Tác dụng phụ khi dùng ARV trong điều trị HIV và hướng xử lý

Dùng thuốc kháng virus ARV (viết tắt của Anti Retrovirus Drug) là giải pháp hữu hiệu giúp bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS sống lâu và khỏe mạnh hơn. Bên cạnh lợi ích vừa đề cập, người nhiễm HIV cũng có thể gặp phải những tác dụng phụ khi dùng ARV trong quá trình điều trị.

ARV có tác dụng ức chế sự phát triển của virus HIV trong cơ thể. Từ đó giúp cải thiện chức năng miễn dịch, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Tuy có hiệu quả cao nhưng nhóm thuốc này vẫn có thể gây ra những tác dụng bất lợi mà người dùng nên biết để có cách khắc phục hiệu quả.

>>> Hãy đọc thêm: Hỏi – Đáp Bác sĩ: Xét nghiệm HIV sau 3 tháng có chính xác không?

Thuốc ARV là gì?

Trước khi tìm hiểu về các tác dụng phụ khi dùng ARV, bạn cần hiểu đây là nhóm gồm nhiều loại thuốc khác nhau có khả năng ức chế sự phát triển của virus HIV. Thuốc được sử dụng rộng rãi trong điều trị lẫn dự phòng lây nhiễm HIV. 

Nhóm thuốc ARV không có tác dụng chữa khỏi hoàn toàn HIV mà chỉ cản trở sự lây lan virus giữa các tế bào, phòng ngừa bệnh tiến triển sang giai đoạn AIDS (nhiễm HIV tiến triển). Một số thuốc được sử dụng phổ biến hiện nay gồm có: Lamivudine, Tenofovir, Raltegravir, Dolutegravir…

>>> Hãy đọc thêm: Hỏi – Đáp Bác sĩ: Nhiễm HIV bao lâu thì phát bệnh?

Các tác dụng phụ khi dùng ARV

Trong quá trình điều trị bằng ARV, bệnh nhân có thể gặp phải những tác dụng phụ (ngắn hạn hoặc lâu dài) do thuốc gây ra. Dưới đây là các tác dụng phụ của thuốc ARV thường gây ra.

1. Tác dụng phụ ngắn hạn của thuốc ARV

Theo giới chuyên gia, người mới bắt đầu điều trị rất dễ gặp phải những tác dụng phụ khi dùng ARV. Các phản ứng không mong muốn này thường kéo dài vài tuần rồi biến mất khi cơ thể thích nghi với thuốc, bao gồm:

Buồn nôn

Tình trạng này có thể gặp ở những phác đồ điều trị sử dụng các thuốc như Zidovudine (viết tắt là ZDV), Abacavir (ABC), Didanosine (ddI), Tenofovir (TDF), Stavudine (d4T), Ritonavir (RTV), Indinavir (IDV), Saquinavir (SQV), Lopinavir (LPV)

Đau đầu

Đây cũng là tác dụng phụ khi dùng ARV thường gặp. Đặc biệt khi người bệnh dùng các loại thuốc Lamivudine (3TC), ZDV, IDV, SQV, LPV

Tiêu chảy

Tiêu chảy do dùng thuốc ARV khá phổ biến trên nhiều bệnh nhân mới bắt đầu điều trị với các thuốc trong nhóm ức chế men Protease như RTV, TDF, SQV, LPV.

Nổi ban đỏ, mẩn ngứa thể nhẹ

Tình trạng này hay bắt gặp khi dùng các thuốc ABC, 3TC , ddI, LPV. Hội ứng Stevens Johnson và Lyell (tình trạng dị ứng nặng) đe dọa đến tính mạng là tác dụng phụ khi dùng ARV chẳng hạn như Nevirapine (NVP) hay Efavirenz (EFV).

Ngoài những phản ứng phụ vừa liệt kê, người bệnh cũng có thể bị sốt, chóng mặt, rối loạn giấc ngủ hoặc đau nhức cơ thể khi sử dụng nhóm thuốc kháng virus. Tuy đây chỉ là những tác dụng phụ diễn ra trong thời gian ngắn của thuốc ARV và có thể chấm dứt sau một thời gian, nhưng một vài triệu chứng như phát ban hoặc sốt có thể là dấu hiệu cảnh báo cho một vấn đề nghiêm trọng hơn. Vì thế, người bệnh tuyệt đối không nên chủ quan mà hãy tham vấn ý kiến bác sĩ để có hướng can thiệp kịp thời.

Tác dụng phụ khi dùng ARV lâu dài

Một vài tác dụng không mong muốn nghiêm trọng hơn có thể xuất hiện sau một khoảng thời gian điều trị với ARV, đó là:

• Loãng xương: Ngoài vai trò kìm hãm sự phát triển của virus, nhóm thuốc ARV còn làm tăng hoạt động của tế bào hủy xương đồng thời ức chế quá trình tạo xương từ đó dẫn đến nguy cơ loãng xương.
• Tăng lipid huyết: Đây là một trong những tác dụng phụ khi dùng ARV có thể phát triển theo thời gian. Để biết chính xác người bệnh bị tăng cholesterol hay triglyceride máu, bác sĩ sẽ chỉ định cho bệnh nhân thực hiện xét nghiệm máu
• Rối loạn phân bố mỡ: Là hiện tượng mất chất béo (teo mỡ) hoặc sự chuyển dịch và lưu trữ của chất béo ở những nơi bất thường chẳng hạn như trên tim, gan, trong máu hoặc tích tụ dưới dạng mỡ nội tạng xung quanh bụng hoặc các khu vực khác gây ảnh hưởng đến chức năng của những cơ quan này
• Tích tụ acid lactic trong máu: Đây cũng là tác dụng phụ khi dùng ARV lâu dài đáng quan tâm. Nó là tình trạng tích tụ acid lactic thừa trong máu với các biểu hiện đặc trưng gồm thở nhanh, buồn nôn, nôn, đau dạ dày, hơi thở có mùi mồ hôi. Nếu thấy có những triệu chứng bất thường này, bạn cần nhanh chóng đến cơ sở y tế gần nhất để kiểm tra và xử lý kịp thời
• Thiếu máu: Thường gặp khi sử dụng một số thuốc ARV sau một thời gian dài. Nguyên nhân là vì những thuốc này gây ức chế tủy xương làm giảm sinh hồng cầu gây ra chứng thiếu máu
• Bệnh gan: Bệnh gan do tác dụng phụ của thuốc ARV thường có các biểu hiện như đau bụng, nước tiểu sẫm màu, vàng da, phân có màu sáng hoặc màu đất sét. Nếu xét nghiệm cho thấy có sự tăng men gan cao hơn 5 lần so với bình thường, người bệnh bắt buộc phải ngừng thuốc.

Gợi ý hướng xử lý các tác dụng phụ của thuốc ARV

Vậy là bạn đã rõ những tác dụng phụ khi dùng ARV. Trường hợp nếu là tác dụng phụ lâu dài và có triệu chứng cảnh báo rõ rệt, bạn hãy đến cơ sở y tế gần nhất hoặc liên lạc trực tiếp với bác sĩ điều trị để được tư vấn và có điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp. Với những trường hợp còn lại hướng giải quyết được gợi ý bao gồm:

• Dùng thuốc trong bữa ăn để hạn chế cơn buồn nôn. Tuy nhiên, cách này lại không hiệu quả đối với IDV và ddl vì điều này sẽ làm ảnh hưởng đến sự hấp thu và chuyển hóa của thuốc.
• Uống thuốc giảm đau thông thường như Paracetamol để giảm bớt cơn đau đầu hoặc đau nhức cơ thể
• Với tác dụng phụ khi dùng ARV là tiêu chảy, tùy theo mức độ tiêu chảy như thế nào mà sẽ có hướng xử lý khác nhau. Song nguyên tắc quan trọng vẫn phải thực hiện là bù nước và điện giải hoặc truyền dịch khi bị tiêu chảy nặng
• Tình trạng rối loạn giấc ngủ thường không kéo dài, người bệnh có thể dùng các loại thực phẩm/ bài tập hỗ trợ để có thể ngủ ngon hơn
• Với tác dụng phụ khi dùng thuốc ARV là nổi ban đỏ, mẩn ngứa nhẹ thì có thể dùng thuốc kháng Histamin để khắc phục. Nhưng với trường hợp nặng hơn thì phải ngừng sử dụng thuốc và điều trị tích cực tại các cơ sở y tế đủ điều kiện.
• Với trường hợp bệnh nhân gặp phải tác dụng phụ khi dùng ARV là loãng xương thì cần theo dõi chặt chẽ mật độ xương, đồng thời thiết lập một chế độ ăn uống giàu canxi và vitamin D giúp tăng cường sức khỏe cho xương khớp

Vừa rồi là những chia sẻ liên quan đến chủ đề tác dụng phụ khi dùng ARV đối với người bệnh HIV. Ngoài việc áp dụng các biện pháp xử lý khi gặp phản ứng phụ do thuốc gây ra, bệnh nhân cũng cần tuân thủ việc dùng thuốc đúng liều, đúng giờ và đều đặn theo hướng dẫn của bác sĩ để nâng cao hiệu quả điều trị.