Mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được: Nguyên nhân & cách khắc phục

Nuôi con bằng sữa mẹ là hành trình nhiều vinh hạnh nhưng cũng lắm gian nan với nhiều vấn đề. Một trong số đó là tình trạng ngực mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được. Tuyến vú cũng vì vậy mà đau đớn, ảnh hưởng không nhỏ đến việc nuôi con bằng sữa mẹ. 

Có nhiều nguyên nhân gây ra hiện tượng này, bao gồm tắc ống dẫn sữa do sữa quá đặc; bé bú hoặc hút sữa chưa đúng cách; cơ thể mẹ chưa sản xuất đủ hormone; chế độ ăn uống chưa hợp lý… Sữa ứ đọng trong bầu vú cần được xử lý kịp thời, tránh tiến triển thành viêm tuyến vú, áp xe vú và mất sữa. Hello Bacsi mời bạn đọc tiếp để tìm hiểu chi tiết ngay dưới đây.

Nguyên nhân khiến mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được

1. Tắc tia sữa sau sinh – Nguyên nhân phổ biến nhất

Bầu vú của người mẹ chứa một mạng lưới các ống dẫn sữa, mang sữa từ mô vú đến núm vú. Tắc tia sữa (hay còn gọi là tắc ống dẫn sữa) xảy ra trong quá trình cho con bú, khi một ống dẫn sữa bị tắc hoặc bị nghẽn, ngăn sữa mẹ chảy đến núm vú.

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của việc tắc tia sữa là xuất hiện cục u cứng trên vú, màu đỏ do mẹ bị căng sữa. Cục u này gây đau nhức khi chạm vào. Bên cạnh đó, các mẹ có thể nhận thấy những triệu chứng khác như:

• Đau khi sữa non đi xuống.
• Sưng đau ở gần cục u trên vú.
• Sau khi hút sữa hoặc cho con bú, nếu sữa ra ngoài, cảm giác khó chịu sẽ giảm dần, cục u di chuyển hoặc nhỏ đi.

Ngoài dấu hiệu mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được, một số mẹ còn gặp hiện tượng mọc mụn sữa trên núm vú, trông giống như một chấm trắng nhỏ.

Sở dĩ mẹ gặp phải tình trạng tắc tia sữa là do viêm các mô và mạch máu xung quanh ống dẫn sữa. Điều này có thể xảy ra vì nhiều lý do khác nhau như:

• Mẹ bỏ qua cữ bú hoặc/ cữ hút sữa, hoặc để thời gian giữa các cữ bú quá dài.
• Lịch bú/ hút sữa bị thay đổi, chẳng hạn như khi bé bắt đầu ăn dặm hay khi cai sữa.
• Bé bú không đúng khớp ngậm, không hút hết sữa trong vú ra ngoài.

Cách phòng ngừa tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được do tắc tia sữa hiệu quả:

• Cho con bú hoặc hút sữa đều đặn theo cữ, giãn thời gian giữa các cữ từ từ. 
• Trước khi bú hoặc hút sữa, mẹ nên massage bầu ngực và núm vú để sữa về nhanh và dễ ra hơn. 
• Đảm bảo con có khớp ngậm đúng khi ti mẹ.

2. Tắc sữa do căng sữa sinh lý

Căng sữa sinh lý cũng là một trong những nguyên nhân khiến mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được. Tình trạng này rất phổ biến, xảy ra trong khoảng thời gian từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 7 sau sinh. Cương sữa sinh lý có thể làm mẹ cảm thấy đau nhức, nóng ran, căng cứng ở bầu ngực. Ngực căng nhưng hút không ra sữa. Một số mẹ còn bị nổi hạch vùng nách.

Hoạt động tiết sữa được điều chỉnh bởi hai hormone quan trọng là oxytocin và prolactin. Prolactin có nhiệm vụ kích thích sản xuất sữa, trong khi oxytocin chịu trách nhiệm co bóp các tuyến sữa để đẩy sữa ra ngoài. Sau khi em bé chào đời, nồng độ prolactin trong cơ thể mẹ tăng cao, thúc đẩy sữa đổ về các nang sữa. Tuy nhiên, lượng oxytocin được sản xuất có thể chưa đủ để co bóp tuyến sữa một cách hiệu quả. Kết quả là sữa bị ứ đọng trong các nang, gây ra cảm giác căng cứng và khó chịu ở bầu ngực của mẹ.

3. Mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được do chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và tâm lý

Lượng đồ ăn và chất dinh dưỡng trong thực phẩm quyết định trực tiếp đến số lượng và chất lượng sữa mẹ. Tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không hút ra được rất có thể do mẹ đã ăn quá nhiều calo, dẫn tới sản xuất sữa quá nhiều nhưng con lại không bú hết hoặc mẹ không hút ra hết. Ngoài ra, có một số món ăn lợi sữa cũng làm lượng sữa tăng lên.

Mẹ cũng nên lưu ý đến việc điều chỉnh tâm trạng của bản thân. Mặc dù stress thường khiến lượng sữa tiết ra giảm, nhưng đôi khi nó có thể làm mẹ quên mất lịch bú/ hút sữa, ảnh hưởng tới việc điều chỉnh hormone, từ đó gián tiếp gây ra cương tắc sữa. 

4. Các nguyên nhân khác gây tắc tuyến sữa sau sinh

Hiện tượng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được có thể gặp ở các ca sinh mổ nhiều hơn sinh thường. Vậy vì sao nguy cơ bị tắc tia sữa sau sinh mổ cao hơn so với sinh thường?

• Ảnh hưởng của thuốc gây tê và kháng sinh: Các ca sinh mổ đều cần tiêm thuốc gây tê tủy sống và uống kháng sinh sau đó. Những thuốc này có thể ảnh hưởng đến tuyến vú và ống dẫn sữa, làm chậm quá trình tiết sữa, khiến mẹ bị căng căng tức bầu sữa.
• Bé không được bú sớm: Người sinh mổ cần nhiều thời gian hơn để phục hồi, nên có thể không gặp và cho con bú sớm được như sinh thường, từ đó dẫn đến sữa bị ứ đọng và tăng nguy cơ tắc tia sữa.
• Chế độ dinh dưỡng: Một số mẹ bồi bổ quá nhiều chất dinh dưỡng với mong muốn mau lành vết thương, kéo theo sữa về quá nhiều mà bé không bú hết.
• Các nguyên nhân khác khiến mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được: Vệ sinh bầu ngực không đúng cách, cấu trúc đầu ti bất thường, hoặc tâm lý lo lắng, căng thẳng sau sinh cũng có thể góp phần vào tình trạng tắc tia sữa.

[embed-health-tool-due-date]

Làm gì khi ngực mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được?

Mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được là tình trạng rất phổ biến ở cả người sinh mổ và sinh thường. Vì vậy, mẹ không cần quá lo lắng mà hãy bình tĩnh làm theo các bước sau đây:

1. Tắc tia sữa chườm nóng hay lạnh – Cách nào hiệu quả?

Khi bị căng sữa, mẹ nên áp dụng phương pháp chườm bầu vú, kết hợp giữa chườm nóng và lạnh, mỗi lần không quá 3 phút. Vì hai cách này có mục đích khác nhau nên rất khó để so sánh cái nào tốt hơn.

• Mẹ nên chườm nóng bằng khăn ấm ngay trước khi cho con bú hoặc hút sữa để kích thích dòng sữa chảy nhanh hơn.
• Mẹ nên chườm lạnh bằng khăn lạnh hoặc khăn bọc đá lạnh ở thời điểm giữa các cữ bú để giảm căng tức, phù nề.

2. Hướng dẫn mẹ cách massage và thông tắc tia sữa đúng cách

Việc massage ngực thường xuyên giúp kích thích lưu thông máu, tăng cường sản xuất hormone và giúp sữa về đều, nhiều hơn. Khi mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được, mẹ có thể thực hiện massage bầu ngực theo các bước sau:

1. Xoa bóp nhẹ nhàng theo hình tròn quanh bầu vú.
2. Một tay đỡ bên dưới bầu vú, tay còn lại vuốt nhẹ từ trên xuống, tránh ấn mạnh để không làm tổn thương tuyến sữa.
3. Dùng ngón cái và ngón trỏ ấn nhẹ nhàng xung quanh vùng gần đầu vú.
4. Dùng khăn mềm lau sạch đầu vú và loại bỏ đi các chất bẩn bám ở trên vú.

Sau đó, mẹ cho em bé bú hoặc sử dụng máy để hút. Muốn em bé bú tốt, mẹ cần đảm bảo con bú đúng khớp ngậm; muốn hút sữa hiệu quả, mẹ nên biết các mẹo sau đây:

• Lắp máy hút sữa theo đúng hướng dẫn của từng dòng máy, kiểm tra xem các bộ phận đã khớp nhau hay chưa.
• Chọn mức lực hút phù hợp, kích thước phễu hút phù hợp với kích thước đầu ti (sao cho đầu ti không chạm vào phễu). Kích thước phễu quá rộng hoặc quá chật đều có thể dẫn đến mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được
• Đặt khăn ấm lên bầu ngực trước và trong khi hút sữa
• Sử dụng chế độ massage của máy trước khi vào chế độ hút
• Ngồi để hút sữa
• Ngửi khăn hoặc quần áo của em bé trong lúc hút.

3. Làm thế nào để không bị căng sữa tắc sữa sau sinh?

Theo các chuyên gia chăm sóc mẹ và bé, để phòng tránh và hạn chế tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được do tắc tia, các mẹ cần lưu ý:

• Cho bé bú sớm và thường xuyên: Cho bé bú ngay sau sinh và bú liên tục theo nhu cầu của bé là cách tốt nhất để kích thích sữa về và duy trì lưu thông sữa.
• Chườm ấm và massage ngực: Trước khi cho bé bú, mẹ nên dùng khăn ấm chườm ấm bầu ngực và massage nhẹ nhàng từ trên xuống dưới, từ ngoài vào trong để giúp sữa lưu thông tốt hơn. Massage cả vai, cổ và gáy cũng giúp ích.
• Xoa bóp đầu ti: Xoa bóp nhẹ nhàng đầu ti theo vòng tròn để kích thích và khơi thông tia sữa.
• Ưu tiên bên tắc trước: Cho bé bú ở bên ngực bị tắc trước, sau đó mới chuyển sang bên còn lại.
• Hút sữa sau khi bú: Sau khi bé bú xong, mẹ nên hút hết sữa còn lại ra ngoài bằng tay hoặc máy hút sữa chuyên dụng để đảm bảo sữa không bị ứ đọng trong bầu ngực.
• Mặc áo ngực thoải mái: Mẹ nên mặc áo ngực thoải mái hoặc hạn chế mặc áo ngực để bầu ngực được thông thoáng hơn, giúp sữa lưu thông dễ dàng hơn.

Nhiều mẹ hiểu lầm rằng tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được chỉ gặp ở người nào không cho con bú mẹ. Thực ra không phải như vậy. Con bú mẹ nhưng khớp ngậm sai, hoặc bé ăn ít hơn so với lượng sữa mẹ tạo ra mà mẹ lại không hút hết sau cữ bú, mẹ ăn kiêng sai cách theo quan niệm cũ, mẹ ăn nhiều đồ dầu mỡ hay nhiều gia vị,… đều là những yếu tố làm tăng nguy cơ tắc tia sữa. 

Bên cạnh đó, nếu mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được thì cũng không nên để người lớn hút bằng miệng giúp. Khớp ngậm của người lớn hoàn toàn khác với em bé nên khó hút sữa hiệu quả, miệng lại chứa nhiều vi khuẩn có thể gây nhiễm trùng vú.

4. Khi nào tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được sẽ hết?

Nếu hiện tượng căng sữa chỉ là sinh lý thì thường sẽ giảm dần trong vòng 1-2 ngày, khi bé bú mẹ hoặc mẹ hút hết sữa ứ đọng ra ngoài. Lúc này, sữa ra nhanh và đều đặn hơn, ngực của mẹ cũng mềm đi đáng kể, không còn căng tức hay nổi cục cứng như trước. Mẹ có thể yên tâm là dòng sữa đã chảy bình thường.

Tuy nhiên, khi đã thử các cách mà mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được, khiến ngực ngày càng to lên, nóng, đỏ và đau, kèm theo sốt thì nên tìm kiếm dịch vụ thông tắc tia sữa. Sau 48 giờ vẫn không thuyên giảm, mẹ hãy đi gặp bác sĩ ngay.

5. Cách làm hết căng sữa khi cai sữa

Khi cai sữa, nhiều người cũng gặp tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được. Lý do là bởi mẹ đã tiến hành cai sữa đột ngột.

Để cai sữa mẹ một cách nhẹ nhàng và hiệu quả, bạn nên làm từ từ bằng những cách dưới đây:

• Giảm dần số cữ bú: Cứ 2-5 ngày giảm một cữ cho bé bú
• Rút ngắn thời gian bú: Giảm thời gian bú ở mỗi cữ
• Kéo dài khoảng cách giữa các cữ bú: Dần dần tăng khoảng thời gian giữa các lần cho bé bú mẹ.

Thông thường, bạn có thể bắt đầu bằng cách ngừng cho con bú các cữ ban ngày trước, sau đó mới đến các cữ bú đêm hoặc trước khi đi ngủ. Bởi đây là các cữ sữa cuối cùng mà em bé cần để ngủ ngon. Nếu vừa giảm cữ khiến cho bầu ngực bị căng, mẹ có thể dùng tay nặn bớt sữa ra hoặc dùng máy để hút.

6. Làm thế nào để nhiều sữa trở lại sau khi bị tắc tia sữa?

Sau khi đã xử lý tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được, một số mẹ bị giảm sữa. Vậy phải làm gì để sữa nhiều trở lại?

Theo Vụ Sức khỏe Bà mẹ – Trẻ em thuộc Bộ Y tế, phần lớn các bà mẹ sau sinh cần nạp khoảng 1800 – 2200 calo mỗi ngày. Nếu mẹ cho con bú, con số này cần tăng thêm khoảng 500 calo, tương đương với 3 chén cơm. Nhu cầu này có thể cao hơn đối với mẹ thiếu cân hoặc sinh đa thai. 

Chế độ ăn của mẹ cho con bú phải đảm bảo có đủ 4 nhóm chất là chất đạm, chất béo, tinh bột, vitamin và chất xơ; từ nguồn thực phẩm giàu canxi, sắt, axit folic và vitamin D. Chúng bao gồm:

• Ít nhất 5 loại trái cây và rau xanh mỗi ngày, ưu tiên các loại trái cây tươi và rau xanh theo mùa.
• Thực phẩm giàu tinh bột gồm bánh mì, ngũ cốc, mì sợi, cơm và khoai tây; ưu tiên các loại ngũ cốc nguyên hạt vì chúng chứa nhiều chất xơ hơn.
• Đạm từ thịt nạc, thịt gà, trứng và các loại đậu như đậu nành, đậu phộng.
• Ăn cá ít nhất 2 lần một tuần, bao gồm cả cá thịt trắng và cá giàu chất béo như cá hồi. Đây là nguồn cung cấp omega-3 dồi dào, tốt cho sự phát triển não bộ của bé.

• Sữa, phô mai và sữa chua cung cấp protein và canxi cho mẹ.
• 10-12 ly nước mỗi ngày để đảm bảo đủ nước cho cơ thể và sản xuất sữa, gồm nước lọc, nước ép trái cây, sữa hoặc trà thảo dược.

Mẹ cũng cần hạn chế đồ ăn chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ và đường; đồng thời tránh các chất kích thích như caffeine và rượu.

Cuối cùng, để lượng sữa tăng trở lại, mẹ đừng quên các món ăn lợi sữa như canh rau ngót thịt bằm, canh đu đủ giò heo, canh xương bò hầm đậu đỏ, canh cua rau đay nấu mướp, cháo chân dê, bao tử heo hầm hạt sen, thịt bò khoai tây, giò hầm sung, cháo cá chép, canh rong biển đậu hũ non, thịt dê hầm đương quy, tôm hấp nước dừa,… nhé!

Lời khuyên từ chuyên gia về tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được

Khi gặp tình trạng tắc tia sữa, việc quan trọng là cho bé bú thường xuyên hơn và tích cực hút sữa để giúp thông tia. Nếu tình hình không được cải thiện, mẹ nên tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia thông tắc tia sữa hoặc đến bệnh viện để được bác sĩ tư vấn và điều trị.

Tại các cơ sở y tế, mẹ sẽ được tư vấn và hướng dẫn chi tiết về cách cho con bú đúng khớp ngậm, kỹ thuật massage bầu ngực để kích thích sữa về và chiếu đèn hồng ngoại để hỗ trợ làm tan các cục sữa đông cứng. Bên cạnh đó, các bác sĩ dinh dưỡng cũng sẽ xây dựng cho mẹ một chế độ ăn uống khoa học, không chỉ giúp lợi sữa, cải thiện chất lượng sữa mà còn nhanh chóng phục hồi sức khỏe sau sinh.

Những câu hỏi thường gặp về tình trạng căng sữa, tắc sữa sau sinh

1. Tắc tia sữa có tự hết không? 

Khi mẹ bị tắc sữa do sinh lý, nếu tích cực cho con bú hoặc hút sữa ra, đồng thời dùng các mẹo chườm, massage phù hợp mà có thể lấy sữa ra ngoài được thì tắc tia sữa sẽ hết sau 1-2 ngày. 

Nếu không cải thiện, mẹ buộc phải nhờ đến sự trợ giúp y tế. 

2. Tắc tia sữa có ảnh hưởng đến chất lượng sữa không?

Tắc tia sữa chỉ làm sữa bị ứ đọng trong bầu ngực chứ không làm thay đổi chất lượng sữa. Thế nhưng nếu không sớm giải quyết tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được, để dẫn tới viêm vú hoặc áp xe vú, mẹ sẽ phải sử dụng thuốc để điều trị. Như vậy, em bé có thể không được ăn sữa mẹ trong một khoảng thời gian khá dài.

3. Có nên vắt sữa liên tục để tránh tắc tia sữa không?

Sữa mẹ được tạo ra liên tục, nhưng cần một khoảng thời gian nhất định để chứa đầy trong bầu vú nên không cần quá lo lắng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được. Việc vắt sữa nên tiến hành theo từng cữ, cách nhau đều đặn để cơ thể mẹ nhận được thông điệp cụ thể “con cần bao nhiêu sữa” và điều chỉnh lượng sữa tiết ra cho phù hợp. Mẹ không nên hút liên tục sẽ khiến cơ thể hiểu lầm, càng tạo ra nhiều sữa hơn, làm tăng nguy cơ tắc tia.

4. Bị tắc sữa sau sinh mổ có khó chữa hơn sinh thường không?

Việc sinh mổ có thể khiến mẹ gặp khó khăn khi điều trị tắc sữa. Nguyên nhân là vì vết mổ gây đau đớn, mệt mỏi, căng thẳng tinh thần cho người mẹ; tư thế bú khó khăn; mẹ chưa thể vận động nhiều,… Những điều này sẽ ít nhiều cản trở em bé bú hoặc mẹ hút sữa, đòi hỏi mẹ phải nỗ lực nhiều hơn để chấm dứt tình trạng tắc tia sữa.

Kết luận

Tóm lại, tình trạng mẹ bị căng sữa nhưng sữa không tiết ra được thường xuất phát từ các nguyên nhân chính như tắc tia sữa, việc cho con bú/ hút sữa không hợp lý,… Để xử lý hiệu quả, mẹ cần cho con bú thường xuyên, việc hút sữa đều đặn, massage bầu ngực nhẹ nhàng và đảm bảo chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý. 

Quan trọng hơn cả là mẹ không nên chủ quan trước tình trạng này, bởi nó có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Nếu tình trạng căng sữa không cải thiện, đừng ngần ngại hỏi ý kiến bác sĩ hoặc đi khám càng sớm càng tốt.