và điều trị sớm nhưng bệnh thường đáp ứng tốt với sự kết hợp giữa trị liệu tâm lý và dùng thuốc. Cuối cùng, bạn cần đến gặp bác sĩ tâm thần ngay khi nhận ra những triệu chứng trên.