Giao mùa là thời điểm thường có sự thay đổi về nhiệt độ và độ ẩm, điều này có thể khiến cơ thể không kịp thích nghi, cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho mầm bệnh sinh sôi và phát triển [1]. Đặc biệt, đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có hệ miễn dịch còn non yếu, bố mẹ lại càng phải chú ý nhiều hơn đến các biện pháp tăng sức đề kháng trong thời điểm này nhằm giúp bảo vệ bé tốt hơn trước các bệnh lây nhiễm qua đường hô hấp thường gặp.
Vì sao trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ mắc các bệnh về đường hô hấp khi giao mùa?
Giao mùa là thời điểm trẻ thường dễ mắc các bệnh lây truyền qua đường hô hấp như cúm, viêm thanh quản, cảm lạnh thông thường…, dẫn đến các triệu chứng như chảy mũi, ho và sốt khiến bé cảm thấy mệt mỏi, lừ đừ và bú kém. Với trẻ nhỏ, sự viêm nhiễm đường hô hấp có thể diễn biến nghiêm trọng hơn và tiến triển thành các bệnh lý đường hô hấp dưới như viêm phế quản, viêm tiểu phế quản, viêm phổi… [19].
Một trong những nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là đối tượng dễ mắc bệnh là do hệ miễn dịch của trẻ còn non nớt, chưa phát triển “hoàn thiện”. Có thể hiểu, miễn dịch của cơ thể được chia làm hai loại là miễn dịch thụ động và miễn dịch chủ động [2].
- Miễn dịch thụ động: Các thành tố miễn dịch, chủ yếu là kháng thể được cung cấp từ mẹ (thông qua nhau thai, sữa mẹ) hoặc tiêm truyền từ bên ngoài. Loại miễn dịch này chỉ tồn tại thời gian ngắn.
Miễn dịch chủ động: Các thành tố miễn dịch (tế bào và dịch thể) được sản sinh tự thân, tùy thuộc vào yếu tố gây hại. Loại miễn dịch này thường tồn tại cùng vòng đời cá thể, tùy thể trạng mà có khi mạnh khi yếu.
Ở trẻ nhỏ, miễn dịch chủ động chưa phát triển đầy đủ khả năng ghi nhớ miễn dịch để nhận diện và kích hoạt phản ứng miễn dịch giúp chống lại các tác nhân gây bệnh mà trẻ từng gặp phải. Trong khi đó, khả năng miễn dịch chủ yếu nhờ vào kháng thể mà trẻ nhận từ mẹ qua nhau thai và sữa mẹ sẽ giảm dần theo thời gian và giảm đi rất nhiều khi bé đạt 6 tháng tuổi [3], [4]. Giai đoạn từ khi lượng kháng thể và các hoạt chất miễn dịch khác nhận được từ mẹ bị suy giảm cho đến khi hệ miễn dịch của trẻ tương đối hoàn thiện về cấu trúc và chức năng, được gọi là giai đoạn “khoảng trống miễn dịch”, trong khoảng từ 6 đến 36 tháng tuổi. Điều này cũng góp phần lý giải tại sao thời điểm giao mùa trẻ nhỏ sẽ dễ mắc bệnh hơn.
Cẩm nang giao mùa: bí quyết giúp trẻ tăng sức đề kháng mẹ nên biết
Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu nhất cho trẻ. Trong sữa mẹ có chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng thiết yếu và còn chứa nhiều kháng thể (globulin miễn dịch), lợi khuẩn (probiotics) và các chất xơ (prebiotics) giúp tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch [7], [8]. IgA là kháng thể có hàm lượng cao trong sữa non, có tác dụng giúp trẻ tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch và tăng sức đề kháng [9], [10]. Ngoài ra, bé còn được bảo vệ bởi IgG được mẹ truyền thông qua nhau thai trong những tháng cuối thai kỳ và trong sữa mẹ, từ đó hình thành nên đề kháng “2 lớp” bên trong và bên ngoài giúp bảo vệ bé tốt hơn trước những căn bệnh tiềm ẩn khi giao mùa [11].
Bên cạnh đó, sữa mẹ còn có chứa nhiều vi khuẩn cộng sinh có lợi cho đường tiêu hóa đặc biệt là các chủng Lactobacillus và Bifidobacterium. Những loại lợi khuẩn này đóng vai trò quan trọng giúp trẻ thiết lập hệ vi sinh vật cân đối, đa dạng và ổn định từ sớm và tạo ra các hoạt chất kháng khuẩn giúp chống lại các tác nhân gây bệnh [12], [13]. Đồng thời, các loại lợi khuẩn này còn có thể sử dụng Human milk oligosaccharides (HMO). Đây là dưỡng chất có hàm lượng nhiều thứ ba trong sữa mẹ, có vai trò như một loại prebiotics để làm nguồn “thức ăn” phát triển quần thể lợi khuẩn và hạn chế sự bám dính của các hại khuẩn như Streptococcus pneumonia, E. coli, Group B Streptococcus… [14].
Trong trường hợp không thể cho bé bú mẹ hoặc sữa mẹ không đủ để đáp ứng nhu cầu của bé, mẹ có thể nhờ đến sự hỗ trợ của các sản phẩm sữa công thức phù hợp, được lấy cảm hứng từ sữa mẹ để nhằm giúp con tăng cường sức đề kháng trong những tháng giao mùa. Mẹ nên ưu tiên các sản phẩm có:
- Chứa sữa non 24h với hàm lượng kháng thể IgG hợp lý, giúp cung cấp thêm các kháng thể có khả năng loại bỏ các tác nhân gây hại bao gồm vi khuẩn, virus… từ đó tăng cường khả năng miễn dịch cho trẻ.
- Kết hợp hệ dưỡng chất gồm 6 HMOs phổ biến thuộc 3 nhóm chính là nhóm fucosylated HMO (phổ biến là 2′-FL, 3-FL và DFL), nhóm non-fucosylated HMO (phổ biến là LNT) và nhóm Sialylated HMO (phổ biến là 3’-SL và 6’-SL) nhằm giúp đa dạng hệ lợi khuẩn ở một số chủng, hỗ trợ cân đối hệ vi sinh đường ruột; tạo tiềm năng, sự tương hỗ và cộng hưởng ở một số chủng lợi khuẩn, từ đó giúp tối ưu hóa hệ vi sinh đường ruột, nâng cao hiệu quả miễn dịch cũng như sức khỏe tổng thể [15].
- Chứa một lượng lớn lợi khuẩn thuộc nhóm Human Milk Probiotics (HMP) – quần thể lợi khuẩn có nguồn gốc từ sữa mẹ, giúp cân đối hệ vi sinh đường ruột, cải thiện khả năng tiêu hóa và tăng cường sức khỏe hệ miễn dịch của bé, điển hình là Lactobacillus fermentum. Nghiên cứu còn cho thấy sự kết hợp của 6 loại HMO (2’-FL, 3-FL, LNT, 3′-SL, 6′-SL, DFL) với Lactobacillus fermentum (HMP) được phân lập từ sữa mẹ và 1 tỷ lợi khuẩn BB-12™ (trong 100 g bột) giúp tăng kháng thể IgA tiết [16], [17].
Ngoài các biện pháp dinh dưỡng, mẹ cũng nên chú ý đến việc giữ vệ sinh môi trường xung quanh, cho cá nhân bé cũng như cho những người trực tiếp chăm sóc; đồng thời nên cho bé mặc ấm đủ ấm để đảm bảo cơ thể không bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ thay đổi đột ngột và hạn chế cho bé ra ngoài để ít tiếp xúc với mầm bệnh [18].
Việc chú ý tăng cường các biện pháp dinh dưỡng và những chú ý nói trên sẽ góp phần bảo vệ sức khoẻ của trẻ trong lúc giao mùa, giai đoạn có nhiều điều kiện thuận lợi cho việc tăng sinh, phát triển nhiều mầm bệnh luôn “rình rập” hệ miễn dịch non nớt của trẻ. Chúc bé và mẹ sẽ nhẹ nhàng vượt qua giai đoạn giao mùa một cách nhẹ nhàng.
