9 cách phạt con mà không làm tổn thương lòng tự trọng của trẻ

Theo thống kê ở Mỹ, hầu hết bố mẹ đều tin rằng mình đang nuôi dạy con cái đúng cách. Thực tế, nhiều bố mẹ không thể kiểm soát cảm xúc của mình và phạt con nhiều hơn lỗi mà trẻ phạm phải. Điều này dẫn đến hậu quả tiêu cực là trẻ thường sợ hãi và nghĩ rằng mọi thứ đều trở nên khó khăn hơn với chúng.

Dù đôi khi phạt con là điều thật sự cần thiết nhưng Hello Bacsi tin rằng không ai thích làm điều này với con mình. Các chuyên gia tâm lý sẽ giúp bạn phạt con mà không làm tổn thương lòng tự trọng của bé bằng những cách sau đây:

1. Nếu trẻ không có ý định xấu, bạn không nên phạt chúng

Trẻ nhỏ vốn rất hướng thiện, nên sẽ không cố làm hại bất cứ ai, mà chỉ muốn khám phá thế giới xung quanh. Khi trẻ chỉ đang cố gắng học hỏi những điều xung quanh, bạn nên hỗ trợ ngay cả khi hành động đó dẫn đến điều tồi tệ. Thông cảm với trẻ và cho chúng biết cách khắc phục tình hình.

Khi phạt trẻ vì sợ con gặp tai nạn, trẻ có nguy cơ trở thành một người thiếu quyết đoán. Trẻ có thể làm tốt mọi việc nhưng phải theo mệnh lệnh của người khác. Tuy nhiên, khi trưởng thành, trẻ sẽ không thể đưa ra quyết định của riêng mình và cũng là người không có trách nhiệm.

Mời bạn tham khảo thêm bài viết Dạy trẻ sống có trách nhiệm ngay khi con còn nhỏ.

2. Gợi ý và ra lệnh là hai điều khác nhau

Nhiều người thường nghĩ rằng cách giáo dục truyền thống (ra lệnh cho con cái làm theo ý mình) là đúng với những lý lẽ như “vì bố mẹ lớn tuổi nên biết điều đó là đúng, con cần làm theo” hay “vì ông bà cũng làm điều tương tự với bố mẹ”.

Có một sự khác biệt rất lớn giữa 2 câu nói: “Có lẽ con không nên chơi game” và “Con không được chơi game”. Câu đầu là một gợi ý và câu sau là câu mệnh lệnh. Vì vậy, bạn chỉ nên phạt khi đã ra lệnh mà con không thực hiện.

Nếu trẻ mạnh mẽ, cứng đầu, bạn có thể phạt khi trẻ không làm theo gợi ý và điều này vẫn ổn với trẻ. Còn với trẻ nhạy cảm, hình phạt có thể làm tổn thương chúng. Khi một đứa trẻ nhạy cảm lớn lên, chúng chỉ muốn làm theo mệnh lệnh của người mà chúng tin tưởng vì sợ hậu quả xấu xảy ra.

3. Phạt con không nên theo cảm tính

Khi trẻ không vâng lời, một số bố mẹ thực sự tức giận và không thể kiểm soát dù rất yêu thương con mình. Điều này xảy ra do bố mẹ đã quá kỳ vọng vào trẻ. Khi những kỳ vọng này không thực hiện được, bố mẹ cảm thấy thất vọng. Do đó, khi rơi vào tình huống này, tốt nhất bạn nên kìm nén cảm xúc của mình lại.

Trẻ dễ dàng bị ấn tượng khi thường bị bố mẹ la hét và chúng có thể gặp vấn đề trong tương lai. Các nhà tâm lý học cho biết người có địa vị xã hội cao thường gặp tình huống này.

4. Không phạt con ở nơi công cộng

Một đứa trẻ thường bị phạt ở nơi công cộng luôn cảm thấy xấu hổ. Khi trưởng thành, trẻ có thể thành một người dựa vào ý kiến ​​của số đông và không thể tự đưa ra quyết định. Tương tự vậy, bạn cũng không nên khen con ở nơi công cộng vì chúng có thể trở nên quá kiêu ngạo.

5. Nếu dọa sẽ phạt con, bạn nên thực hiện điều đó

Theo các nhà tâm lý học trẻ em, bạn chỉ dọa phạt con mà không thực hiện còn tệ hơn là không phạt con. Khi bạn chỉ dọa, trẻ nhanh chóng nhận ra rằng bố mẹ chỉ nói thôi và lâu dần sẽ không còn tin tưởng vào bạn nữa. Ngoài ra, trẻ không thể hiểu được sự khác biệt giữa tốt và xấu vì không có một hệ thống quy định nào cho trẻ.

6. Khi không xác định được ai có lỗi, bạn hãy phạt luôn cả hai

Trong tình huống con đang chơi với bạn mình, khi có sự cố xảy ra, nếu không chắc chắn bé nào gây ra lỗi, bạn không nên chỉ trích hay phạt đứa trẻ kia mà không nói đến con mình. Nếu trẻ đang chơi với anh chị em mình, gây ra điều gì nghiêm trọng và cần bị phạt, bạn nên phạt cả hai.

Nếu chỉ phạt một bé, bạn có thể làm tổn thương đứa trẻ này và có khi bé bị phạt chỉ là kẻ gánh tội, không gây ra lỗi lầm nào cả. Đứa trẻ còn lại sẽ tự mãn và nhận ra rằng mình sẽ được miễn tội khi làm gì đó. Điều này tác động tiêu cực đến bé trong tương lai.

7. Trẻ chỉ bị phạt vì hành vi sai trái hiện tại, nhưng không phải những sai lầm trong quá khứ

Một trong những quy tắc quan trọng nhất của nuôi dạy con là: phạt – tha thứ – bị lãng quên. Một đứa trẻ liên tục bị phạt vì những sai lầm trong quá khứ không thể trở thành một người mạnh mẽ. Trẻ sẽ sợ làm một điều gì đó mới và chỉ thích làm theo thói quen. Trẻ cũng thực sự khó học hỏi hay rút ra bài học từ những sai lầm của mình. Thay vì phân tích những sai lầm mà mình vấp phải, trẻ chỉ biết sửa chữa chúng.

Ngoài ra, nếu bạn phát hiện ra một điều gì đó tồi tệ mà trẻ đã làm trong một thời gian dài, các nhà tâm lý học khuyên bạn không nên phạt con. Điều bạn cần làm là giải thích cho trẻ biết mình đã làm gì sai.

8. Hình phạt phải phù hợp với độ tuổi và sở thích của trẻ

Những hình phạt mà bạn đưa ra nên rõ ràng và công bằng. Đừng đưa ra cùng một hình phạt khi con bị điểm kém và làm vỡ cửa kính. Với những điều nhỏ nhặt, bạn có hình phạt nhẹ nhưng trẻ phạm lỗi nghiêm trọng, bạn phải phạt nặng hơn.

Bạn cũng nên lưu ý đến tuổi và sở thích của con. Nếu con thích xem các chương trình giải trí trên tivi, bạn nên giới hạn thời gian sử dụng tivi của chúng. Còn trẻ không thích xem tivi mà thích chơi game, bạn nên nghĩ ra hình phạt khác chẳng hạn như không được chơi game trong vòng 1 tuần hay 1 tháng.

Khi trẻ luôn bị phạt giống nhau vì những lỗi khác nhau, trẻ không thể xây dựng một hệ thống giá trị đạo đức tốt vì chúng không thể phân biệt điều nào là quan trọng, điều nào không.

9. Không sử dụng từ ngữ tiêu cực, mỉa mai hoặc gây khó chịu

Khi trẻ phạm lỗi lầm, bạn dùng từ ngữ mỉa mai, tiêu cực để la mắng sẽ ảnh hưởng đến cảm xúc của trẻ. Thế nhưng, nhiều bố mẹ không nhận ra điều này. Các nhà tâm lý học khuyên bạn chỉ nên sử dụng từ ngữ mang ý nghĩa trung lập hay đề nghị một hành động khác để con sửa sai.

Trẻ nhạy cảm có thể bị chạm vào lòng tự trọng và ghi nhớ khi bố mẹ dùng những ngôn từ xấu xa với mình. Điều này xảy ra nghiêm trọng hơn đối với các bé gái. Vì vậy, bạn hãy đặc biệt cẩn thận khi phạt con trong tình huống này nhé.

Để có những cách phạt con tích cực, bạn có thể tham khảo những bài viết khác trên Hello Bacsi, ví dụ như Trừng phạt tích cực và những điều bạn nên biết, 7 câu hỏi giúp bạn biết cách phạt con thông minh, 12 biện pháp phạt con không đòn roi…

Ảnh: Brightside

Vi Cao/HELLO BACSI